Югославия (сербо-хорват: Jugoslavija / Југославија; словен: Jugoslavija; македон: Југославија) — Еуропадағы мемлекет, Балқан түбегінде 1918 жылдан 2003 жылға дейін болған. Оның Адриат теңізіне шығуы болды.
| Югославия сербо-хорват. / мак. Југославија сербо-хорват. / словен. Jugoslavija Унитарлы мемлекет Федеративтік мемлекет | ||||
| ||||
| Әнұраны «Himna Kraljevine Jugoslavije / Химна Краљевине Југославије» (1918—1945) «Hej, Sloveni! / Хеј, Словени!» (1945—2003) | ||||
| Астанасы | Белград | |||
| Тіл(дер)і | Сербо-хорват тілі | |||
| Ақша бірлігі | Югославия динары | |||
| Аумағы | 255 950 км² (1989) | |||
| Халқы | 23,72 млн адам. (1989) | |||
| Басқару формасы | Монархия(1945 жылға дейін) Республика(1945 жылдан бастап) | |||
| Патша | ||||
| - 1918 - 1921 | I Пётр (тұңғышы) | |||
| - 1934 - 1945 | II Пётр (соңғысы) | |||
| Президент | ||||
| - 1945—1953 | Иван Рибар(бірінші) | |||
| - 2000 - 2003 | Во́ислав Кошту́ница(соңғы) | |||
Үлкен Югославия - 1947 жылға дейін біртұтас мемлекет (KSKhS, Югославия Корольдігі), 1947 жылдан бастап федералдық мемлекеттік (FPRY, SFRY) - 6 республикалар енгізілген Сербия, Хорватия, Словения, Македония, Черногория және Босния және Герцеговина, қазір барлық тәуелсіз. Кішкентай Югославия - (FRY) - құрамына қазіргі тәуелсіз Черногория мен Сербия мемлекеттері кірді.
Оңтүстік славян этностарының мемлекеттік-саяси бірігу идеясы 17 ғасырда Славония мен Хорватия территориясында пайда болды және 19 ғасырда хорват иллиристік интеллектуалдарың арқасында дамытылды. Югославия (сондай-ақ Корольдігіндегі Сербия, Хорватия және Словенцев) Бірінші дүниежүзілік соғыс пен Австро-Венгрия империясының 20-ғасырдың басында ыдырығаннан кейін құрылды. ХХ аяғы - ХХІ ғасырдың басында ел бірнеше штатқа бөлінді.
Сербиялық және хорватиялық лингвистердің ынтымақтастығы нәтижесінде ресми тіл бастапқыда сербо-хорват немесе хорват-серб тілінде болды . Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін одақтас республикалардың тілдері тең мемлекеттік тіл деп жарияланды, дегенмен серб-хорват және сербия тілдері салыстырмалы түрде артықшылыққа ие болды. Негізгі халқы оңтүстік славяндар : босниялаықтар, сербтер, хорваттар, словендер, македондықтар, черногориялықтар, сонымен қатар славян емес халықтар - албандар мен венгрлер. Кішігірім қауымдастықтар түріктер, орыстар, словактар, румындар, болгарлар, итальяндықтар, чехтар және сығандар болды.
Тарих
Югославия Корольдігі (1918-1945)
1918 жылы Австрия-Венгрия ыдырағаннан кейін Югославия жері Хорватия, Словения, Босния және Герцеговина, Далматия, Сербия және Черногория Сербтер, Хорваттар және Словения Корольдігі (KSHS) деп аталатын мемлекетке біріктірілді. 1929 жылы мемлекеттік төңкерістен кейін ол Югославия Корольдігі (KY) деп аталды.
Екінші дүниежүзілік соғыс
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Югославия антигитлерлік коалиция жағында шайқасты, Сәуір соғысының нәтижесінде фашистік Германия жаулап алды. Науқан 1941 жылдың 6 сәуірінде қорғалмаған Белградты жаппай бомбалаудан басталды. Югославия авиациясы және қаланың әуе қорғанысы алғашқы рейдтер кезінде жойылды, Белградтың едәуір бөлігі қирандыларға айналды, ал бейбіт тұрғындар мыңдаған шығынға ұшырады. Майдандағы жоғары әскери қолбасшылық пен бөлімдер арасындағы байланыс үзілді және бұл науқанның нәтижесін алдын-ала анықтады: корольдіктің миллиондық армиясы бытырап кетті, кем дегенде 250 мың тұтқын тұтқынға алынды. Фашистердің шығындары 151 өлтірілген, 392 жараланған және 15 жоғалған адамдарды тұтастырды.
Оккупациядан кейін кең ауқымды партизандық қозғалыс Югославия аумағында дамыды, ол Еуропадағы ауқымы жағынан ең үлкен (КСРО-ны есептемегенде). Елдегі оккупациялық билік Гитлершіл Тәуелсіз Хорватия мемлекетін құрды (Хорватия, Босния және Герцеговина). Алайда, оккупацияланған Югославияда фашистер партизандарды ұстау үшін 35-тен астам дивизия ұстауға мәжбүр болды - бұл кез-келген басқа еуропалық елдерге қарағанда көп болды (мысалы, Францияда Германияның оккупациялық күштері 28 дивизияны құрды). Нацистермен күрескен коммунистік қозғалыстың басшысы Иосип Броз Тито Батыспен де, алдымен КСРО-мен де ортақ тіл тапты. Басқа қозғалыстар моноұлттық болуына салыстырғанда Титоның артықшылығы оның қозғалысының құрымы көпұлтты болды.
Сәтсіз «Ұлы Югославия»
Соғыстан кейін Иосип Броз Тито Балқан Федерациясын құру жоспарларын іске асыру шеңберінде Ұлы Югославия құруды көздеді, оны Сталинмен және Димитровпен бірге қарастырды. Тито Белградтың орталық үкіметімен Бірінші Югославия территориясынан, сондай-ақ федеративтік республикалар ретінде Болгария мен Албаниядан социалистік федерация құруға үмітті. Алғашында Албания экономикасының Югославия экономикасына интеграциялануымен Югославия-Албания және Югославия-Болгария экономикалық және кеден одақтары құрылды, бірақ содан кейін Ұлы Югославия да, ең болмағанда Албанияның Югославияға қосылуы да Албания мен Болгария басшылығымен келіспеушіліктер, Сталинмен үзілісунен де жүзеге асырылмады.
Социалистік Югославия (1945-1991)
Югославия алты социалистік республикалардан құрылған федерация болды: Демократиялық Федеративті Югославия (1945 жылдан), Югославия Федеративтік Халық Республикасы (1946 жылдан), Югославия Социалистік Федеративті Республикасы (1963 жылдан).
Федерализм социалистік Югославияда ұлттық құрылыстың үлгісі ретінде таңдалды. 1974 жылы қабылданған SFRY Конституциясына сәйкес федерацияның субъектілері алты социалистік республика және екі автономиялық социалистік аймақ болды. Югославияның барлық халықтары тең деп танылды. Титоның ұлттық-мемлекеттік реформасы белгілі бір жетістіктерге әкелді: соғыс жылдарындағы этникалық тазарту біртіндеп ұмытыла бастады, елдегі ұлтаралық қатынастардың қарқындылығы төмендеді. Ел басшылығы жаңа ұлтүстілік этникалық қауымдастық - югославия халқы пайда болды деп жариялады. Өздерін югославиялық санайтындардың саны (аралас некеде туылған адамдар) санақтан санаққа дейін өсті, Югославия ыдыраған кезде олардың елдегі үлесі 5% -дан асты.
Югославия Коммунистік партиясының жетекшісі Иосип Броз Тито мен Сталин арасындағы келіспеушіліктер КСРО-мен қатынастардың үзілуіне алып келді, 1948 жылы Югославия Коммунистік партиясы Ақпараттық бюроның құрамынан шығарылды. 1949 жылы Кеңес басшылығы Югославиямен достық, өзара көмек және соғыстан кейінгі ынтымақтастық туралы шартты бұзды. Югославия басшылығының беделін түсіретін үгіт-насихат науқаны басталды. Сталин қайтыс болғаннан кейін ол өзінің бұрынғы қызметін жоғалтқанымен, Югославия Варшава Шартына мүше болған жоқ, керісінше, өзіне де, НАТО-ға да қарсы Қосылмаған Қозғалысты құрды, оның құрамына негізінен отарланған елдер кірді. Тито кезінде Югославия Батыс пен кейбір коммунистік режимдер (мысалы, маоисттік Қытай ) арасындағы делдал рөлін атқарды.
Иосип Броз Титоның режимі Батыс пен Шығыс блоктары арасындағы қайшылықтарда ойнады, бұл Югославияға соғыстан кейінгі онжылдықтарда қарқынды дамуға мүмкіндік берді.
Югославиядағы орталықсыздандыру процестері
Соғыстан кейінгі Югославияның экономикалық және саяси жүйелері кеңестік модель бойынша құрыла бастады, бірақ 1949 жылы орын алған Ақпараттық бюроның қақтығысы салынып жатқан құрылымды өзгертудің алғышарты болды. Осы қақтығыстан кейін Югославия қоғамының алдағы онжылдықтарға даму тенденциясын белгілейтін заң қабылданды - «Мемлекеттік экономикалық кәсіпорындар мен жоғары экономикалық бірлестіктерді еңбек ұжымдарының басқаруы туралы негізгі заң». Ресми түрде бұл заң тек жұмыс күші ұжымына тек кәсіпорында толық билікке ие жұмысшылар кеңесін сайлау құқығын берді, алайда, екінші жағынан, Югославияны орталықсыздандыруға жол ашты.
Бұл жолдағы келесі қадам «өзін-өзі басқару» принциптерін бекіткен және оларды ішінара кеңейтетін «Югославия Федеративті Халық Республикасының әлеуметтік-саяси құрылымының негіздері және федералды үкімет органдары туралы» саяси сала. Белгіленген бағыт 1952 жылы өткізілген Югославия Коммунистік партиясының 6-съезінің жұмысшылардың өзін-өзі басқару принциптеріне негізделген жаңа қоғамдық-саяси жүйеде партияның басты міндеті бұқараны тәрбиелеу жөніндегі идеялық-саяси жұмыс екендігі туралы қаулыларымен нығайтылды. Бұл тұжырымдама осы съезде қабылданған ОҚУ-нің жаңа жарғысында бекітілді.
Қоғамдық санадағы мемлекетті орталықсыздандыру бағыты көрнекті саясаткер Милован Джиластың «Борба» газетінде 1953/54 жылдың қысында шыққан бірқатар мақалаларымен нығайтылды, онда автор елді демократияландыруды жалғастыруды талап етті. Бұл мақалалар қоғамдық пікірді жарып жіберді және сол себепті де елдің жоғарғы басшылығындағы кейбір күмәндарға қарамастан жүргізілген бағыт ішінара жалғасын тапты.
1963 жылы жаңа конституцияның қабылдануымен мемлекет жаңа атау алды - Югославия Социалистік Федеративтік Республикасы (ЮСФР). Республикалар мен территориялардың құқықтары кеңейтіліп, үлкен экономикалық тәуелсіздік алды.
Югославияда әлеуметтік және ұлттық қайшылықтар біртіндеп өсті. 1968 жылы мамырда студенческие демонстрации под лозунгом «Долой красную буржуазию!». 1968 жылы қарашада Косовода косоварлық албандардың алғашқы ұлтшылдық демонстрациясы өтті. 1971 жылы Хорватияда федерациядағы Хорватияның құқықтарын кеңейту, сондай-ақ демократиялық және экономикалық реформаларды (Хорват көктемі деп аталатын) жүзеге асыру мақсатында қозғалыс пайда болды. Бірақ Хорватиядағы демонстрациялар тоқтатылды, содан кейін Хорватия мен Сербияның партия басшылығы арасында тазартулар болды.
1974 жылы қабылданған ЮСФР жаңа конституциясы одақтас республикалардың өкілеттіктерін едәуір кеңейтті және Сербияның автономды облыстары - Войводина мен Косовоға бірдей құқықтар берді.
1980 жылы Тито қайтыс болғаннан кейін 1981 жылы экономикалық қиындықтар туындаған кезде жанжал Косовода басталды.
Югославияның ыдырауы
Югославия Федерациясының ыдырау факторлары Титоның қайтыс болуы және оның ізбасарлары жүргізген экономикалық және ұлттық саясаттың сәтсіздігі, әлемдік социалистік жүйенің күйреуі, Еуропадағы ұлтшылдықтың күшеюі (тек Орталық-Шығыс аймақ елдерінде ғана емес). 1990 жылы ЮСФР-дің барлық алты республикасында жергілікті сайлау өтті. Ұлтшыл күштер барлық жерде жеңіске жетті.
Тито қайтыс болғаннан кейін оның өсиеті туралы ұлттық келіспеушіліктердің күшеюін ескере отырып, ел президентінің қызметі жойылып, төралқа мүшелері (одақтас республикалар мен автономиялы облыстардың басшылары) бірін-бірі жыл сайын алмастыратын елдің басшысы болды. 1980 жылдардың ортасындағы қысқа мерзімді экономикалық ғажайып. Жедел инфляциямен және экономиканың күйреуімен аяқталды, бұл экономикалық жағынан неғұрлым дамыған Сербия, Хорватия мен Словения және қалған республикалар арасындағы қатынастардың шиеленісуіне әкелді.
1991 жылғы саяси дағдарыс кезінде алты республиканың төртеуі бөлінді: Словения, Хорватия, Босния және Герцеговина және Македония. БҰҰ-ның бітімгершілік күштері алдымен Босния мен Герцеговина аумағына, содан кейін Косово автономиялық провинциясына орналастырылды. БҰҰ шешіміне сәйкес, Косовоның сербиялық және албаниялық тұрғындары арасындағы ұлтаралық қақтығысты шешу үшін аймақ БҰҰ протекторатына берілді (НАТО-ның Югославияға қарсы соғысы (1999)). Бұл арада ХХІ ғасырдың басында екі республика болған: Югославия 2003 жылы Сербия мен Черногорияға айналды. Соңғы ыдырау 2006 жылы Сербиядан тәуелсіздік алу туралы Черногория референдумынан кейін орын алды.
Құрылым
Үлкен Югославия
Сербтер, хорваттар және словендер корольдігі, Югославия Корольдігі
- Драва бановина
- Приморская бановина
- Зета бановина
- Савская бановина
- Моравия бановинасы
- Врбасс бановина
- Дринска бановина
- Вардар бановина
- Дунай бановина
- Белград
- Хорватия бановинасы (1939 жылдан бастап) - Савск пен Приморская банновинаның бірігуі нәтижесінде пайда болды
Югославия Федеративтік Халық Республикасы, Югославия Социалистік Федеративтік Республикасы
Социалистік Югославия социалистік республикалардан (1963 жылға дейін - халық республикалары) тұрды; сонымен қатар, Сербияда екі социалистік автономиялы шеттер (1963 жылға дейін - автономиялы облыстар) болды.
| Ресми атауы | Астанасы | Жалау | Елтаңба | Ауданы, км² | Халқы, мың адам </br> (1976 жылы 30 маусымда) |
|---|---|---|---|---|---|
| Босния және Герцеговина Социалистік Республикасы | Сараево | 51 129 | 4021 | ||
| Македония Социалистік Республикасы | Скопье | 25713 | 1797 | ||
| Сербия Социалистік Республикасы | Белград | 88 361 | 8843 | ||
| Косово социалистік автономиялық облысы | Приштина | 10887 | 1429 | ||
| Войводинаның социалистік автономиялық облысы | Novi Sad | 21506 | 1989 ж | ||
| Словения Социалистік Республикасы | Любляна | 20251 | 1782 | ||
| Хорватия Социалистік Республикасы | Загреб | 56538 | 4514 | ||
| Черногория Социалистік Республикасы | Титоград * | 13 812 | 563 |
Кішкентай Югославия
«Үшінші Югославия» - Югославия Федеративті Республикасы (ЮФР)
- Сербия (одақтас республика)
- Косово және Метохия (автономиялық аймақ, шын мәнінде - халықаралық протекторат)
- Войводина (автономиялық аймақ)
- Черногория (одақтас республика)
| Югославия (1916 - 2006) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1918 жылға дейін | 1918 жыл | 1918 - 1941 жж | Екінші дүниежүзілік соғыс | 1946 жыл | 1946 - 1991 жж | 1991 - 2006 жылдар | 2006 жылдан бастап |
| Карниола кінәздігі | Словендер, хорваттар және сербтер мемлекеті | Югославияның Патшалығы (1929 жылға дейін «сербтердің Патшалығы, Хорватия және словенцев») (жылдан бастап 1924 жылдың, сондай-ақ бөлігі Риека) | Любляна провинциясы ( Италия ішінде) | Демократиялық Федеративті Югославия | Югославия Социалистік Федеративтік Республикасы (1963 жылға дейін «Югославия Федеративті Халық Республикасы») (1954 жылдан бастап Триесттің бөлігі) | Словения | |
| Хорватия және Славония, Далматия, Приморье | Хорватияның тәуелсіз мемлекеті (басып алынған Босния) | Хорватия (жылы 1991-1995 , өзін-өзі жариялаған серб Краина Республикасы, сондай-ақ аумағында орналасқан Хорватия) | |||||
| Босния Аустрия-Мажарстан бөлігі ретінде | Босния және Герцеговина (1991 - 1995 жж .: Босния және Герцеговина Республикасы және өзін-өзі жариялаған Српска Республикасы және Герцег-Босна Республикасы ) | ||||||
| Войводина - Транслатедия бөлігі | Банат, Бэка және Баранья, Банат Республикасы | Банат ( Volksdeutsche әкімшілігі), Оккупацияланған Войводина | Югославия Федеративті Республикасы (Сербия және Черногория) | Сербия мен Черногория (Сербия және Черногория) | Сербия | ||
| Сербия Патшалығы | Сербия Патшалығы | Сербия (Ужица) | |||||
| Албанияның құрамындағы Косово | Косово (жылдан бастап 2008 тәуелсіздік) | ||||||
| Черногория Патшалығы | Черногория Патшалығы | Черногория | |||||
| Вардар бановина (Сербияның бөлігі) | Тәуелсіз Македония Республикасы | Солтүстік Македония |
Әдебиет
- Югославия в XX веке: очерки политической истории / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011.
- Allcock, John B.: Explaining Yugoslavia. New York: Columbia University Press, 2000
- Anne Marie du Preez Bezdrob: Sarajevo Roses: War Memoirs of a Peacekeeper. Oshun, 2002. ISBN 1-77007-031-1
- Chan, Adrian: Free to Choose: A Teacher’s Resource and Activity Guide to Revolution and Reform in Eastern Europe. Stanford, CA: SPICE, 1991. ED 351 248
- Cigar, Norman, : Genocide in Bosnia: The Policy of Ethnic-Cleansing. College Station: Texas A&M University Press, 1995
- Cohen, Lenard J.: Broken Bonds: The Disintegration of Yugoslavia. Boulder, CO: Westview Press, 1993
- Conversi, Daniele: German -Bashing and the Breakup of Yugoslavia, The Donald W. Treadgold Papers in Russian, East European and Central Asian Studies, no. 16, March 1998 (University of Washington: HMJ School of International Studies)
- Djilas, Milovan: Land without Justice, [with] introd. and notes by William Jovanovich. New York: Harcourt, Brace and Co., 1958.
- Dragnich, Alex N.: Serbs and Croats. The Struggle in Yugoslavia. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1992
- Fisher, Sharon: Political Change in Post-Communist Slovakia and Croatia: From Nationalist to Europeanist. New York: Palgrave Macmillan, 2006 ISBN 1-4039-7286-9
- Glenny, Mischa: The Balkans: Nationalism, War and the Great Powers, 1804—1999 (London: Penguin Books Ltd, 2000)
- Glenny, Mischa: The fall of Yugoslavia: The Third Balkan War, ISBN 0-14-026101-X
- Gutman, Roy.: A Witness to Genocide. The 1993 Pulitzer Prize-winning Dispatches on the «Ethnic Cleansing» of Bosnia. New York: Macmillan, 1993
- Hall, Brian: The Impossible Country: A Journey Through the Last Days of Yugoslavia. Penguin Books. New York, 1994
- Harris, Judy J.: Yugoslavia Today. Southern Social Studies Journal 16 (Fall 1990): 78—101. EJ 430 520
- Hayden, Robert M.: Blueprints for a House Divided: The Constitutional Logic of the Yugoslav Conflicts. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2000
- Hoare, Marko A., A History of Bosnia: From the Middle Ages to the Present Day. London: Saqi, 2007
- Hornyak, Arpad. Hungarian-Yugoslav Diplomatic Relations, 1918—1927 (East European Monographs, distributed by Columbia University Press; 2013) 426 pages
- Jelavich, Barbara: History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries, Volume 1. New York: American Council of Learned Societies, 1983 ED 236 093
- Jelavich, Barbara: History of the Balkans: Twentieth Century, Volume 2. New York: American Council of Learned Societies, 1983. ED 236 094
- Kohlmann, Evan F.: Al-Qaida’s Jihad in Europe: The Afghan-Bosnian Network Berg, New York 2004, ISBN 1-85973-802-8; ISBN 1-85973-807-9
- Lampe, John R: Yugoslavia As History: Twice There Was a Country Great Britain, Cambridge, 1996, ISBN 0-521-46705-5
- Malesevic, Sinisa: Ideology, Legitimacy and the New State: Yugoslavia, Serbia and Croatia. London: Routledge, 2002.
- Owen, David. Balkan Odyssey Harcourt (Harvest Book), 1997
- Pavlowitch, Steven. Hitler’s New Disorder: The Second World War in Yugoslavia (2008) excerpt and text search
- Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}
- Roberts, Walter R.: Tito, Mihailovic, and the Allies: 1941—1945. Duke University Press, 1987; ISBN 0-8223-0773-1
- Sacco, Joe: Safe Area Gorazde: The War in Eastern Bosnia 1992—1995. Fantagraphics Books, January 2002
- Silber, Laura and Allan Little:Yugoslavia: Death of a Nation. New York: Penguin Books, 1997
- West, Rebecca: Black Lamb and Gray Falcon: A Journey Through Yugoslavia. Viking, 1941
- White, T.: Another fool in the Balkans — in the footsteps of Rebbecca West. Cadogan Guides, London, 2006
- Time homepage: New Power 7 мамырдың 2008 жылы.
- The First Yugoslavia: Search for a Viable Political System, by Alex N. Dragnich
Сілтемелер
- (ағыл.) )
- Уақыты: Би-би-сидегі Югославияның ыдырауы (ағыл.) )
- Бұрынғы Югославиядағы қақтығыстар мен дағдарыстар туралы оқыту 2 наурыздың 2010 жылы.
- декан Петр Крогтың сыртқы істер жөніндегі сандық архивінен алынған видео (ағыл.) )
- Коммунистік Югославияның күйреуі (ағыл.) )
- В настоящее время доступ к сайту временно прекращен. Басты дереккөзінен 21 ақпан 2009.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 20 наурыз 2013.
- Основной закон об управлении государственными хозяйственными предприятиями и высшими хозяйственными объединениями со стороны трудовых коллективов // Конституция и основные законодательные акты Федеративной Народной Республики Югославии. — С. 362—374.
- Там же, С. 45-84.