Черногория (черногор. Црна Гора / Crna Gora), Қаратау — Оңтүстік-Шығыс Еуропадағы, Балқан түбегінің Адрия теңізі жағалауындағы мемлекет. Оңт.-батысында Хорватиямен, солт.-батысында Босния және Герцоговинамен, шығысында Сербиямен, оңт.-шығысында Албаниямен шектеседі. Аум. 13,8 мың км². Астанасы — Подгорица қ.
| Черногория Республикасы черногор. 'және серб. Црна Гора / Crna Gora | ||
| ||
| Әнұран: «Ој свијетла мајска зоро» (тыңдау ) | ||
| Тарихы | ||
|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 3 маусым 2006 жыл (Сербия және Черногорияның мемлекеттік одағы) | |
| Мемлекеттік құрылымы | ||
| Ресми тілі | Черногор тілі серб тілі | |
| Елорда | Подгорица | |
| Ірі қалалары | Подгорица, Никшич, Плевля, Биело-Поле, Херцег-Нови, Беране, Цетине, Будва | |
| Үкімет түрі | Парламенттік республика | |
| Президенті Премьер-министрі Парламент спикері | Мило Джуканович Душко Маркович Иван Брайович | |
| Географиясы | ||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 156-шы орын 13 812 км² 2,6 | |
| Жұрты • Сарап (2019) • Тығыздығы | ▲ 628 076 адам (163-ші) 45 адам/км² (133-ші) | |
| Экономикасы | ||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 12,516 млрд. $ 20,084 $ (74-ші) | |
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 5,424 млрд. $ 8,704 $ (72-ші) | |
| АДИ (2018) | ▲ 0,816 (өте жоғары) (52-ші) | |
| Этнохороним | Черногорлықтар, черногорлық | |
| Валютасы | Еуро | |
| Қосымша мәліметтер | ||
| Интернет үйшігі | .yu, .cs, .me | |
| ISO коды | ME | |
| ХОК коды | MNE | |
| Телефон коды | +382 | |
| Уақыт белдеулері | +1 |
Атауы
Елдің Батыс Еуропаның көптеген тілдерінде Венециандық Черногорияның (тоғаннан «тау» + «қара»), яғни «қара таулар», Ловцен тауының көрінісінен алынған, тығыз мәңгілік орманды ормандарды бейімдеу болып табылады. Басқа тілдерде, «қара тау» деген тіркесді тиісті тілге тікелей аудару елдің аты, мысалы, алб. Mali i Zi, гр. Μαυροβούνιο, түр. Karadağ.
Халқы
Халқы 622 359 мыңдай адам (2018), оның 43,1%-ын — черногорлықтар, 32%-ын — сербтер, 7,8%-ын — босниялықтар, 5%-ын — албандар, хорваттар, цыгандар, т.б. құ-рады. Дінге сенушілердің 74,2%-ы православиелік христиандар, 17,7%-ы — мұсылмандар, 3,6%-ы — католиктер. Ресми тілі — серб, черногорлықтардың тілі де қолданылады.
Конституциясы бойынша мемлекет басшысы — президент. Жоғ. заң шығарушы органы — парламент (скупщина). БҰҰ-ның (2006 ж. 28 маусымнан), Еуропа қауіпсіздігі мен ынтымақтастығы ұйымының (2006 ж. 21 маусымнан) мүшесі. Ақша бірлігі — еуро. Ұлттық мейрамы — 13 шілде, Тәуелсіздік күні.
Географиясы
Елдің аумағын шартты түрде үш бөлікке бөлуге болады: Адриатика теңізінің жағалауы, оның екі ірі қаласы: Подгорица мен Никсич және елдің шығысындағы тау жүйелері орналасқан салыстырмалы түрде тегіс орталық бөлігі.
Мемлекеттің құрлықтағы шекараларының ұзындығы 614 км: батысында Хорватия Республикасымен - 14 км; солтүстік-батысында Босния және Герцеговинамен – 225 км; солтүстік-шығыста Сербия Республикасымен және Косовомен – 203 км; оңтүстік-шығысында Албания Республикасымен – 172 км
Черногория жер бедері
Черногорияның көп бөлігін өзен аңғарлары мен каньондармен бөлінген Динар таулары алып жатыр (мысалы, Тара өзенінің каньоны). Тау сілемдерінде, кей жерлерде альпілік рельефтің түрлері кездеседі. Елдің оңтүстік-батысында (Ескі Черногория аумағы) егістіктері, шұңқырлары мен үңгірлері бар карст үстірттері бар. Шкодер көлінің солтүстік жағалауы мен Адриатика теңізінің жағалауында жазық рельефті аймақтар бар. Еліміздің ең биік нүктесі – Боботов-Кук тауы, оның биіктігі 2522 метр.
Адриатика теңізінің жағалау сызығында негізінен таулы, абразиялық жағалаулар бар. Котор шығанағы көзге түседі
Геология
Ел аумағы Жерорта теңізі қатпарлы белдеуінің ішінде орналасқан (Динарик қатпарлы-жабын жүйесі). Оңтүстік-батысы палеозой, мезозой және палеоген шөгінді қабаттарынан: әктастардан және флештерден тұрады. Черногорияның солтүстік-шығысында офиолиттерден, әктастардан және гранитоидтардан құралған. Ел сейсмикалық жоғары аймақта орналасқан, әсіресе Адриатикалық жағалау сызығының бойындағы сейсмикалық белсенді аймақ.
Черногория пайдалы қазбалары бокситтер, мыс-қорғасын-мырыш күміс кендері, қоңыр көмір, мәрмәр, табиғи құрылыс материалдары, Адриатика теңізінің қайраңында мұнай және газ кен орындары бар.
Гидрология
Ел аумағының жартысынан астамы Дунай алабының өзендеріне (мысалы, Лим және Тара өзендері) тиесілі. Қалған бөлігі Адриатикалық теңіз бассейніне жатады (мысалы, Морака өзені). Черногория Шкодер көлінің 60% акваториясының иелігінде. Елдің таулы бөлігінде көптеген карст және таулы-мұздық (мысалы, Крно-Йезеро) тектес көлдер бар. Черногория аумағында гидроэнергетика қажеттіліктері үшін жалпы көлемі 1 км³ су қоймалары да бар.
Жаңартылатын су ресурстары негізінен Черногорияда қалыптасады. 2010 жылы су алудың жылдық көлемі 160 млн м³ құрады, оның 60%-ы шаруашылық қажеттіліктеріне жұмсалды, 39%-ы өнеркәсіптік кәсіпорындарда, 1%-ы ауыл шаруашылығы кешенінде пайдаланылды.
Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі
2015 жылғы жағдай бойынша ел аумағының 68,4%-ын ормандар алып жатыр. Неғұрлым орманды - бұл Черногорияның солтүстігіндегі ортаңғы таулар, мұнда бук және қылқан жапырақты ормандар 1,8 км биіктікке дейін таралған, олар негізінен ақ шырша мен еуропалық шыршадан тұрады; Дурмитор тау жотасында қара қарағай өскен аймақтар болды. сақталған. Котор шығанағының жағалауында каштан ормандары бар. Адриатика теңізінің жағалау сызығында жерорта теңізі типті ормандар, атап айтқанда, голм еменінен өседі. Карстты үстірттердің өсімдіктері бұталар мен аласа ағаш түрлерімен (шығыс мүйізі, мамық емен, құлмақ) кездеседі. Динар тауларында тау қарағайы өседі, ал биік таулардың шыңдарында альпі өсімдіктері дамыған. Еліміздегі тамырлы өсімдік түрлерінің жалпы санының 7%-ы (3250 дана) эндемик.
Черногория аумағында сүтқоректілердің 65 түрі бар. Солтүстіктегі таулы аймақта қоңыр аю, кәдімгі сілеусін, марал және т.б. мекендейді.Адриатика жағалауы құстардың қоныс аударатын жолдарында орналасқан (мысалы, Черногорияда елде кездесетін 330 құс түрінің 204-і ұя салады), мысалы, кішкентай қарақат, бұйра пеликан және т.б. Бауырымен жорғалаушылар мен қосмекенділердің арасында көптеген эндемикалық және реликті түрлер бар (мысалы, еуропалық протей Динар тауларының эндемигі); олардың ең көп саны Ловцен және Проклетие тау жоталарында, сондай-ақ Шкодер көлінде тұрады.
Елдің таулы аймақтарында қоңыр топырақтар жиі кездеседі, ал Черногорияның қалған бөлігінде шымтезек-әкті топырақтар басым.
Климат
Ел аумағының негізгі бөлігі қоңыржай климатта, Адриатика теңізінің жағалауы жерорта теңізінің климатында орналасқан. Қысы жылы және ылғалды, жазы ыстық және құрғақ. Черногория таулы бөлігінде қаңтардың орташа температурасы -5 - +1,5 ° C, шілде - +14 - +20 ° C. Оңтүстік-шығыста және жағалау сызығында қаңтардың орташа температурасы 5-8 °С, шілдеде - +23 - +26 °C аралығында өзгереді. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері жылына 1600-1800 миллиметр, жағалаудан 3000 миллиметрге дейін, Котор шығанағы жағалауынан 4500 миллиметрден астам.
Экология
Табысты экологиялық саясаттың арқасында еліміздің сыртқы ортаға қышқыл түзетін қосылыстар мен қатты бөлшектердің шығарындылары азайды. Черногория жерүсті суларының көпшілігі қанағаттанарлық жағдайда. Республиканың қорғауында жануарлардың 250 түрі бар (оның ішінде 298 құс түрі, 42 бауырымен жорғалаушылар мен қосмекенділер түрі, 10 сүтқоректілер түрі). Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар Черногория аумағының шамамен 10% (барлығы 50-ден астам) алып жатыр. Дүниежүзілік мұра тізіміне енгізілген Дурмитор ұлттық саябағы. Шкодра көлі мен Котор шығанағының жағасындағы галофитті мекендеу орындары Рамсар конвенциясына сәйкес қорғалатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты жерлер мәртебесіне ие болды.
Тарихы
Ежелгі дүние
Қазіргі Черногория аумағында бірінші адам Орта плейстоценде пайда болды. Неолит пен энеолитте Старчево-Кришская, Винча (қазіргі Черногорияның солтүстігі), Импрессо, Данильская, Хварская (оңтүстік-батыс), Накованская, Любляна және Вучедольская мәдениеттері болды. Энеолиттің аяғында және қола дәуірінде Черногория аумағына Ямная мәдениеті әсер етті.
Ерте темір дәуірінде аймақта иллириялықтармен корреляциялық әлеуметтік құрылымдар қалыптасты. Біздің эрамызға дейінгі IV ғасырдан бастап. III ғасырға дейін. Черногория жағалауындағы аймақтар гректердің ықпалына ұшырады. III ғасырдың екінші жартысында Балқан түбегінің батысында римдік экспансия басталды, нәтижесінде бұл жерлер Рим империясының құрамына кірді. Черногория аумағы Иллирикум провинциясына, одан кейін Далматияға және III ғасырдың аяғынан бастап Превалитанаға кірді. Осы кезде Рисиний, Бутуа, Олциниус және Диоклея қалаларының негізі қаланды. Провинцияның ішкі аймағында ежелгі Рим мәдениетінің ықпалы үлкен болмады.
Орта ғасыр
Біздің заманымыздың V ғасырдың аяғынан бастап қазіргі Черногория жерлері остготтар патшалығының құрамына кірді. 535-536 жылдары бұл аумақ Византияға өтті. VII ғасырда аймақ славян отарлауына ұшырады. X ғасырдың бірінші жартысында Черногория аумағы Травуния (батыс), Дукла (оңтүстік) және Византия (солтүстік-шығыс) арасында бөлінді.
Дуклья князь Стефан Воиславтың қол астында Византиядан азат етілді, 11 ғасырдың екінші жартысында ол Серб жерлерінің көпшілігін (оның ішінде Раска мен Боснияны қоса) қамтыды және көп ұзамай ыдырап кетті. 1186 жылға қарай бұрынғы Дукланың жерлерін Неманжич әулетінің қол астында болған Раскаға енгізу процесі аяқталды; қосылған аймақ Зета деп аталды. Зета Князьдігі 14 ғасырдың екінші жартысында тәуелсіздік алды, бірақ 1421 жылы ол Серб Деспотатының құрамына кірді. 1444 жылы Зета территориясында Венециандық протекторат құрылды. 1496-1499 жылдары аймақ Осман империясының қол астына алынып, Шкодра Санжакының құрамына кірді, ал жағалаудағы қалалар (Бар, Ульцинж, Котор және Будва) Венеция Республикасының бақылауында қалды.
Жаңа Заман
Шкодра Санжак жерінен 1513 жылы Черногория бөлінді. XVI ғасырдың бірінші жартысында Черногорияның таулы аймақтарында жекелеген көп балалы әулеттерден тұратын ағайындықтарды бір-бірімен жер байлығы үшін таласқан тайпаларға біріктіру арқылы рулық жүйе құрылып, қанды жауласу әдет-ғұрпы кең тарады. Бұл тайпалардың мәдени біріктіруші орталығы Четинье монастырінде орналасқан Черногория православие шіркеуі болды. Бұл кезеңдегі Черногория экономикасының негізі маусымдық мал шаруашылығы болды, ресурстарды ұрлау мақсатында көрші халықтарға шабуыл жасаудан тұратын шабуыл жиі болды.
1697 жылы Данило Петрович Негош митрополит болды, ол Черногория тайпаларының бірігуін және Осман империясынан азаттық үшін күресті бастады. 1711 жылдан бастап Черногория Ресеймен дипломатиялық қатынас орната бастады (мысалы, Черногория митрополиттері Ресейге барып, одан қолдау алды). Данило Негоштың орнына оның жиені Савва келді. Савваның тең билеушісі Василий III Петрович қайтыс болған кезде, Черногориядағы билікті қашып кеткен Петр III ретінде көрсетіп, Черногория халқының қолдауын алған Степан Малый басқарды.
Петр I Петрович тұсында 1785 жылы Махмуд Бушатлиа Черногорияға басып кірді, ол 1796 жылы Крусы шайқасында черногориялықтардың Бушатлиа әскерлерін жеңуімен аяқталды. Петр I тұсында Черногория Осман сұлтанының ықпалына қарсы күресті бастады, оған Адриатика теңізінің жағалауына жету әрекеттері кіреді. І Петрдің мұрагері Петр II Петрович Үкімет Сенатын құрды, елдің алғашқы әкімшілік мекемелерін құрды, салық жүйесін енгізді. II Петр тұсында Черногория мен Ресей империясының саяси жақындасуы жалғасты.
XX-XXI ғасыр
Черногория Корольдігі Балқан соғыстарына (1912-1913) қатысты, нәтижесінде оған жаңа аумақтар қосылды, бірақ әскери операциялар нәтижесінде ел экономикасы әлсіреп қалды. 1914 жылы Черногория Бірінші дүниежүзілік соғысқа Антанта жағында кірді, бірақ 1916 жылы оны Аустрия-Мажарстан әскерлері басып алды. 1918 жылы 26 қарашада Ұлы Ұлттық Жиналыс Сербтер, Хорваттар және Словендер Корольдігіне (1929 жылдан - Югославия Корольдігі) қосылу туралы шешім қабылдады.
1941 жылы сәуірде Черногория Италия Корольдігінің шабуылына ұшырады: Котор шығанағы төңірегіндегі аумақ аннексияланды, қалған аумақта қуыршақ үкіметі құрылды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Черногория Социалистік Республикасы Югославияның құрамына кірді. 1992-2006 жылдары Черногория Югославия Федеративтік Республикасының (2003 жылға дейін) және Сербия мен Черногория Мемлекеттік Одағының құрамында болды.
21 мамырда Черногорияда референдум өтті, оған қатысқандардың 55,5% егеменді мемлекет құру үшін дауыс берді; 2006 жылы 3 маусымда Черногория Скупщинассы елдің тәуелсіздігін жариялады, ал 28 маусымда Черногория БҰҰ-ға мүше болды. 2007 жылы елдің саяси жүйесін бекітетін конституция қабылданып, Черногория тілі мемлекеттік тіл болып жарияланды.
2008 жылдың 15 желтоқсанында Черногорияға Босния және Герцеговинадан Суторина ауылына қатысты аумақтық талаптарға қарамастан, 2015 жылдың 26 тамызында шешілген Черногория Еуропалық Одаққа кіруге өтініш берді. 2010 жылдан бері Черногория ЕО мүшелігіне үміткер. 2016 жылы ел НАТО-ға кірді.
2016 жылдың 16 қазанында (Скупщинаға сайлау күні) Черногория құқық қорғау органдары 20 лаңкестің ұсталғаны туралы хабарлады. Құқық қорғау органдарының мәліметінше, 500-ге жуық адамнан тұратын топ төңкеріс жасауы керек еді, оның ішінде ел премьер-министрі Мило Джукановичті өлтіру де бар.
Экономикасы
Артықшылықтары: Тұрақты нарықтық экономикаға сәтті көшті. Төмен инфляция (0,9%). Салыстырмалы түрде жоғары экономикалық өсу (орташа еуропалық деңгейден жоғары) және мемлекеттік қарыздың төмендігі (орташа еуропалық деңгейден төмен). Еуропа елдерімен салыстырғанда әлі де салыстырмалы түрде арзан және жақсы білімді, жұмыс күші. Жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі және жұмыс күші тапшылығының кеңеюі жағдайында 2019 жылғы жағдай бойынша жалақының өсуі экономикалық баяулаумен шектелмейді.
Әлсіз жақтары: нашар ресурстық база. Күшті сыбайлас жемқорлық. Нарықтық реформаларды баяу ілгерілету. Инфрақұрылымға шағын инвестиция. Еуропаның басқа салыстырмалы түрде кедей елдеріне де тән ең үлкен мәселе – жыл сайын еңбекке жарамды жұмыс күшінің тапшылығының артуы және туу деңгейінің төмендігі мен халықтың жоғары эмиграциясына байланысты зейнеткерлер санының артуы. әлемнің басқа, бай, елдері.
Жалпы жағдайы, негізгі көрсеткіштері
2014 жылы Черногория АҚТ бойынша ЖІӨ көлемі 9,423 млрд АҚШ долларын құрады – әлемде 151 орын (жан басына шаққанда шамамен 15 100 АҚШ доллары – әлемде 103 орын). 2014 жылы тіркелген экономикалық өсу қарқыны шамамен 1,5% (әлемде 166 орын). 2014 жылғы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі 1,56 млрд АҚШ долларын, шығыс бөлігі 1,63 млрд АҚШ долларын, бюджет тапшылығы ЖІӨ-нің 1,5 пайызын құрайды.
2014 жылдың қорытындысы бойынша дефляция тіркелді – 0,7%
Экономиканың табиғаты – нарықтық. ЖІӨ көлемінде 2013 жылғы өнеркәсіп өндірісінің үлесі 21,2%, қызмет көрсету саласы – 70,5%, ауыл шаруашылығы – 8,3%. Бұл ретте өнеркәсіпте 17,9%, ауыл шаруашылығында 5,3%, қызмет көрсету саласында 76,8% жұмыс істейді. Еңбекке жарамды халықтың жалпы саны 263200 адам (әлемде 164-орын), жұмыссыздық деңгейі 18,5% (әлемде 162-орын). 2021 жылдың мамырындағы жағдай бойынша Черногориядағы орташа жалақы айына 792 € (938,84 доллар, брутто) және 530 еуро (628,26 доллар, нетто) құрайды. 2021 жылдың 1 шілдесінен бастап ең төменгі жалақы (нетто) 250 евроны құрайды. Кейтц индексі (елдегі ең төменгі және орташа жалақы арасындағы қатынас) 2021 жылдың шілдесінен бастап (орта есеппен 530 еуро және ең төменгі 250 еуро) шамамен 47% құрайды. 2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақы 567,54 евро (брутто) және 450 евро (нетто) құрайды. 2022 жылдың ақпан айындағы жағдай бойынша Черногориядағы орташа жалақы айына 875 € (951,69 $, брутто) және 706 € (767,88 $, нетто) құрайды.
Өнеркәсіп
2013 жылы ЖІӨ құрылымындағы өнеркәсіп өндірісінің үлесі 21,2% құрады, бұл көлемнің үштен екі бөлігінен астамы металлургия саласына тиесілі. Бұл ретте өнеркәсіпте жұмыспен қамтылғандар саны аз – еңбекке қабілетті халықтың 17,9% құрайды. Жалпы экономика бойынша өсу қарқыны жоғары – 2013 жылы шамамен 4,5%.
Дәстүрлі түрде Черногория экономикасының негізін қара металлургия (орталығы Никич), алюминий өңдеу (Подгорица), электр өнеркәсібі (Цетинье), тоқыма өнеркәсібі (Биело Поле), кеме жасау және кеме жөндеу (Биела, Бар), жеңіл. және тамақ өнеркәсібі (Никсич, Бар), ағаш өңдеу (Розае, Беране, Пльевля, Никсич). Ең маңызды пайдалы қазбаларға боксит, темір рудасы және көмір жатады. Негізгі өнеркәсіп саласы темекі өсіру, тұз өндіру және алюминий өндіру болып табылады.
Ауыл шаруашылығы
Негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары дәнді дақылдар, картоп, темекі, жүзім, цитрус жемістері, зәйтүн және інжір.
Югославия кезінде Черногория федерацияның субсидияланған республикасы болды. Черногория Сербия жағында әрекет еткен 1990-шы жылдардың басындағы соғыстар және одан кейінгі «кіші» Югославияның оқшаулануы елдің экономикасы айтарлықтай дәрежеде шайқалды. Осыған қарамастан, 2000 жылдардың басында Черногория халықаралық аренада өзін таба алды, жазда да, қыста да туризм үшін тартымды орынға айналды; содан бері ел жыл сайын айтарлықтай экономикалық өсуді бастан кешірді. 2014 жылы еліміздің туризмнен түскен табысы жалпы ішкі өнімнің 20 пайызын құрады. Сарапшылар алдағы 10 жылда табыстың жылдық өсімі 7,7%-ды құрайды деп болжайды. Герцег-Нови, Будва, Бечичи, Петровац қалаларындағы халықаралық курорттар, сондай-ақ тарихи және табиғи көрнекті орындар – Котор шығанағының жағасындағы Котор қаласы, Четиньенің бұрынғы астанасы, Скадар көлі, Ловчен тауы өте танымал. , биік таулы монастырь Острог, Тара өзенінің каньоны (Еуропадағы ең үлкен және әлемдегі екінші: оның тереңдігі 1300 м жетеді), Дурмитор ұлттық саябағы және оның Забляк тау шаңғысы курорты (теңіз деңгейінен 1465 метр биіктікте, ол). Балқандағы ең биік қала). Мемлекет саясаты туризм саласын жан-жақты дамытуға бағытталған, оған өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығына басымдық берілген. Бұған, атап айтқанда, Черногорияны «экологиялық таза мемлекет» деп жариялау дәлел.
Сыртқы сауда
2014 жылғы сыртқы сауда көлемі 2 806 млн долларды құрайды. Экспорт: алюминий, кемелер, көліктер, азық-түлік және шараптар. Импорт: Отын, машиналар мен жабдықтар, халық тұтынатын тауарлар. Черногория сыртқы саудасының географиялық таралуы (2014 ж.)
- ЕО елдері – 44,0% (1238 млн доллар);
- Африка елдері – 14% (0,5 млрд доллар);
- Қытай – 6,4% (179 млн доллар);
- Түркия – 2,0% ($55 млн);
- Америка – 1,9% (53 млн доллар);
Жергілікті асхана
Жергілікті асхана “жергілікті, балық, италиялық” үш мектептен тұрады. Адриат теңізінің жақын болғанына қарамастан, Қаратауда балық өте қымбат.
Жергілікті асхана – шошқа немесе сиыр етінің “ертегісі”. Жергілікті шараптардың халықаралық нарықта орны болмаса да, назар аударарлықтай. Атақты қаратаулық “Вранац” жергілікті шарап шығарудағы ғаламат нәтиже деп айтуға болады.
Жергілікті ақ шараптар – “Крунак”(жүзім арағы). Әсіресе, Хорватия ауданымен шектесетін қалаларда су жетіспейді. Құбырдағы суға хлор себіледі. Алайда авиасоққылар мен жүйелердің тозғандығынан құбырдан су ішу ұсынылмайды. Минералды немесе шөлмектегі суды пайдаланыңыз. Сүт пастерленеді, барлық сүт өнімдерін пайдалану қауіпсіз. Жергілікті ет, үй құстары, теңіз өнімдері, жеміс-жидектер денсаулыққа зиян тигізбейді.
Мемлекеттік-саяси құрылым
2007 жылы 20 қазанда Черногория Конституциясы қабылданды. Конституцияның бірінші бабына сәйкес, Черногория еркін, демократиялық, экологиялық таза, құқықтық мемлекет қағидаттарына негізделген әлеуметтік әділетті мемлекет болып табылады.
Саяси құрылым
Черногория - парламенттік республика. Конституция бойынша билік заң шығарушы, атқарушы және сот болып бөлінеді. Президент ресми түрде билікті бөлу жүйесіне кірмейді.
Заң шығарушы билік – Ассамблеяға – ел парламентіне, ал атқарушы билік – Черногория президенті мен үкіметіне – Владқа тиесілі. Бұл күш құрылымдарының барлығы елордада орналасқан.
Президент жалпыға бірдей тікелей жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайланады. Филип Вуянович 2003 жылдың 22 мамырынан 2018 жылдың 22 мамырына дейін Черногория президенті қызметін атқарды. 2018 жылдың 20 мамырынан бастап Мило Джуканович президент болып табылады. 2023 жылдың 2 сәуірінде Яков Милатович жаңа президент болып сайланды.
Скупштина (Черног. Скупштина Црна Гора) – елдің бір палаталы парламенті, 81 депутаттан тұрады. Депутаттар жалпыхалықтық дауыс беру арқылы 4 жыл мерзімге сайланады. Сайлау пропорционалдық жүйе бойынша өтеді. 76 депутат және албан азшылығынан ұсынылған 5 албан өкілі сайланады.
Атқарушы билікті Үкімет (Черног. Влад Црна Гора) жүзеге асырады. Үкімет құрамын Премьер-Министрдің ұсынысы бойынша Ассамблея бекітеді.
Сот жүйесі екі сатылы. Черногория Жоғарғы Соты бүкіл ел бойынша құқық қолдану тәжірибесінің бірлігін қамтамасыз етеді.
Екі сатылы сот жүйесінен басқа Конституциялық сот та бар.
Сыртқы саясат
2006 жылы тәуелсіздігін жариялағаннан кейін Черногория БҰҰ-ға мүше 181 мемлекетпен, сондай-ақ ішінара мойындалған Палестина, Косово және Мальта орденімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты.
2010 жылы Черногория ЕО-ға үміткер елдің ресми мәртебесін алды. Содан бері ел өз заңнамасын Еуропалық Одақ талаптарына сәйкестендірді. 2022 жылғы жағдай бойынша, ЕО-ға үміткер барлық елдердің ішінде Черногория келіссөздер басшыларының ең көп талаптарын орындады. 2014 жылдың наурыз айының соңында ЕО мүшелігіне ресми үміткер мәртебесіне ие болған Черногория Ресейге қарсы санкцияларға қосылатынын мәлімдеді. 2016 жылдың 2 маусымында Черногория Ресей мен Украинаның 149 азаматына қарсы қосымша санкция салды.
Черногория басшылығы да НАТО-мен жақындасу бағытын белгіледі. Осы мақсатта Черногория мен НАТО өкілдері 2016 жылдың мамыр айында елдің одаққа кіруі туралы хаттамаға қол қойды. Осы хаттамаға қол қойылғаннан кейін Черногория НАТО-ның барлық отырыстарында бақылаушы мәртебесін алды. 2017 жылдың 12 мамырына дейін НАТО-ға мүше барлық елдер Черногорияның альянсқа қосылуы туралы хаттаманы ратификациялады. 2017 жылдың 5 маусымында Вашингтондағы АҚШ Мемлекеттік департаментінің ғимаратында Черногорияның альянсқа қосылуының ресми рәсімі өтті.
Дереккөздер
- Черногория Конституциясы 13 бап (ағыл.)
- Ustav Crne Gore
- "The capital of Montenegro shall be Podgorica, The Old Royal Capital of Montenegro shall be Cetinje." (The Constitution of Montenegro)
- ↑ Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund (October 2019).
- Human Development Report 2019 (ағыл.) (PDF). United Nations Development Programme (10 December 2019). Тексерілді, 10 желтоқсан 2019.