Шенген аймағы — Еуропалық одақтың Шенген заңнамасының нормаларына қосылған және өзара шекаралық бақылауды жойған 27 еуропалық мемлекеттің кеңістігі.
| Шенген аймағы | |
|
| |
| Шенген аймағы Аймаққа қосылуға міндетті ЕО-ға мүше мемлекеттер Шекаралары ашық елдер | |
| Мүшелік: | 27 мемлекет (X) - ЕО мүшесі емес |
|---|---|
| Ұйым түрі: | Ашық шекара аймағы |
| Құрылуы | |
| Орнатылған | |
| Шенген аймағы Ортаққорда |
Бастапқыда-1985 жылы Шенген ауылында (Люксембург) қол қойылған аттас келісім күшіне енген бірнеше елдің кеңістігі. Халықаралық саяхаттар тұрғысынан Шенген аймағы сыртқы шекарада аймаққа кіру және шығу кезінде шекаралық бақылауы бар біртұтас мемлекет сияқты әрекет етеді, бірақ осы аймаққа кіретін мемлекеттердің ішкі шекараларында шекаралық бақылау болмайды.
Бастапқыда Еуропалық одақтан бөлек болған Шенген аймағының нормативтік-құқықтық базасы 1999 жылы Амстердам келісімі күшіне енген кезде бірыңғай қауымдастық заңнамасына енгізілді, дегенмен Шенген аймағы ресми түрде ЕО-ға кірмейтін төрт елді де қамтиды: Исландия, Норвегия, Швейцария және Лихтенштейн, сонымен қатар іс жүзінде тағы үш еуропалық микро-мемлекеттер: Монако, Сан-Марино және Ватикан, олар да ЕО мүшелері емес. Ирландиядан басқа Еуропалық Одақтың барлық елдері Шенген аймағына кіруге уәде берді, ал Румыния, Болгария және Кипрден басқаларының бәрі мұны жасады. Қазіргі уақытта аймақ 4 368 693 км2 аумақты қамтиды, онда 400 миллионнан астам адам тұрады.
Шенген ережелері аймаққа кірген мемлекеттер арасындағы ішкі шекаралардағы шекаралық бақылауды жоюды және сонымен бірге аймақпен шектесетін үшінші мемлекеттермен шекаралық бақылауды нығайтуды білдіреді. Сондай-ақ, елдер уақытша кіретін адамдарға қатысты бірыңғай саясат жүргізуге (бірыңғай Шенген визасын қоса алғанда), сыртқы шекараларда келісілген бақылау жүргізуге және трансшекаралық полиция мен сот ынтымақтастығын дамытуға міндеттенеді.
Әуежайларда, қонақүйлерде немесе полицияның бақылауында жеке куәлік үшін ЕО-ға мүше мемлекеттің немесе Шенген келісіміне қол қойған елдің төлқұжаты немесе сәйкестендіру картасы қажет болуы мүмкін. Ерекше жағдайларда, егер ішкі қауіпсіздікке немесе қоғамдық тәртіпке қауіп төнсе (мысалы, маңызды саяси саммиттер немесе спорттық жарыстар өткізілсе), Шенген аймағының кейбір елдері арасындағы ішкі шекаралардағы шекаралық бақылау 30 күнге дейін шектеулі мерзімге қалпына келтірілуі мүмкін.
Шенген ережелері
Шенген ережелеріне сәйкес аймаққа кіретін мемлекеттердің ішкі шегінде шекаралық бақылауды жою қарастырылады, сонымен қатар аймақпен шекаралас басқа елдермен сыртқы шегінде бақылау күшейтіледі. Сол сияқты, елдер, уақытша қатынасқан адамдарға(біріккен Шенген визасы қоса есептеледі), сыртқы шекте біртұтас саясат жүргізуге міндеттеме алады.
Аймақтың сыртқы шегінде өзара келісілген бақылау жүргізілсе, шекарааралық полицилық сот ынтымақтандастырылады. Әуежайларда, қонақ үйлерде жеке бас төлқұжатын тексеру үшін паспорт немесе Еуроодаққа мүше болатын мемлекет азаматында болатын жеке идентификациялық карта талап етіледі. Кейбір кездерде, ішкі шекараларға қауіп төнуі мүмкін болған жағдайда, (мысалы маңызды саяси саммиттер немесе спорттық жарыстар кезінде) кейбір Шенген аймағына кіретін мемлекеттер шекараларында күзетілу күшейтіледі. Бірақ күшейтілу мерзімі 30 күннен артық болмауы керек.
Тарихы
Шенген аймағы 1995 жылы 26 наурыз күні пайда болды, сол күні келесі жеті мемлекет арасында: Бельгия, Франция, Германия, Люксембург, Нидерланд, Португалия и Испания мемлекет аралық шекара алынып тасталды.1997 жылы оларға Италия мен Австрия қосылды. 1999 жылы Амстердам келісімі бойынша, келісім acquis communautaire-нің бір бөлімі ретінде қабылданды, (казіргі кезде жаңадан қабылданған мемлекеттер құптайтын ЕО құқықтық нормаларының бірлестігі).
2000 жылы аймаққа Грекия қосылды,ал 2001 жылы Шенген аймағына Скандинавия паспорт одағына кіретін (Дания, Финляндия, Швеция) мемлекеттері қосылды, сол сияқты Еуроодаққа кірмейтін — Исландия мен Норвегия одақтастығы қосылды . 2007 жылы аймаққа тағы да 9 ел кірді — Чехия, Эстония, Венгрия, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия мен Словения (олардың бәрі үш жыл бұрын ЕО мүше болған еді). Швейцария Шенген аймағына 2008 жылдың 12 желтоқсан күні қосылды, 2011 жылдың 19 желтоқсанында Лихтенштейн кірді, олар аймақтағы ЕО кірмейтін сәйкестігіне сай үшінші және төртінші мемлекет болып есептеледі.
Mүшелік
Үлгі:Schengen Agreement Labelled Map 2Қазіргі уақытта Шенген аймағы 27 мемлекеттен тұрады; төртеуінен басқасының бәрі Еуропалық Одақтың мүшелері. ЕО — ға мүше емес елдердің екі елі-Исландия мен Норвегия - Скандинавия паспорттық одағына кіреді және ресми түрде ЕО-ның Шенген қызметімен байланысты мемлекеттер ретінде жіктеледі. Тағы екі ел, Швейцария мен Лихтенштейн Шенген аймағына дәл осындай шарттармен кірді. Іс жүзінде Шенген аймағы Шенген елдерімен ашық немесе жартылай ашық шекараны қолдайтын үш шағын мемлекетті қамтиды.
Шенген ережелерін толық енгізбес бұрын, кіретін ел төрт бағытта дайындықты бағалауы керек: әуе шекаралары, визалар, полиция ынтымақтастығы және жеке деректерді қорғау. ЕО-ның арнайы сарапшылары бағалаушы рөл атқарады.
Ағымдағы құрам
| Мемлекет | Аумақ (км²) | Халқы | Қол қойды | Өзгерістердің күшіне енуі |
|---|---|---|---|---|
| Аустрия | 83 871 | 8 372 930 | 28 сәуірдің 1995 | 1 желтоқсанның 1997 |
| Бельгия | 30 528 | 10 827 519 | 14 маусымның 1985 | 26 наурыздың 1995 |
| Германия | 357 050 | 81 757 595 | 14 маусымның 1985 | 26 наурыздың 1995 |
| Грекия | 131 990 | 11 125 179 | 6 қарашаның 1992 | 26 наурыздың 2000 |
| Дания | 43 094 | 5 547 088 | 19 желтоқсанның 1996 | 25 наурыздың 2001 |
| Исландия | 103 000 | 318 755 | 19 желтоқсанның 1996 | 25 наурыздың 2001 |
| Испания | 506 030 | 46 087 170 | 25 маусымның 1992 | 26 наурыздың 1995 |
| Италия | 301 318 | 60 397 353 | 27 қарашаның 1990 | 26 қазанның 1997 |
| Мажарстан | 93 030 | 10 013 628 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Латвия | 64 589 | 2 248 961 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Литва | 65 303 | 3 329 227 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Лихтенштейн | 160 | 35 981 | 28 ақпанның 2008 | 19 желтоқсанның 2011 |
| Люксембург | 2586 | 502 207 | 14 маусымның 1985 | 26 наурыздың 1995 |
| Мальта | 316 | 416 333 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Нидерланд | 41 526 | 16 576 800 | 14 маусымның 1985 | 26 наурыздың 1995 |
| Норвегия | 385 155 | 4 854 824 | 19 желтоқсанның 1996 | 25 наурыздың 2001 |
| Польша | 312 683 | 38 163 895 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Португалия | 92 391 | 10 636 888 | 25 маусымның 1992 | 26 наурыздың 1995 |
| Словакия | 49 037 | 5 424 057 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Словения | 20 273 | 2 054 119 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Финляндия | 338 145 | 5 350 475 | 19 желтоқсанның 1996 | 25 наурыздың 2001 |
| Франция | 674 843 | 64 709 480 | 14 маусымның 1985 | 26 наурыздың 1995 |
| Чехия | 78 866 | 10 512 397 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
| Хорватия | 56 594 | 4 290 612 | 9 желтоқсанның 2011 | 1 қаңтардың 2023 |
| Швейцария | 41 285 | 7 760 477 | 26 қазанның 2004 | 12 желтоқсанның 2008 |
| Швеция | 449 964 | 9 347 899 | 19 желтоқсанның 1996 | 25 наурыздың 2001 |
| Эстония | 45 226 | 1 340 274 | 1 мамырдың 2004 | 21 желтоқсанның 2007 |
Болашақта кіретін елдер
| Мемлекеь | Аумақ (км²) | Халқы | Кіру туралы шешім | Күтілетін күн |
|---|---|---|---|---|
| Болгария | 110 912 | 7 576 751 | 1 қаңтардың 2007 | 2024 жылдан ерте емес немесе одан да кеш. |
| Кипр | 9251 | 801 851 | 1 мамырдың 2004 | Ішінара реттелмеген Кипр қақтығысына байланысты. |
| Румыния | 238 391 | 21 466 174 | 1 қаңтардың 2007 | 2024 жылдан ерте емес немесе одан да кеш. |
2011 жылдың 22 қыркүйегінде Брюссельде өткен Еуропалық Одақ елдерінің ішкі істер министрлерінің кеңесінде Болгария мен Румыния Шенген аймағына кіру құқығына ие болмады. Бас тарту Нидерланды мен Финляндияның Румыния мен Болгарияның Шенген аймағына кіруіне қарсылық білдіріп, бұл елдер сыбайлас жемқорлықпен тиімді күресіп жатқан жоқ деп мәлімдеді.
2011 жылдың 9 желтоқсанында Брюссельде екі күндік саммитті аяқтаған Еуропалық Одақ басшылары Болгария мен Румынияның Шенген аймағына кіруі туралы шешімді 2012 жылдың наурызына дейін кейінге қалдырды.
2012 жылдың 2 наурызында Брюссельдегі саммитте Еуропалық одақтың 27 елінің басшылары Болгария мен Румынияның Шенген аймағына кіруі туралы шешімді 2012 жылдың қыркүйегіне дейін кейінге қалдырды. Қыркүйек айында Нидерландының бастамасымен бұл шешім кем дегенде 2013 жылға дейін кейінге қалдырылды.
8 желтоқсанда Хорватияның 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап Шенген аймағына кіруі туралы шешім қабылданды. Алайда, Румыния мен Болгарияның Шенген қаласында қабылдау туралы шешім қайтадан кейінге қалдырылды-Аустрия Румынияның қабылдануына, ал Нидерланд Болгарияның қабылдануына қарсы болды.
Дереккөздер
- Eurostat Population Estimate (ағыл.). Eurostat (1 January 2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 тамыз 2011. Тексерілді, 8 қаңтар 2010.