Балқан түбегі — Оңтүстік Еуропадағы түбек. Жерінің ауданы 505 мың км².
| Балқан түбегі | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ауданы | 505 000 км² |
| Орналасуы | |
| 41°50′00″ с. е. 22°50′00″ ш. б. / 41.8333° с. е. 22.8333° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°50′00″ с. е. 22°50′00″ ш. б. / 41.8333° с. е. 22.8333° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Түбекті шаятын акваториялар | Жерорта теңізі, Қара теңіз, Эгей теңізі, Адрия теңізі, Ион теңізі, Мәрмәр теңізі |
| Елдер | Албания Болгария Босния және Герцеговина Грекия Италия Солтүстік Македония Румыния Сербия Словения Түркия |
| Балқан түбегі Ортаққорда |
Географиялық орны
Құрлықтағы шартты шекарасы Дунай, Сава өзендері арқылы Триест шығанағына дейін созылады. Кіші Азиядан Мәрмәр түбегі, Босфор, Дарданелл бұғаздары арқылы бөлінген.
Жер бедері
Солтүстіктен (45° с. е.) оңтүстікке (Тенарон мүйісі) дейін 950 км-ге созылған. Ең енді жері 1260 км. Батысында Адрия, Ион, шығысында Эгей, Мәрмәр, Қара теңіздерімен шектеседі. Жағалары қатты тілімденген. Жер бедері негізінен таулы-қыратты болып келеді. Стара-Планина, Рила, Родоп, Динар таулары бар. Абсолюттік биіктігі 2925 м (Рила тауы). Солтүстігі мен шығысында (Жоғары және Төменгі Фракия, Салоники, Фессалий) ойпаттар орналасқан. Таулар әлпілік қатпарлану кезінде күшті өзгеріске ұшыраған герциндік массивтің бөліктерінен құралған гранит, гнейс, кристалдық тақтатастан тұрады. Балқан түбегінің қазіргі жер бедері неоген кезеңінің соңы, төрттік кезеңде қалыптасқан; оңтүстігінде жер сілкінулер жиі байқалады. Сынап (Хорватия), мыс (Шығыс Сербия), боксит (Адрия түбегі жағалауы), хром (Албания, Солтүстік Македония), т.б. кендері бар.
Климаты
Түбектің оңтүстік жерортатеңіздік, ішкі бөліктері мен солтүстігіне қоңыржай құрлықтық климат тән. Қаңтардың орташа температурасы солтүстігінде —1—2°С (тауларда —5°С-тан төмен), оңтүстікте 3°С. Шілденің орташа температурасы солтүстікте 22°С, оңтүстікте 27°С. Таулы бөлігінде жауын-шашынның жылдық мөлшері 1000—1500 мм.
Су жұйесі
Ірі өзендері: Марица, Морава, Дунай және Сава. Өзендерінің ағыны қатты, суы мол. Қарстық көлдер көп. Рила тауында мұздықтық көлдер, Дунай аңғарында ескі арналық көлдер бар.
Топырағы мен өсімдіктер дүниесі
Оңтүстігінде субтропиктік қоңыр және қарбонатты топырақ, Адрия теңізі жағалауы қызыл түсті (террароса) топырақ, солтүстігінде орманның қызылқоңыр топырағы, Марица өзенінің ойпатында қара топырақ тараған. Балқан түбегінің Жерорта теңізі жағалауы өсімдік дүниесіне бай (6,5 мың түр). Оңтүстіктегі төменгі белдеуде Маквис бұталы орманы, 400 — 500 м-лік белдеуде жалпақ жапырақты орман, түбектің солтүстік пен ішкі аудандарында еменді орман, одан биік белдеулерде қылқан жапырақты ормандар өседі. Жазықтарда далалық өсімдіктер тараған. Ауыл шаруашылық дақылдарынан жүгері, бидай, темекі, оңтүстігінде зәйтүн, цитрустар, анар өсіріледі. Балқан түбегінде Болгария, Босния және Герцеговина, Албания, Македония, Грекия, Хорватия, Югославия мемлекеттері және Румыния мен Түркияның бөліктері орналасқан.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;