Бельгия (нидер. België, ХФӘ: [ˈbɛlɣijə]; фр. Belgique, нем. Belgien), толық ресми атауы – Бельгия Патшалығы (нидер. Koninkrijk België, фр. Royaume de Belgique, нем. Königreich Belgien) — Батыс Еуропада орналасқан елі. Оңтүстігінде Франциямен, шығыста Германия және Люксембургмен, солтүстігінде Нидерландмен және бастыста Солтүстік теңізімен шектеседі. Белгия – НАТО, ЕО мүшесі. Нидерланд және Люксембургмен ол Бенелюкс экономиялық одағына кіреді.
| Бельгия Патшалығы нидер. Koninkrijk België фр. Royaume de Belgique нем. Königreich Belgien | ||
| ||
| Ұран: «Eendracht maakt macht» нидер. ' «L’union fait la force» фр. ' «Einigkeit macht stark» нем. ' «Бірлік күште»» | ||
| Әнұран: «La Brabançonne» (тыңдау ) | ||
| Тарихы | ||
|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 1830 жыл (жариялау) 1839 жыл (мойындалды) (Нидерландтан) | |
| Мемлекеттік құрылымы | ||
| Ресми тілдері | нидерландша (тек қана Фландрия мен Брюссельде), французша (тек Валлонияда, Неміс тілді қауымдардан басқа, және Брюссельде), немісше (тек неміс тілді қауымдарда ғана) | |
| Елорда | Брюссель | |
| Ірі қалалары | Антверпен, Гент, Шарлеруа, Льеж, Брюссель, Брюгге | |
| Үкімет түрі | Конституциялық монархия | |
| Патша Премьер-министрі | Филипп Александер дэ Кру | |
| Географиясы | ||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 136-шы орын 30 688 км² 6,4 | |
| Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы | ▲ 11 420 163 адам (79-шы) 374,2 адам/км² (36-шы) | |
| Экономикасы | ||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 550 млрд. $ (38-ші) 48,224 $ (20-шы) | |
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 533 млрд. $ (23-ші) 46,724 $ (17-ші) | |
| АДИ (2017) | ▲ 0,916 (өте жоғары) (17-ші) | |
| Валютасы | Еуро | |
| Қосымша мәліметтер | ||
| Интернет үйшігі | .be, .eu | |
| ISO коды | BE | |
| ХОК коды | BEL | |
| Телефон коды | +32 | |
| Уақыт белдеулері | +1 |
Белгияны екі ұлт – валлондар мен фламандар мекендейді. Белгияға тұнғыш келген адам мекемелердің маңдайшаларындағы тақтайлар, көрсеткіш атаулының бәрі екі тілде: французша (валлондардаң тілі) және фламанша жазылғанына назар аударады.
Мемлекеттік атауы Belgium көне Римдың «Gallia Belgica» провинциясынан келеді. Тарихынан Белгия, Нидерланд және Люксембург бір регионға кіреді, осы регион Еуропада «Төмен елдер» деп аталады.
Тарихы
Бельгия, Бельгия Патшалығы – Батыс Еуропадағы мемлекет. Жері – 30,5 мың км². Халқы – 11 млн. адам (2007). Астанасы – Брюссель (1 млн.) Ірі қалалары: Антверпен, Гент, Шерлеруа, Льеж. Әкімшілік жағынан он провинцияға бөлінеді. Ресми тілдері – француз, нидерланд (фламанд) және неміс. Негізгі діні – католик (70%). Ислам дінін 200 мыңдай адам ұстанады. Ақшасы – бельгия франкі. Ұлттық мейрамы – жиырма бірінші шілде (Леопольд Біріншінің парламентке конституцияны құрметтеуге ант берген күні) мен он бесінші қараша (король әулетінің 1866 ж. таққа отырған күні). Бельгия – конституциялық монархия. Қазіргі конституциясы 1831 ж. қабылданып, оған бірнеше рет өзгерістер енгізілді. Мемлекеттік басшысы – король. Заң шығару билігін король мен парламент жүргізеді. Парламент – өкілдер (150 депутат) және сенат (71 мүше) палаталарынан тұрады. Атқарушылық билікті парламенттің алдында жауап беретін үкімет жүзеге асырады. Провинцияларды король тағайындайтын губернаторлар басқарады.
Бельгия жерінің жазықтығымен, жылы климатымен ерекшеленеді. Арденн тауы Бельгияның оңтүстік-шығыс бөлігін алып жатыр. Ең биік жері – Ботранж шоқысы (649 м). Қаңтардағы орташа температура 3ӘС, шілдеде 18 – 19ӘС. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 700 – 900 мм, Арденн тауында 1250 мм. Басты өзендері: Маас және Шельда. Өзендер бір-бірімен каналдар арқылы жалғасқан. Бельгия жерін марал, елік, қабан, орман мысығы мен құндыз, құстардан қырғауыл, құр, т.б. мекендейді.
Бельгия жерінде ерте заманда кельттердің белг (елдің атауы осыдан шыққан) тайпалары өмір сүрген. Біздің заманымыздан бұрынғы 57 ж. Рим империясы белгтер елін жаулап алады да, елдің оңтүстік-батыс бөлігінде Бельгика провинциясын құрды, ал 3 – 4 ғасырларда бұл жерге герман тайпалары – франктер, ішінара фриздер мен сакстер көшіп келе бастады. Бельгия жері 5 – 9 ғасырларда Франк мемлекетінің құрамына кірді де, кейіннен бірнеше графтықтардың құрамына бөлініп кетті. Орналасқан жері қолайлы болғандықтан 12 – 13 ғасырларда Еуропаның «шеберханасына» және халықаралық сауданың маңызды торабына айналды. 16 ғасырда қазіргі Бельгия, Нидерланд, Люксембург жері және Солтүстік Францияның бір бөлігі бірігіп, Нидерланд деп аталды да, 1621 ж. Испанияға қосылды. Испан тағына мұрагерлік үшін болған соғыстың (1701 – 1714) нәтижесінде Нидерланд Испаниядан австриялық Габсбургтер әулетіне өтті. 1794 ж. Бельгия Наполеон империясы құрамына еніп, ол құлағаннан кейін, Вена конгресінің (1814 – 15) шешімі бойынша Голландиямен бірге Вильгельм І бастаған Нидерландия корольдығына бірікті. Осы кездерде Бельгияда өнеркәсіп жедел дамыды. Темір жолдар салынып, банктер көптеп ашылды. 1830 ж. жиырма бесінші тамызда Брюссельде Голландия үстемдігіне қарсы көтерілістен соң, қарашаның оны күні ашылған Ұлттық конгресс елдің тәуелсіздігін жариялады. 1831 ж. бірінші қаңтарда Бельгияның мәңгі-бақи бейтараптылығы айқындалды. Сол жылы Ұлттық конгресс қабылдаған конституция елде конституциялық монархия орнатты. 19 ғасырдың 2-жартысында Бельгия өнеркәсібінде көмір өндіру, темір жол салу зор қарқынмен дамыды. Бірінші дүниежүзілік соғыс (1914 – 18) кезінде Германия Бельгияға басып кірген соң (1914 ж. 4 тамыз), оның бейтараптығы бұзылып, Антанта жағында соғысты. 1940 ж. оныншы мамырда неміс-фашист армиясы елді тағы басып алып, 1944 ж. қыркүйекке дейін билік жүргізді. Бельгия – БҰҰ-на, Солтүстік Атлантика ұйымына (НАТО), Еуропалық қауымдастыққа, Бенилюкс елдер одағына, т.б. халықаралық ұйымдарға мүше. Қазақстан Республикасымен дипломатиялық қарым-қатынасты 1992 ж. орнатты.
Бельгия – әлемде индустриясы жоғары дамыған елдердің бірі. Қара металлургия – Бельгия өнеркәсібінің ежелгі салаларының бірі. Химия және электротехника өнімдерін шығару, машина жинау, құрылыс материалдарын дайындау, ағаш өңдеу (жиһаз, қағаз), т.б. дамыған. Орта және ұсақ фермерлі шаруашылықтар негізінен мал шаруашылық өнімдерін береді. Ал астық пен жеміс-жидектер шеттен әкелінеді. Экспортқа автомобиль керек-жарақтарын, химия мен металлургия өнімдерін, тағамдар мен киім-кешек шығарады. Сырттан минералдар, металл бұйымдары әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: Еуропалық қауымдастыққа мүше мемлекеттер және АҚШ.
Мемлекеттік құрылымы
Әкімшілік бөлініс
Бельгияда параллельді түрде әкімшілік бөліністің екі жүйесі бар:
- Бельгия үш аймаққа бөлінеді, оның екеуі провинцияларға бөлінеді:
- Фламанд аймағы
- Антверпен провинциясы
- Лимбург провинциясы
- Шығыс Фландрия провинциясы
- Батыс Фландрия провинциясы
- Фламанд Брабанты провинциясы
- Валлон аймағы
- Эно провинциясы
- Льеж провинциясы
- Люксембург провинциясы
- Намюр провинциясы
- Валлон Брабанты провинциясы
- Брюссель астана аймағы
- Фламанд аймағы
- Сонымен қатар, Бельгия үш лингвистикалық қауымдастыққа бөлінеді:
- Фламанд қауымдастығы (Фламанд аймағы және Брюссель астана аймағы)
- Француз қауымдастығы (Валлон аймағы және Брюссель астана аймағы)
- Неміс тілді қауымдастық (Льеж провинциясының бөлігі)
Географиясы
Белгия Солтүстік теңізі жағалауына орналасқан. Теңізден соққан дымқыл жел қыста суықты, жазда ыстықты басып, жұмсартып тұрады. Өзендері қатпайды. Қыста күн көбінесе бұлыңғыр, тұманды, жазда қоныр салқын болады. Найзағай ойнап, жаңбыр жиі жауады.
Теңіз жағалауынан елдің түкпіріне қарай кең жазық созылып жатыр. Оны өзендер мен каналдар жарып өтеді. Олардың өн бойына қаз-қатар терек егілген.
Климаты
Климатты жыл бойы ылғалды батыс және оңтүстік-батыстан соққан желдің және елеулі жауын-шашынның қоңыржай болып табылады. Ең жоғары орташа температура шілде айында қаңтар айында ең төменгі. Орташа қаңтар температурасы жағалауында 3° С-ден -1 Арденн °С түрленеді. 18° С шілде айының орташа температурасы орташа айлық жауын-шашын шілде айында 78 мм ақпан және сәуір айларында 55 мм-ден өзгереді. 2000-2006 деректер. 14° С максималды ал Ол, орташа тәуліктік ең төменгі температура 7 °C көрсетеді сол
Жазғы орташа температура Арденн жылы, 18-19° С, шілде айында салыстырмалы салқын болып табылады - шамамен 14° С Екі нөсер және найзағайлар бар Жазғы жаңбыр. төмен және орта Бельгияда жоғары Бельгияда, жылына жауын-шашынның 700-900 мм құлайды - 1250 мм дейін. Брюссельде орташа жылдық жаңбырлы күндері 150-ге жуық, Арденн орналасқан - сәуір және қыркүйек - 200. Ең шуақты айға дейін.
Жануарлар әлемі
Қабан, бұғы, елік, қоян, тиін, орман тышқандары негізінен Арденнада кездеседі. Батпақты қопалардан кекіліктер, жылқышылар туысы, қырғауылдар, үйректер кездеседі.
Экономикасы
Бельгия - жоғары дамыған постиндустриалды мемлекет. Экономиканың негізі қызмет көрсету саласы (ең алдымен көлік және сауда) және өнеркәсіп.
Артықшылықтары: металл бұйымдары мен тоқыма бұйымдарының маңызды өндірушілерінің бірі. Фландрия - жоғары технологиялар саласындағы жетекші аймақ, ал Антверпен - алмаздармен сауда жасаудың әлемдік орталығы. Жоғары дамыған химия өнеркәсібі. Жақсы білімді және жоғары мотивацияланған көп тілді жұмыс күші, жоғары өнімділікке ие. Американдық ТҰК үшін тартымды орын. Солтүстік теңіз арқылы жақсы су көлігі желісі, Рейнге Антверпенден Гентке шығу.
Әлсіз жақтары: ЖІӨ-нің 87,7% жуық мемлекеттік қарызы Еуроаймақтағы ең жоғары рұқсат етілген 60% деңгейден әлдеқайда жоғары (2006 жылғы мәліметтер). Кейбір аймақтарда созылмалы және біліктілігі жоқ жұмыссыздар көп. Мемлекеттік зейнетақы төлемдерінің жоғары деңгейіне байланысты қызметкерлердің жиі ерте зейнетке шығуы. Еуропалық Одақтың орташа деңгейінен гөрі бюрократия.
Бельгия Экономикалық Ынтымақтастық және Даму Ұйымының (ЭЫДҰ) (Organization for Economic Co-operation and Development — OECD), Еуропа Одағының (ЕО) мүшесі, ел 1999 жылы Еуропалық Валюта Одағының алғашқы мүшесі болды.
Болат, цемент және химиялық өнімдер өндірісі негізінен Самбра мен Маас өзендерінің аңғарында шоғырланған. Ірі өнеркәсіптік қалалар - Монс, Шарлеруа, Намюр және Льеж. Бұрын бұл аймақ көмір үшін де өндірілетін, бірақ 1980 ж. соңғы шахталар жабылды. Болат өнеркәсібінің орталығы - Льеж. Химия өнеркәсібінің өнімдері - тыңайтқыштар, бояғыштар, дәрі-дәрмектер және түрлі пластмассалар. Мұнай-химия өнеркәсібінің орталығы Антверпенде, ірі химиялық және фармацевтикалық Solvay компаниясының штаб-пәтері Брюсселде орналасқан.
Орта ғасырларда пайда болған тоқыма өнеркәсібіне мақта, зығыр, жүн, синтетикалық маталарды өңдеу кіреді. Тоқыма өнеркәсібіндегі маңызды өнімдердің бірі - кілемдер мен көрпелер. Тоқыма өнеркәсібінің негізгі орталықтары - Гент, Кортрейк, Турнай, Вервье. Брюссель, Брюгге және Мехелен шілтер өндірудің ежелгі орталықтары ретінде танымал.
Басқа салалар алмазды өңдеу (ең алдымен Антверпенде), цемент және шыны өндірісі, ағаш өңдеу, тамақ өңдеу. Автокөлік шығаратын бірнеше өндіріс орындары бар.
Бельгия экономикасы жоғары деңгейде бағытталған.
Негізгі импорт азық-түлік, машина жасау, дөрекі гауһар тастар, мұнай және мұнай өнімдері, химия өнімдері, киім және тоқыма тауарлары болып табылады. Экспорттың негізгі тауарлары - автомобильдер, тамақ өнімдері, темір және болат, өңделген гауһар тастар, тоқыма бұйымдары, пластмасса, мұнай өнімдері және түсті металдар.
1970 - 80 елдің экономикалық орталығы Валлониядан Фландрияға көшті. Бұл Валлония экономикасының дәстүрлі салаларының - көмір өндірісі мен қара металлургияның құлдырауымен байланысты. Қазіргі уақытта көмір өндірісі толығымен тоқтатылды, ал металлургия экономиканың маңызды саласы болып қала береді, дегенмен оның мәні айтарлықтай төмендеді. Фландрия экономикасы қазір көп инвестиция алады. Фландрияда қолданбалы зерттеулер мен әзірлемелерге көп көңіл бөлінеді. Валлониядағы жұмыссыздық деңгейі Фландриядан екі есе жоғары.
Энергияның негізгі саласы ядролық болып табылады. Бельгияда екі атом электр станциясы бар, олардың бірі Антверпенге жақын, екіншісі Юи аймағында. Қазіргі кезде елдегі электр қуатының 75% атом электр станцияларында өндіріледі.
Бельгияда дамыған көлік жүйесі бар. Антверпен порты - Еуропадағы екінші ірі порт. Ішкі көлік те жақсы дамыған.
Ауылшаруашылық өндірісі ЖІӨ-нің 1,4% -ын ғана құрайды (2006 жылғы жағдай бойынша), бірақ мұндай төмен көрсеткіш ауыл шаруашылығының әлсіз дамуын емес, экономиканың басқа салаларының күшті дамуын көрсетеді. Ең маңызды өсімдіктер - бидай, сұлы, қара бидай, арпа, қант қызылшасы, картоп және зығыр. Мал өсіру негізінен ірі қара және шошқа өсіру болып табылады. Ауылшаруашылығымен тығыз байланысты сыра қайнату және ірімшік жасау сияқты дәстүрлі тамақ өнеркәсібі.
2006 жылғы жағдай бойынша жан басына шаққандағы кіріс $ 31,800 құрады.Экономика құрылымында ауыр өнеркәсіптің едәуір үлесіне қарамастан, қызмет көрсету саласы жалпы ішкі өнімнің 72,5% -ын құрады. 2017 жылғы мамырдағы жағдай бойынша Бельгиядағы орташа жалақы айына 3401 евро ($ 3821,72, брутто) және 2170 евро (таза $ 2438,35) құрайды. 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап Бельгиядағы ең төменгі жалақы айына 1562,59 евро (брутто) және 1472 евро (таза) құрайды.
Транспорт
Бельгияның қарқынды және тығыз теміржол желісі La Brugeoise et Nivelles (қазіргі Bombardier Transportation компаниясының BN бөлімшесі) сияқты ірі компанияларды арнайы жаңа технологияларды жасауға итермеледі.
Ғылымы мен техникасы
Бельгиядағы ғылым мен техниканың дамуына қосқан үлесті осы елдің бүкіл тарихында байқауға болады. ХVІ ғасырда Оңтүстік Нидерланд ғылыми қоғамдастықта ең ықпалды болып саналатын картограф Герард Меркатор, анатомист Андреас Везалий, шөпші Ремберт Додунс және математик және инженер Симон Стевин сияқты ғалымдарымен танымал болды.
17 ғасырдың бірінші жартысында валлондық шойын жасау әдісі Швецияға таралып, 260 жыл бойы қолданылды.
Үлкен өнеркәсіптік революция кезінде экономикалық маңызды жер астынан көмір өндіру жоғары білікті мамандандырылған тау-кен зерттеулерін қажет етті.
19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасыр Бельгияның қолданбалы ғылымдағы және теориялық іргелі зерттеулердегі елеулі табыстарымен ерекшеленді. Химик-технолог Эрнест Гастон Сольве мен инженер Зеноб Теофил Грамм өз атауларын ғылыми түсініктерге берді: Сольве процесі және 1860 жж. Жорж Леметр ғаламның кеңеюі теориясының авторы (басқа ғалымдармен бірге) болып саналады.
Физиология немесе медицина бойынша үш, химия бойынша және физика бойынша бір Нобель сыйлығы бельгиялықтарға берілді:
- Жюль Борде, иммунитетке байланысты ашылымдар үшін (1919);
- Корней Хейманс, «Тыныс алуды реттеудегі синус пен қолқа механизмдерінің рөлін ашқаны үшін» (1938);
- Альберт Клод, Кристиан де Дюв, Джордж Паладе, “Жасушаның құрылымдық және функционалды ұйымдастырылуына қатысты ашқан жаңалықтары үшін” (1974);
- Илья Пригожин, «Қайтымсыз процестердің термодинамикасы бойынша жұмыс жасағаны үшін, әсіресе диссипативті құрылымдар теориясы үшін» (1977);
- Франсуа Энглер, «Жақында CERN-дегі үлкен адрон коллайдеріндегі ATLAS және CMS эксперименттерінде болжанған элементар бөлшектердің табылуымен расталған субатомдық бөлшектер массасының шығу тегін түсінуге көмектесетін механизмнің теориялық ашылуы үшін» (2013.
Жұрты
Бельгия халқы 2021 жылдың 21 маусымында шамамен 11 431 406 адамды құрайды.
Урбанизация
Бельгия тұрғындарының басым көпшілігі қалалықтар - 2004 жылы 97%.
Бельгияда халықтың тығыздығы жоғары (1 км²-ге 342 адам), бұл көрсеткіш бойынша Еуропада Нидерланд пен Монако сияқты кейбір ергежейлі мемлекеттерден кейін тұр. Елдегі ең жоғары халық тығыздығы Брюссель-Антверпен-Гент-Лёвен («Фламанддық алмас» деп аталатын) қалаларымен шектелген ауданда байқалады. Халықтың ең төменгі тығыздығы Арденнада (Люксембург провинциясы).
2010 жылы Фламанд аймағының халқы шамамен 6 251 983 адамды құрады, оның ішінде халық көп шоғырланған Антверпен (483.505), Гент (243.366) және Брюгге (116.741). Валлонияның халқы 3 498 384 адамды құрады, оның ішінде халық көп шоғырланған Шарлеруа (202.598), Льеж (192.504) және Намюр (108.950). Брюссельдің 19 метрополия округінде 1 089 538 тұрғыны бар, оның үшеуі - Андерлехт, Брюссель және Схарбек - 100000-нан астам тұрғын.
Бельгия халқының жас және жыныстық құрылымы
- 0-14 жас: 16,9% (ұлдар 892,995, қыздар 855,177)
- 15-64 жас: 65,7% (еркектер 3 435 282, әйелдер 3 373 917)
- 65 және одан жоғары: 17,4% (ер адамдар 745,178, әйелдер 1 061 839)
Орта жас
- Жалпы балл: 40,0 жыл
- Ер адам: 39,6 жас
- Әйелдер: 42,1 жас (2006 ж.)
Халықтың өсуі
- Халық саны 2005 жылдан 2006 жылға дейін 0,13% өсті.
- Туу коэффициенті: 10.38
- Өлім деңгейі: 10.27
- Бельгиядағы таза миграция 1000 тұрғынға шаққанда 1,22 мигрантты құрайды (2006 жылғы мәліметтер)
Популяцияның жыныстық құрамы
- Туған кезде: 1,04 ер/әйел
- 15 жасқа дейін: 1,04 ер адам/әйел
- 15-64 жас: 1,02 ер/әйел
- 65 жастан жоғары: 0,7 ер адам/әйел
- Жалпы санның қатынасы: 0,96 ер/әйел. (2006 жылғы жағдай бойынша)
Балалар өлімінің деңгейі
- Жалпы көрсеткіш: 4,62 өлім / 1000 туылу
- Ер адам: 5,2 өлім / 1000 туылу
- Әйел: 4,01 өлім / 1000 туылу (2006 жылғы деректер)
Орташа өмір сүру ұзақтығы
- Жалпы балл: 78,77 жыл
- Ер адам: 75,59 жас
- Әйелдер: 82,90 жас (2006 жылғы деректер)
Жалпы туу коэффициенті
2006 жылғы жағдай бойынша орта есеппен бір бельгиялық әйелде 1,64 бала бар. 1994 жылғы ұқсас көрсеткіш 1,50 баланы құрады.
Халықтың этникалық және тілдік құрамы
Ел тұрғындарын құрайтын екі негізгі топ - фламандтықтар (халықтың шамамен 60%) және валлондар (халықтың шамамен 40%). Фламандтықтар Бельгияның бес солтүстік провинциясында тұрады (Фландрияны қараңыз), нидерланд тілінде және оның көптеген диалектілерінде сөйлейді (қараңыз: Бельгиядағы нидерланд тілі). Валлондар Валлонияны құрайтын, француз, валлон және басқа да кейбір тілдерде сөйлейтін бес оңтүстік провинцияларда тұрады.
Тәуелсіздік алғаннан кейін Бельгия франкоға бағдарланған мемлекет болды, ал алғашқы ресми тіл - француз тілі болды, дегенмен фламандтар әрдайым халықтың көп бөлігін құраған. Фландрияның өзінде француз тілі ұзақ уақыт бойы орта және жоғары білімнің жалғыз тілі болып қала берді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Бельгияда нидерланд тілінде сөйлейтін халықты босату қозғалысы басталды. Нәтижесінде «тілдік күрес» (нидерланд тілінде taalstrijd) деп аталатын нәтиже шықты. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарына қарай күрес өз жемісін бере бастады. 1963 жылы тілдерді ресми жағдайларда қолдануды реттейтін заңдар пакеті қабылданды. 1967 жылы алғаш рет Бельгия конституциясының ресми нидерландық аудармасы жарық көрді. 1980 жылға қарай елдің екі негізгі тілі де тең құқылы болды. 1993 жылы Бельгия федерацияның субъектілері болып табылатын аймақтарға бөлінді. Нидерланд тілі - Фламанд аймағындағы жалғыз ресми тіл.
Қол жеткізілген жетістіктерге қарамастан, тіл проблемалары елдің негізгі екі тобы арасындағы шиеленісті күшейтуге алып келеді. Осылайша, 2005 жылы екі тілде сөйлейтін Брюссель-Халле-Вилворде округін бөлу проблемасы үкіметтің отставкаға кетуіне және саяси дағдарысқа алып келді.
Иммигранттар мен этникалық азшылықтар
Бельгиядағы ең маңызды этникалық азшылық - немістер. Олардың саны шамамен 70 000 құрайды. Немістердің ықшам тұрғылықты жерлері (Валлонияның шығысында) неміс тілді қауымдастықтың бөлігі болып табылады, ол ең алдымен мәдени мәселелерде үлкен автономияға ие.
Мигранттардың ең үлкен топтары - итальяндықтар, Конго Демократиялық Республикасынан (бұрынғы Бельгиялық Конго), Түркиядан, сондай-ақ Мароккодан және басқа араб елдерінен шыққан адамдар.
Түрлі ақпарат көздеріне сәйкес, Түркиядан 150-ден 200 мыңға дейін мигранттар Бельгияда тұрады, олардың ішінде этникалық түріктер де, күрд азшылығының өкілдері де бар. Кейде екі этностық қауымдастық өкілдері арасында қақтығыстар туындайды. Осылайша, 2006 жылы сәуірде Брюссельдің орталығында күрдтердің бастамасымен түріктерге қарсы демонстрация өтті. 2007 жылдың 2 сәуіріне қараған түні Бельгия астанасында НАТО мен ЕО-ның штаб-пәтері ғимараттарының жанында этникалық түріктер мен күрд иммигранттар қауымдастығы өкілдері арасында қақтығыстар болды. Нәтижесінде жеті адам қамауға алынып, тағы бірнеше адам жарақат алды. «Барлығы түрік жасөспірімдерінің күрд жастарының шағын тобына шабуылынан басталды», - деді Брюссель полициясының өкілі Йохан Верлениен. Агрессия тәртіп орнатуға тырысқан полицейлерге де бағытталған. Құқық қорғау органдарының мәліметінше, көшедегі қақтығыстарға шамамен 250 адам, көбіне жастар қатысты. Погромдар кезінде белгісіз адамдар күрдтер қауымдастығының орталығы болып саналған кафені өртеп жіберді, содан кейін стихиялық митингтер ұйымдастырылды. Бельгиядағы этникааралық конфронтацияға байланысты жанжалды жағдайлар өткір саяси проблема болып табылады, оны шешудің жолы әлі табылмаған.
Испандықтар, гректер, поляктар және басқа ұлт өкілдері де Брюссельде тұрады. 2016 жылғы жағдай бойынша Бельгия халқының 69,8% -ы байырғы тұрғындар, 16,5% -ы бірінші буыннан келгендер, ал 13,7% -ы екінші буыннан келгендер. 2019 жылғы жағдай бойынша БҰҰ Бельгияда 2 миллион иммигрант бар деп есептеді, бұл ел халқының 17,2% құрайды.
Нәсілдік қылмыс және шиеленістер
Бельгияда халықтың 4,4% -ы еуропалық емес. Сотта қаралатын айыптаудың 19% -ы және жасөспірімдер арасындағы қылмыстың 24% -ы еуропалық емес адамдарға қатысты. Азаматтықтың орнына шетелдік шығу тегі критерий ретінде қолданылған кезде, деректер сәйкесінше 28% және 44% дейін өсті. 2002 жылы мұсылман жасөспірім қарақшылық пен кісі өлтіргені үшін сотталып, бірақ соттан тек ескерту алған кезде бұл мәселеде біраз дау туды. Бұл сот шешімі жойылып, наразылықтар басылды.
Қауіпсіздіктің елеулі проблемалары халықтың нақты табыстары өте төмен Брюссельдегі әкімшілік аудандар үшін өте өзекті. Бұл негізінен Солтүстік Африкадан иммигранттар қоныстанған аудандар.
Мәдениеті
Темір жолдар салынып, банктер көптеп ашылды. 1830 жылы жиырма бесінші тамызда Брюссельде Голландия үстемдігіне қарсы көтерілістен соң, қарашаның оны күні ашылған Ұлттық конгресс елдің тәуелсіздігін жариялады. 1831 жылы бірінші қаңтарда Бельгияның мәңгі-бақи бейтараптылығы айқындалды. Сол жылы Ұлттық конгресс қабылдаған конституция елде конституциялық монархия орнатты. 19 ғасырдың 2-жартысында Бельгия өнеркәсібінде көмір өндіру, темір жол салу зор қарқынмен дамыды. Бірінші дүниежүзілік соғыс (1914 – 18) кезінде Германия Бельгияға басып кірген соң (1914 жылы 4 тамыз), оның бейтараптығы бұзылып, Антанта жағында соғысты. 1940 жылы оныншы мамырда неміс-фашист армиясы елді тағы басып алып, 1944 жылы қыркүйекке дейін билік жүргізді. Бельгия – БҰҰ-на, Солтүстік Атлантика ұйымына (НАТО), Еуропалық қауымдастыққа, Бенилюкс елдер одағына, т.б. халықаралық ұйымдарға мүше. Қазақстан Республикасымен дипломатиялық қарым-қатынасты 1992 жылы орнатты.
Діні
Бельгия конституциясы діни сенім бостандығына кепілдік береді.
Бельгияда Рим-католик шіркеуі басым болып саналады. Басқа діндер мен конфессиялардың ішіндегі ең ірілері - англиканизм, протестантизм, ислам және иудаизм.
Жалпы білім беретін мектептерде дінді оқыту (немесе ауыстыру курстары) барлық оқу сағаттарының шамамен 7% құрайды. Ұсынылатын діндердің ауқымы студенттердің қалауына қарай әр түрлі. Егер мектепте белгілі бір дінді үйренгісі келетін жеті немесе одан да көп адам болса, мектеп қажетті мұғалім беруге немесе оның орнын басатын курсты өткізуге міндетті. Курстың мазмұны көбіне жеке оқытушының қалауына байланысты, бірақ кейбір конфессиялар олардың курстарын стандарттайды. Мысалы, «православие христианы» бағдарламасына православие шіркеуі оқытатын православие негіздері кіреді. Қалған барлық міндетті пәндердегідей, студенттер де дін негіздері бойынша емтихан тапсырады, ал сертификатқа оқу нәтижелері қойылады. Егер сіз дінді оқығыңыз келмесе, сіз адамгершілік курсын немесе философия мен азаматтық жауапкершілік курсын таңдай аласыз (philosophie et citoyenneté).
Өнеркәсібі
Бельгия – әлемде индустриясы жоғары дамыған елдердің бірі. Қара металлургия – Бельгия өнеркәсібінің ежелгі салаларының бірі. Химия және электротехника өнімдерін шығару, машина жинау, құрылыс материалдарын дайындау, ағаш өңдеу (жиһаз, қағаз), т.б. дамыған.
Ауыл шаруашылығы
Орта және ұсақ фермерлі шаруашылықтар негізінен мал шаруашылық өнімдерін береді. Ал астық пен жеміс-жидектер шеттен әкелінеді. Экспортқа автомобиль керек-жарақтарын, химия мен металлургия өнімдерін, тағамдар мен киім-кешек шығарады. Сырттан минералдар, металл бұйымдары әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: Еуропалық қауымдастыққа мүше мемлекеттер және АҚШ.
Дереккөздер
- Chiffre global de la population par commune Situation au 1/11/2018. — «Statistics Belgium, Federal Public Service Economy»
- ↑ World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Тексерілді, 1 қазан 2018.
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- Балалар Энциклопедиясы, II- том