Рио-де-Жанейро

Рио-де-Жанейро (порт. Rio de Janeiro — қаңтардағы өзен) — Бразилиядағы қала. Рио-де-Жанейро штатының әкімшілік орталығы, 1764 - 1960 жылдары аралығында Бразилияның астанасы. Халқы — 4,781 миллион адам, тұрғындары санынан Бразилиядағы Сан-Паулудан кейін екінші қала (Америкадағы 6-шы, әлемдегі 26-шы). Қаланың лақап атауы — «Ғажайып қала» (порт. Cidade Maravilhosa).

Қала
Рио-де-Жанейро
порт. Rio de Janeiro
Ту Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	БразилияБразилия
Штаты	Рио-де-Жанейро
Мэр|Мэрі	Марсело Кривела
Тарихы мен географиясы
Координаттары	22°54′30″ о. е. 43°11′47″ б. б. / 22.90833° о. е. 43.19639° б. б. / -22.90833; -43.19639 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 22°54′30″ о. е. 43°11′47″ б. б. / 22.90833° о. е. 43.19639° б. б. / -22.90833; -43.19639 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1565 жыл
Алғашқы дерек	1502 жыл
Жер аумағы	1260 км²
Теңіз деңгейінен биіктігі	31 м
Климаты	тропикалық
Уақыт белдеуі	UTC-3, жазда UTC-2
Тұрғындары
Тұрғыны	6 476 631 адам (2016)
Тығыздығы	4,781 адам/км²
Агломерация	12 620 000
Ресми тілі	Португал тілі
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+55 21
Пошта индекстері	20000-000
rio.rj.gov.br  (порт.)
Рио-де-Жанейро
Рио-де-Жанейро шекарасы

Рио-де-Жанейро ЖІӨ бойынша Бразилиядағы екінші қала (2008 жылы бойынша әлемдегі 30-шы), шамамен $201 миллиард АҚШ долларға бағаланған.

Қалада көптеген университеттер мен институттар орналасқан. Бразилиядағы ірі ғылыми-зерттеу орталықтарының бірі, 2005 жылдың мәліметі бойынша, ұлттық ғылыми өндірісінің 17% құрайды.

Рио-де-Жанейро — оңтүстік жарты шардағы туристер саны бойынша бірінші орында және өзінің табиғатымен, карнавал тойлануымен, самбасымен, Босса-новамен және жағажайларымен (Барра-да-Тижука, Копакабана, Ипанема және Леблон) танымал. Сондай-ақ, жағажайлардан басқа қаланың ең танымал назар аударарлық орындарының бірі, Корковадо тауында орналасқан Құтқарушы Мәсіх мүсіні ('Cristo Redentor') әлемнің жаңа жеті кереметінің тізіміне енгізілді. Рио Оңтүстік Америкадағы алғаш рет өтетін 2016 жылдың жазғы Олимпиада ойындарын өткізеді. Сонымен қатар, қаланың басты спорттық аренасы - Маракана стадионында 2014 жылдың футбодан әлем чемпионатының финалды матчі өткізіледі. Маракана стадионы әлемдегі ең үлкен стадиондарының бірі болып табылады.

Тарихы

Гуанабара шығанағын 1502 жылдың 1 қаңтарында португалдық теңіз саяхатшысы Гаспар де Лемуш ашты. Бірақ, португалдықтар Гуанабара шығанағын өзен сағасы деп ойлағандықтан, қаланың атауы португал тілінен аударғанда қаңтарлық өзен деген мағынаны береді.

Географиясы

Рио-де-Жанейро және қала маңайы, ғарыштық сурет (9 мамыр 2011 жылы)

Рио-де-Жанейро Бразилияның Атлантикалық жағалауының алабында, Оңтүстік Тропик маңайында орналасқан, 22°54" О. Е. 43°14" Б. Б. Негізінде қала оңтүстікке қарай бағытталған. Қала Гуанабара айлағында қаланған. Рио-де-Жанейроның басты назар аударарлық орны — Pão de Açúcar тауы.

Рио орталығы Гуанабара айлағының батыс жағалауындағы жазықтықта орналасқан. Қаланың басым бөлігі Солтүстік аймақ деп аталатын, солтүстік-батыс жазықтарда, белестерде және шағын жартасты тауларда орналасқан. Ал, Рио-де-Жанейроның оңтүстік аймағы, теңізді қоршайтын жағажайлар, қаланың орталық және солтүстік бөліктерін жағалық таулармен бөледі. Бұл таулар мен белестер Бразилияның оңтүстік-шығысындағы Бразилия таулы үстіртінің оңтүстік баурайларын құрайтын Серра-ду-Мар ежелгі таулы жүйесінің тарамдары.

Қаланың жалпы аумағы 1260 км². Тұрғындардың саны 6,000,000 астам, ал шоғырлануы 11-13,5 млн адам. Рио-де-Жанейро Бразилияның астанасы ретінде 1960 жылға дейін болған, ал қазір елдің бас қаласы - Бразилиа. Рионың ресми өлеңі "Cidade Maravilhosa", композиторы Андре Фильо.

Демографиясы

Родриго де Фрейтас (Rodrigo de Freitas) шағын мүйісі

Құтқарушы Христостың мүсіні, әлемнің жаңа жеті кереметтерінің тізіміне енгізілді.

Жағажайда футбол ойнап жатқан балалар.

2010 жылдың IBGE санағы бойынша, Рио-де-Жанейро қаласында тұратын тұрғындарының саны 5,940,224 адам. Санақ келесі статистиканы көрсетті: 3,234,812 ақ адамдар (51.2%), 2,307,104 қоңыр (көп ұлтты) адамдар (36.5%), 724,197 қара терілі адамдар (11.5%), 46,484 шығыс азия ұлттары (0.7%), 6,320 американдық ұлттар (0.1%).

2010 жылы Рио-де-Жанейро қаласы халық тығыздығы жөнінен Бразилиядағы Сан-Паулудан кейін 2-орында. 2010 жылы қалада 1,200,697 кері жынысты жұптар және 5,612 бір жынысты жұптар болған. Рио-де-Жанейро тұрғындарының жынысы бойынша статистикасы: 53.2% әйелдер және 46.8% еркектер.

Рио-де-Жанейро халқының қалыптасуына түрлі этникалық топтар да әсер етті. Еуропалық отаршылдықтың алдында, шамамен, 20 тілде сөйлейтін 7 әр түрлі жергілікті халықтар болған. Отаршылдықтан кейін олардың жартысы португалдықтарға, ал екінші жартысы француздарға қосылды. Француздарға қосылғандардың барлығы португалдықтармен жойылды.

Дерекнама: Planet Barsa Ltda.

Діні

Дін	Пайыз	Саны
Католицизм	51.09%	3,229,192
Протестантизм	23.37%	1,477,021
Дінсіздік	13.59%	858,704
Спиритизм	5.90%	372,851
Умбанда және Кандомбле	1.29%	72,946
Иудейлер	0.34%	21,800
Қайнары: Бразилия география және статистика институты (IBGE) 2010.

Климаты

Жыл сайынғы орташа минималды температурасы 21 °C, жыл сайынғы орташа максималды температурасы 27 °C және жыл сайынғы орташа температурасы 23 °C. Жыл сайынғы орташа жауын-шашын мөлшері 1,175 мм-ді құрайды. INMET мәліметі бойынша 1928 жылы маусым айында Бразилиялық саваннадағы Афонсос жерінде минималды температура - 4.8 °C тіркелген, ал абсолюттық макисмум 44 °C ақпан айында болған. 21-ші ғасырда тіркелген ең төмен температура 2011 жылдың шілде айында тіркелген (8.1 °C). 10 °C-тан асып түсетін температура қалада өте сирек байқалады.

Теңіздің жыл сайынғы орташа температурасы 23–24 °C-тан 22 °C-қа дейін маусым-қазан айлары аралығында, және 26 °C ақпан мен наурыз айларында. Жылдың ең ылғалды және ыстық айлары — желтоқсан мен тамыз.

Рио-де-Жанейро ауа райы
Көрсеткіш	Қаң	Ақп	Нау	Сәу	Мам	Мау	Шіл	Там	Қыр	Қаз	Қар	Жел	Жыл
Абсолюттық максимум, °C	42	42	40	40	38	37	38	42	42	42	43	41	43
Орташа максимум, °C	29,4	30,2	29,4	27,8	26,4	25,2	25,3	25,6	25,0	26,0	27,4	28,6	27,2
Орташа температура, °C	26,2	26,5	26,0	24,5	23,0	21,5	21,3	21,8	21,8	22,8	24,2	25,2	23,7
Орташа минимум, °C	23,3	23,5	23,3	21,9	20,4	18,7	18,4	18,9	19,2	20,2	21,4	22,4	21,0
Абсолюттық минимум, °C	17	17	17	15	10	7	11	10	13	12	13	17	7
Жауын-шашын нормасы, мм	114,1	105,3	103,3	137,4	85,6	80,4	56,4	50,5	87,1	88,2	95,6	169	1172,9
Дерекнама: World Climate, Weatherbase

Әкімшілік бөлінуі

Қала аймақтары

Рио-де-Жанейро қаласы Орталық аймақ Солтүстік аймақ Оңтүстік аймақ Батыс аймақ Аралдар Фавелалар

Рио-де-Жанейро муниципалитеті 34 әкімшілік ауданға топтасқан 160 ауданнан тұрады. Сонымен қатар қалада 19 шағын аудан бар. Қала негізінен 4 ауданға бөлінеді: тарихи Орталық аймақ (Centro), туристік, бай отбасылар тұратын Оңтүстік аймақ (Zona Sul), орта дәулетті отбасылар тұратын Солтүстік аймақ (Zona Norte), шеткері аймақ - Батыс аймақ (Zona Oeste). Сонымен қатар Санта-Крус пен Кампо Гранде, әрі американдық стильде салынған бай Барра-да-Тижука ауданы.

Рио-де-Жанейро қаласының әкімшілік бөлінуі.

Батыс аймақ

Солтүстік аймақ

Оңтүстік аймақ

Орталық аймақ

Негізгі назар аударарлық орындары

Ипанема жағажайы

Құтқарушы Христостың мүсіні

Жергілікті тұрғындар қаланы Ескі қала, Жаңа қала және қала түбіндегі елді мекендер деп бөледі. Ескі қалада кеден, доктар, арсенал, биржа, Ұлттық көркемөнер академиясы, қалалық ратуша және мәдени ғимараттар, барлық театрлар және түгелге жуық мұражайлар орналасқан. Жаңа қала теңге сарайымен, түрмемен, басты вокзалымен және мүгедектер үйімен танымал. Ипанема және Копакабана жағажайлары, Фламенго саябағы, Корковаду тауындағы Құтқарушы Христостың алып мүсіні , Pão de Açucar тауы, Маракана стадионы (порт. Maracanã) — әлемдегі ең ірі футбол стадиондарының бірі (200 мың адам).

Қаланың ең танымал және келушілер саны бойынша, сәулет ескерткішетеріне колониалдық шiркеулер, Сан-Бенто монастыры, Сан-Антонио және капуциндер ордені монастырлері және Кинта-да-Боа-Виста бұрынғы императорлық резиденциясы.

Аңыз бойынша, Әулие Құдай ана келген Лампедоса Құдай анасының шіркеуі Жерорта теңізінде орналасқан Лампедос аралының атымен аталған. Оны 1929 жылы XVIII ғасырдың ескірген ғимараттың орнына мексикалық сәулет мектебі ықпалымен неоклассикалық стилінде салынған. Әулие Лусия шіркеуінің негізгі назар аударарлық орны, 1732 жылы салынған — табиғи бұрқақ.

Қаласының көшелері мен жағалауларында қалың өскен тропикалық өсімдіктердің көптігіне қарамастан, Рио-де-Жанейрода ботаникалық бақ және көптеген саябақтар бар. Ең үздік ботаникалық бақтардың қатарына, шамамен, 1808 жылы құрылған, 7000 өсімдіктердің түрі жиналған бақ та кіреді. Корковаду орналасқан Тижука ұлттық паркі, әлемдегі ең ірі қалалық орман болып табылады. Онда маймылдар мен экзотикалық құстарды кездестіруге болады.

Рио-де-Жанейро қаласының көрінісі

Корковаду тауынан көрініс

айлақтан қалаға қарай көрініс

Ботафого шығанағы

Экономика

Рио-де-Жанейро — Бразилияның екінші ірі қаржы орталығы. Қала сенімді және жоғары әртараптандырылған экономикаға ие.

2008 жылы қаланың ЖІӨ 201 млрд АҚШ долларын құрады. Бұл көрсеткіш бойынша, Рио-де-Жанейро Латын Америка қалаларының арасындағы төртінші ең бай қала ретінде атанды (Мехикодан, Сан-Паулудан және Буэнос-Айрестен кейін), ал әлем қаларының ЖІӨ бойынша, Рим, Барселона және Бейжің сияқты ірі қалаларды озып, 30-шы орынға орналасты.

Қалада Petrobras, Elektrobras және тағы басқа ірі мемлекеттік компаниялардың бас кеңселері орналасқан. Сонымен қатар, қалада Royal Dutch Shell, EBX, Esso сияқты мұнай компаниялардың бөлімшелері орналасқан. Кока-Кола, IBM және El Paso ірі халықаралық компанияларының кеңселері де Рио-де-Жанейрода жұмыс істейді.

Қаланың өнеркәсіп кәсіпорындары тамақ өнімдерін, химиялық және мұнай өнімдерін, дәрі-дәрімектерді, жиһазды, металдан және тоқымадан жасалған бұйымдарды өндіреді. Бірақ экономиканың басымдық бөлігі — қызметтер көрсету аясы (банк ісін және Бразилиядағы белсенділік бойынша екінші қор нарығын қосқанда). Сонымен қатар, қала мен ел үшін туризм және ойын-сауық қызметі үлкен рөл атқарады.

Спорт

Энженьян стадионы

2009 жылдың 2 қазанында халықаралық олимпиада комитеті Рио-де-Жанейроны 2016 жылдың жазғы Олимпиада ойындарының астанасы ретінде таңдады. Рио Олимпиада ойындарын өткізу туралы бірінші мәлімдемесін 1936 жылы жасаған, бірақ Берлинге ұтылып қалды. Сонымен қатар 2004 және 2012 жылдың ойындарын өткізуге ықыласын білдірген, бірақ бұл ретте де жолы болмады. Ойындар Афина және Лондон қалаларында тиісінше өткізілген. Рио Бразилия мен Оңтүстік Америкадағы Олимпиада ойындарын өткізетін алғашқы қала.

2007 жылдың 30 қазан күні Бразилия ФИФА әлем чемпионатының ресми ұйымдастырушы болып таңдалды. Рио-де-Жанейро - 2014 жылғы әлем чемпионатының қала-ұйымдастырушыларының бірі болып саналады және чемпионаттың финалы Маракана стадионында өткізілетіні әбден ықтимал. Сонымен қатар Рио-де-Жанейро 2011 жылдың 15-24 шілде күндері аралығында Дүниежүзілік Әскери Ойындарын өткізген. 2011 жылдың Дүниежүзілік Әскери Ойындары Бразилияда өткізілген ең ірі әскери-спорттық жарыстарының бірі болған. Оған шамамен 108 елден келген 4,900 атлет, спорттың 20 түрінен бақ сынасқан.

Бауырлас қалалары

	Америка		Еуропа		Азия және Африка
	Мехико, Мексика		Амстердам, Нидерланд		Батангас, Филиппиндер
	Манагуа, Никарагуа		Санкт-Петербург, Ресей		Кобе, Жапония
	Каракас, Венесуэла		Варшава, Польша		Тунис, Тунис
	Пуэрто-Варас, Чили		Лиссабон, Санту-Тирсу және Вила-Нова-ди-Гая, Португалия		Сеул, Оңтүстік Корея
	Ла-Пас, Боливия		Барселона, Испания		Санта-Крус-де-Тенерифе, Испания
	Майами, АҚШ		Монпелье, Франция		Иерусалим, Израиль
	Оклахома, АҚШ		Ливерпуль, Англия		Мумбай, Үндістан
	Нью-Йорк, АҚШ		Париж, Франция		Дурбан, ОАР
	Атланта, АҚШ		Гимарайнш және Повуа-ди-Варзин, Португалия		Бейрут, Ливан
	Ванкувер, Канада		Мадрид, Испания		Касабланка, Морокко
	Буэнос-Айрес, Аргентина		Киев, Украина		Лагос, Нигерия
	Сан-Боржа, Бразилия		Бухарест, Румыния		Руфиске, Сенегал
	Натал, Бразилия		Ыстамбұл, Түркия		Бейжің, Қытай
	Батуми, Грузия

Әріптес қалалары

•  Франция Париж (достастық пен ынтымақтастық туралы шарт)

Дереккөздер

1. ESTIMATIVAS DA POPULAÇÃO RESIDENTE NO BRASIL E UNIDADES DA FEDERAÇÃO COM DATA DE REFERÊNCIA EM 1º DE JULHO DE 2014. (порт.)
2. Barsa Planeta Ltda. Brasil.planetasaber.com. Тексерілді, 17 сәуір 2010.
3. Sistema IBGE de Recuperação Automática — SIDRA. Sidra.ibge.gov.br. Тексерілді, 11 қазан 2012.
4. Miasta partnerskie Warszawy. um.warszawa.pl. Biuro Promocji Miasta (мамыр 4, 2005). Тексерілді, 29 тамыз 2008.
5. Lei nº 2.643/1998. Câmara Municipal do Rio de Janeiro. Página visitada em 26 de dezembro de 2008.
6. Rio 2016. Rio 2016. Тексерілді, маусым 14, 2010.
7. Mapa Mundi de las ciudades hermanadas ( (исп.)). www.munimadrid.es. Тексерілді, маусым 14, 2010.
8. Lei Municipal do Rio de Janeiro 4917 de 2008 – Wikisource ( (порт.)). Pt.wikisource.org. Тексерілді, маусым 14, 2010.
9. http://spl.camara.rj.gov.br/spldocs/pl/2006/pl0980_2006_008195.pdf 25 сәуірдің 2012 жылы.
10. Lei Municipal do Rio de Janeiro 3467 de 2002 – Wikisource ( (порт.)). Pt.wikisource.org. Тексерілді, маусым 14, 2010.
11. Lei Municipal do Rio de Janeiro 3152 de 2000 – Wikisource ( (порт.)). Pt.wikisource.org. Тексерілді, маусым 14, 2010.
12. Leis sancionadas e vetos (21 de janeiro de 2008). Lei n.º 4.752/2008. Câmara Municipal do Rio de Janeiro. Página visitada em 26 de outubro de 2008.
13. Париждің ресми сайты 18 шілденің 2010 жылы.  (фран.)

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Rio de Janeiro city

• Ресми сайты
• Рио-де-Жанейро / Wikivoyage