Мадрид (ис. Madrid [maˈðɾið]) — Испанияның елордасы, аттас провинция мен автономдық қоғамдастық орталығы. Испанияның ең ірі экономикалық саяси және мәдени орталығы. Қала Пиреней түбегінде орналасқан. Муниципалитет Ареа-Метрополитан ауданында шоғырланған. Елдің ірі экономикалық, саяси және мадени орталығы Мадрид болып табылады. Халық саны - 3,273 млн тұрғын (2016).
| Қала | ||||||
| Мадрид | ||||||
| ис. Madrid | ||||||
| | ||||||
| ||||||
| Әкімшілігі | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ел | ||||||
| Статусы | Астана | |||||
| Провинция | ||||||
| Қауым | ||||||
| Алькальд | Хосе Луис Мартинес-Альмейда | |||||
| Тарихы мен географиясы | ||||||
| Координаттары | 40°24′ с. е. 3°41′ б. б. / 40.400° с. е. 3.683° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 40°24′ с. е. 3°41′ б. б. / 40.400° с. е. 3.683° б. б. (G) (O) (Я) | |||||
| Алғашқы дерек | ||||||
| Жер аумағы | 607 км² | |||||
| Орталығының биiктігі | 667 м | |||||
| Уақыт белдеуі | UTC+1, жазда UTC+2 | |||||
| Тұрғындары | ||||||
| Тұрғыны | ▲ 3 273 049 адам (2016) | |||||
| Тығыздығы | 8653,5 адам/км² | |||||
| Ұлттық құрамы | ||||||
| Конфессиялар | ||||||
| Этнохороним | мадридтік | |||||
| Сандық идентификаторлары | ||||||
| Телефон коды | +34 91 | |||||
| Пошта индекстері | 28001-28080 | |||||
| Автомобиль коды | M | |||||
| munimadrid.es (исп.) | ||||||
Мадрид шекарасы | ||||||
| Ортаққордағы санаты: Мадрид |
Үлкен Мадридтің шоғырлану ауданы 1,2 мың км² . Қаланың ауданы 607 км² және 21 әкімшілік аудан қосылады. Мадрид – өзен жағалауынан тыс орналасқан көне жалғыз астана. Ірі көлік түйіні (темір жол, шапшаң тас жолдар, әлемдегі ең ірі әуежайлар).
Ол Еуропада үшінші ең үлкен қала. Қала теңіз деңгейінен 667 м биіктікте орналасқан, сондықтан жазда ыстық, жауын шашын аз, ал қыста басқа жеорталық қалаларға қарағанда суығырақ.
География
Мадрид Испанияның ортасында, теңіз деңгейінен 667 м биіктікте орналасқан. Әр жыл сайын бұрынғы Кастилияның тарихи облысына қарасты Мансанарес шағын теңізі ағып өтеді. Қаланың солтүстік-батыс аймағында Пеньялара заңғар нүктесімен Сьерра-де-Гуадаррама тау алабы (2430 м) көтеріліп тұрады.
Климаты
Қала теңіз деңгейінен 667 м биіктікте орналасқан, сондықтан жазда ыстық, жауын шашын аз, ал қыста басқа жеорталық қалаларға қарағанда суығырақ. Әдетте қар басу жыл сайын болып тұрады, кейде қысы ерекше қарлы болады. Қаңтар айының орташа температурасы 5-6 °C, ал маусымдық темпаратурасы 25-26 °C құрайды. Орташа жылдық жаңбыр түсуі 400 мм құрайды.
Халқы, тілі, діні,
Елімізде елорданың тұрғындары тұрғысынан бірінші орынды иеленеді, бұл негізінен иммигранттарға байланысты. Қазіргі уақытта қалада шамамен 3 миллион адам бар. Мемлекеттік тіл - испан тілі, оған қосымша қаланың халқы каталан, гали, баск, сондай-ақ мигранттардың тілдері - араб және т.б. қолданылады. Халықтың көпшілігі католиктер болып табылады.
Тарихы
Мансанарес өзенінің жағалауында Археологиялық қазбалар Мадридте маңында адамның пайда Төменгі палеолит (шамамен 100 мың жыл бұрын) дәуірінде тиесілі екенін көрсетеді. Алайда Мадридтің қала ретінде айтылуы кейінірек пайда болады. Қалада Леонтяндар мен Кастильяндардан Толедоға деген көзқарасты қорғау үшін Кордова Әмірі Мұхаммед I негізделген.
Қала Магрит қаласындағы бекініс айналасында өсті, оның есебі 932-ге жетті. «Алцазба» бекінісі салынып, тұрғын үй кварталдарынан бөлініп алынды - «медина». Reconquista кезінде, 1085 жылы Мадрид королі Альфонсо VI жеңіп алды.
негізінен арабтар мен испандықтардың қарым-қатынаста болулары (патшасы II Филипп орнына Вальядолид патшалығының астанасы жасалған) 1561 жылға дейін қаланың даму, содан кейін әлемде өмір сүріп, содан кейін шайқасты. 1570 жылдан бастап 1670 жылға дейінгі кезеңдегі ең қарқынды дамып келе жатқан заманға сай қала. XVI ғасырдың соңына дейін Мадридте 50 000 адам, Хабсбургтағы король Шарль В-да билік басында екі есе көп болды.
Патшаның IV Филипп қаласында төртінші қалалық қабырға салынған.
XVIII ғасырдың басында испан тәжі Бурбоналарға ауысты. Кезде V Филипп 1734 жылы Алькасар (оның лабиринт әйгілі) ескі сарай өртеніп жерде жаңа патша сарайының (Паласио Жылжымайтын) құрылысы басталды.
Король Чарльз III Мадридтің астында шынайы еуропалық астанасы болды. Мұндай Сабатини, Марке, Вентура Родригес, Хуан де Вильянуэва ретінде сәулетшілер шақырылды, және басқалар жетілдіру жұмыстары жүргізілді :. асфальт және жанып көшелерін, жаңғыртылған су құбырлары. Қала жаңа классикалық көріністі сатып алды. Алайда қаланың өсуі тоқтады. 1808 жылы қаланы француздар басып алды (Наполеонның шабуылы). 2 мамыр, 1808 Француз патша VII Фердинанд құлатуға және көтерілістерге Патша Джозеф Бонапарттың жарияланғаннан кейін қатал басқыншыларының арқылы басылуы, бұрқ ете түсті. Бұл эпизод (бүлікшілердің түсірілімі) Гойаның ең танымал кенептерінің бірінде көрінеді.
Екі жылдан кейін 1808-1814 жылдары испан революциясына енген босату соғысы басталды. Кейіннен Мадридтің дамуы Патша VII Фердинанд мен Патшайым Искалла II-ға көп көңіл бөлді. II Изабелла астында қаланың жылдам өсуі болды, оған байланысты барлық қалалық қақпалар жойылды. Әлі күнге дейін тек Toledo қақпасы (фрагменті) және Алкала қақпалары ғана аман қалды.
Қаланы елеулі қайта құру XIX соңында - ХХ ғасырдың басында орын алған. Ескі учаскеде жаңа, кең көшелер мен бульварлар салынып, Art Nouveau стилінде көптеген ғимараттар салынды (арт-нуво). 1936 жылы азаматтық соғыс кезінде қала қорғаушысы Франциско Франкодың басшылығымен ұлтшылдардан (фалангтардан) республиканцы болды. 1939 жылы наурызда гарнизон капитуляцияға ұшырады. Көптеген тарихи ғимараттар бүлінген, экономика көптеген қиындықтарды бастан кешкен. Сонымен қатар, бірнеше ірі сәулет жобалары - Триумфальдық арка, Монклоа ауданындағы әуе күштері штаб-пәтері және тағы басқалары іске қосылды. 1950 жылдары Құрама Штаттармен байланыстар дами бастады. Экономиканың өсуі басталды және туризм дамыды.
Монтаның Мадрид казармасына қатысты фалангистермен және халық милицияларымен күрес. 1936 жылғы 30 шілде 1975 жылы Франко қайтыс болғаннан кейін және Торхадағы Бурбондардың үшінші қалпына келтірілуінен кейін Патша I Хуан Карлос көтерілді.
Мадридте «movida» деп аталатын қозғалыс басталады - субкультуралардың қарқынды өсуі және кинотеатр мен театрда жаңа сандардың пайда болуы. ХХ ғасырдың 90-шы жылдары екі жаңа көркем мұражай ашылды: София София мұражайы және Тиссен-Борнемисса мұражайы. 2004 жылдың 11 наурызында Мадридте террористтік акт жойылды (бірнеше станцияларда бір мезгілде жарылыс болды). 11-наурыздағы оқиғалар Нью-Йоркте 11 қыркүйекте лаңкестік әрекеттің еуропалық аналогы деп саналады. Қаланың орталығындағы құрбандарын еске алу құрметіне «Өлі орман» мемориалды ескерткіші орнатылды.
Галерея
- Мадридтың көрнекті тарихи жерлері
.
Дереккөздер
- Instituto Nacional de Estadística. (National Statistics Institute)
- История Мадрида
| Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |