Латвия (латышша Latvija), реми атауы — Латвия Республикасы (латышша Latvijas Republika) — Еуропаның солтүстік-шығысында, Балтық теңiзi жағалауындағы мемлекет. Ол Эстония, Литва, Ресей, Беларусь және теңіз арқылы Швециямен шекаралас. Жер аумағы – 64,589 мың км². Халқы – 1 865 452 адам. Мемлекет қоңыржай белдеуде орналасқан.
| Латвия Республикасы латышша Latvijas Republika | ||||
| ||||
| Әнұран: «Dievs, Svētī Latviju (Латвия Латвияға батасын беріңіз)» (тыңдау ) | ||||
| Тарихы | ||||
|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 18 қараша 1918 жыл. Брест келісімі шарты бойынша 3 наурыз 1918 Латвия Германдық империяның бақылауына өтеді, I дүниежүзілік соғысынан жеңілгеннен кейін тәуелсіз болады 4 мамыр 1990 жыл (КСРО-дан) | |||
| Мемлекеттік құрылымы | ||||
| Ресми тілі | Латыш тілі | |||
| Елорда | Рига | |||
| Ірі қалалары | Рига, Даугавпилс, Лиепая, Елгава, Юрмала, Вентспилс | |||
| Үкімет түрі | Парламенттік республика | |||
| Президенті Премьер-министрі Сейма төрағасы | Эгилс Левитс Кришьянис Кариньш Инара Мурниеце | |||
| Географиясы | ||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 122-ші орын 64 589 км² 1,57 | |||
| Жұрты • Сарап (2018) • Санақ (2011) • Тығыздығы | 1 919 968 адам (148-ші) 2 070 371 адам 34,3 адам/км² (166-шы) | |||
| Экономикасы | ||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 60,732 млрд. $ 31,490 $ | |||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 35,721 млрд. $ 18,522 $ | |||
| АДИ (2017) | ▲ 0,847 (өте жоғары) (41-ші) | |||
| Этнохороним | латыштар, латвиялық | |||
| Валютасы | Еуро (EUR) | |||
| Қосымша мәліметтер | ||||
| Интернет үйшігі | .lv, .eu | |||
| ISO коды | 428 / LVA / LV | |||
| ХОК коды | LAT | |||
| Телефон коды | +371 | |||
| Уақыт белдеулері | (UTC+2, жазда UTC+3) |
Астанасы – Рига қаласы. Мемлекеттік тiлi – латыш тiлi. Халқы христиан дiнiнің протестант, католик, православие тармақтарын ұстанады. Латвия – парламенттiк республика. Парламент (1 палаталы сейм) депутаттары 4 жыл сайын жалпыхалықтық дауыс беру арқылы сайланады. Конституция бойынша мемлекет басшысы – Президент. Оны парламент депутаттары 3 жыл сайын сайлап отырады. Атқарушы билiк – премьер министр басқаратын үкiмет қолында. Ұлттық мейрамы – 18 қараша – Тәуелсiздiк күнi (1918). Ұлттық ақша бiрлiгi – еуро (2004 ж., мамыр).
Латвия жерi Шығыс Еуропа жазығында, Балтық теңізіне құятын Даугава (Батыс Двина) өзені алабында орналасқан. Елдің батысында – Курзем, орталығында Видзем, шығысында Латгаль қыраттары, солтүстік-шығысында Латыш ойпаты жатыр. Климаты теңiздiк және континенттiк. Шiлдедегi орташа температурасы 16 – 18°С, қаңтарда Балтық жағалауында 2 – 3°С, шығыс аудандарында 7°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 500 – 800 мм. Өзендерi Балтық теңізіне құяды. Iрiлерi: Даугава, Лиелупе, Вента, т.б. 3185 көл бар, iрiлерi: Лубанас, Резнас, Усмас, т.б. Жерiнің 38%-ы орман (қарағай, қайың, шырша, терек). Латвия жерiн адам баласы алғаш мезолит дәуiрiнде (біздің заманымыздан бұрынғы 9 – 4-мыңжылдық) мекендеген. Алғашқы мемлекеттiк бiрлестiк Шығыс Латвияда (латгалдардың 8 князьдiгi) 10 – 13-ғасырларда пайда болды. 12-ғасырдың 2-жартысында Семсерлiлер орденi, 1237 ж. Ливон орденi құрылды. Сөйтiп, 1561 жылға дейiн Латвия Ливонияның құрамында болды. 1558 – 83 ж. Латвия Речь Посполитаға қарады. Латвия жерiнің Ресей империясының қол астына өте бастауы 18-ғасырдың аяғына қарай аяқталды. 1917 жылғы Қазан төңкерiсiнен кейiн елде Кеңес өкiметi орнағанымен, 1918 ж. ақпанда Латвияны немiстер басып алды. 18-қарашада тәуелсiз Латвия Республикасы құрылды. Бiрақ 1940 ж. Латвия КСРО құрамына қосылуға мәжбүр болды. Ел 1941 – 44 ж. екiншi рет немiс оккупациясын бастан өткердi. Соғыстан кейiнгi жылдары социалистік жолмен дамып, 1989 ж. күзде өзiнің КСРО құрамынан шығатынын мәлімдеді, ал 1990 ж. мамырда Тәуелсіздiк Декларациясын жариялады. Латвия 1991 жылдан БҰҰ-ға мүше. 2004 ж. Еуропалық одаққа мүше болып қабылданды. Елдің ауыл шаруашылығы, негiзiнен, еттi-сүттi iрi қара және шошқа өсiруге бейiмделген. Өндiрiстің жетекшi салалары – машина жасау (автобустар, құрал-жабдықтар, т.б.), жеңiл, целлюлоза-қағаз және ағаш өңдеу, фармацевтика және құрылыс материалдары. Сыртқы саудадағы негiзгi экспорты: электр пойыздары, автомобиль, электр тауарлары, ағаш бұйымдары, тоқыма, тағам өнiмдерi. 1998 ж. мамыр айында Қазақстан мен Латвия арасында Латвия порттарын жүктердi тасымалдау үшiн пайдалану мен транзит тәртiбi туралы, халықаралық әуе қатынасы, әуе және темір жол көлiгi саласында ынтымақтастық орнату жөнiндегi келiсiмге қол қойылды.
Халқы
2014 жылдың 1 мамырына қарай халық саны 1,997,500 адамды кұрады. Халық тығыздығы - 34,3. 2013 жылға қарай орташа өмір сүру ұзақтығы 73.19 жыл (68.13 жыл ерлер, 78.53 жыл әйелдер). Урбандалу деңгейі орташа - 67,7% Қалыптасқан агломерациялар - Рига.
Өнеркәсіпті Латвия
Латвия — Балтиядағы өнеркәсібі жағынан ең дамыған ел. Ол теңізге шығар жолын сауда мен балық аулау үшін пайдаланады.
Латвия — ойпаттағы ел. Оның аумағынынң 98%-ы теңіз деңгейінен 200 м-ден жоғары көтерілмейді. Шығысында Беларусь және Ресеймен, солтүстігінде Эстониямен, Оңтүстігінде Литвамен шектеседі. Солтүстік-батыстағы жағалау сызықтарының бір бөлігі бұралаңдай отырып, Рига шығанағын құрайды. Ол Балтық теңізінен ірі эстон аралы — Сааремаа және Моонзунд топаралының басқа аралдары арқылы бөлінген. Рига шығанағының қолайлы жылы аймағында ең ірі порт әрі Латвия астанасы — Рига қаласы орналасқан. Батыс жағалауында басқа маңызды порттар Вентспилс пен қатпайтын Лиепая орналасқан. Латвия арқылы тек 17-сінің ғана ұзындығы 90 км-ден ағатын мыңдаған бұлақтар мен шағын өзендер ағып өтеді.
Өзендердің ең ұзыны — Даугава (Батыс Двина) бастауын Ресейден алып, Беларусь арқылы ағып, Латвияны кесіп өтіп, Рига шығанағына құяды. Желтоқсаннан сәуір айына дейін мұз басып жататын, толып жатқан иірімдері мен қайраңдары бар Даугава ірі тоннажды кемелердің жүзуі үшін жарамсыз. Алайда су электр станцияларында электр қуатын өндіру мен елдің ішкі аудандарынан порттар мен жағалауларға ағаш ағызу үшін пайдаланылады.
Ормандар Латвия аумағының 40%-дайын алып жатыр. Олардың жартысынан көбі қарағай ормандары, емен ормандары да көп. Ағашқа деген сұраныс орман және ағаш өңдеу өнеркәсібінің гүлденуіне жағдай жасайды. Латвия аумағының 10%-ға жуығын шымтезектің ірі қорлары шоғырланған батпақтар алып жатыр. Әктастық және доломиттік кендерден құрылыс тасы өндіріледі. Елде басқа табиғи ресурстар өте аз.
Жуырда Латвияның шығысында мұнай кен орындары ашылса да, табиғи отын Ресейден әкелінеді. Ауыл шаруашылығының негізгі саласы етті-сүтті бағыттағы мал шаруашылығы. Өнеркәсіптің жетекші салалары — машина жасау мен металл өңдеу, химия өндірісі, мұнай, ағаш өңдеу мен целлюлоза-қағаз өнеркәсібі. Ел халқының 57%-ын латыштар, 30%-дан астамын орыстар құрайды. Сондай-ақ Латвияда украиндар, беларусьтар, поляктар тұрады.
Тарихы
Біздің эрамызға дейінгі 3 мыңжылдық шамасында. e. Қазіргі Латвия аумағына шұңқырлы керамиканың фин-угор тайпалары келді (олардың лингвистикалық ұрпақтары тарихи ливтер болды). Біздің дәуірімізге дейінгі 1-мыңжылдықтан кешіктірмей мұнда балтық қыш мәдениетінің тайпалары қоныстанды.
Ресейдегі феодалдық бытыраңқылық және қосымшалар пайда болған кезеңде Батыс Двина бойындағы Ливон жерлері князь Всеслав Брячиславич (1044-1101) тұсында бағынған Полоцк княздігіне тәуелді болды. Шежірешілердің айтуынша, ливтер Полоцк князьдеріне, курондықтар Швеция патшаларына құрмет көрсеткен.
1184 жылы католиктік миссионер Мейнард фон Сегеберг Полоцк князі Владимирдің рұқсатымен өзінің вассал елдерінде – ливтер арасында христиан дінін уағыздай бастады. Екі жылдан кейін Бремен архиепископы Хартвиг II Мейнарды епископ дәрежесіне көтерді және оның қолбасшылығымен Ливонияда бірінші епархия құрды. 1188 жылы 1 қазанда Рим Папасы Клемент III Мейнардты епископ етіп бекітті және құрылған епископты Бременге берді. Алайда, Ливтер христиан дінін қабылдауға өте дайын болмады және епископтың билігіне қарсы көтеріліс жасап, Мейнардтың мұрагері епископ Бертольдты өлтірді.
XIII-XV ғасырлар
1201 жылы епископ Альберт Буксгевден Рига қаласының негізін қалады. Ол өзінің билігін нығайту үшін кейіннен дербес саяси және экономикалық күшке айналған Қылыш орденін де құрды (Саул шайқасында жеңіліске ұшырағаннан кейін, Тевтон орденінің құрамындағы Ливон ордені); орден мен епископ Ливониядағы саяси гегемония үшін бір-бірімен күресті. 1209 жылы епископ пен бұйрық бақыланатын жерлерді өзара бөлуге келісті. Еуропа картасында неміс кресті рыцарларының мемлекеттік қалыптасуы пайда болды - Ливония (жергілікті этникалық топтың атымен - Ливтер). Оған бүгінгі Эстония мен Латвия орналасқан аумақтар кірді. Полоцк княздігінің Латвия аумағындағы бұрынғы қосымшаларына (Кукейнос пен Герсике) бақылауы жойылды.
1254 жылы Ливон жерінің жаңа бөлінуі орын алды - Рига архиепископы, оның соборлық тарауы және Ливон ордені арасындағы келісімге сәйкес. Көптеген Ливон қалалары кейіннен гүлденген Солтүстік Еуропалық кәсіподақ - Hansa мүшелері болды.
XVI ғасыр
Латыш тіліндегі алғашқы баспа мәтіні католиктік шіркеу анықтамалығында - «Agenda» кітабында (1507, Лейпциг) кездеседі.
Ригандар да Реформацияға белсенді қатысты, 1517 жылы Лютердің идеяларын уағыздаушы Андреас Кнопкен Ригаға келді. 1524 жылы Ригадағы Әулие Джеймс соборында қаладағы алғашқы лютерандық приход құрылды. 1530 жылы Николаус Рамм Библиядан үзінділерді алғаш рет латыш тіліне аударды. Кейбір қақтығыстардан кейін (соның ішінде қарулы да) 1554 жылы Ливон орденінің шебері Вальтер фон Плеттенберг Ливонияда діни сенім бостандығын жариялады.
Бұл ретте орыс патшасы Иван IV Грозный Ливонияға өз талаптарын жариялады. Сол сылтау ретінде 1480-1481 жылдардағы Ресей-Ливон соғысы мен 1503 жылғы Ресей-Ливон келісімінен кейін белгіленген Юрьевтен алым-салық төленбеуі, орыс көпестерінің езгісіне наразылық айтылды. Балтық немістері бастапқыда алымнан бас тартуды сұрады, ал 1557 жылғы желтоқсандағы келіссөздерде олар болашақта 30 мың венгр алтыны (ол 45 мың талерге немесе 18 мың рубльге тең) көлеміндегі қарызды өтеуге келісті. жылына мың венгр алтынын төлеуге міндеттенді, бірақ уәделер орындалмады. Соғыстың басталуына осы себеп болды. 1558 жылы Ливония аумағына басып кіріп, 1560 жылдың тамызында Иван Грозный Ергем шайқасында тәртіптің біртұтас күштерін талқандады. 25 жылға созылған Ливон соғысы 1583 жылы Плюс бітімімен аяқталды. Нәтижесінде Ливон ордені өмір сүруін тоқтатты және оның аумағы поляк-литва мемлекеті, Швеция (қазіргі Эстонияның солтүстігі) және Дания (ол Эзел аралын алды) арасында бөлінді. Батыс Двинаның солтүстігіндегі Ливон орденінің жерлері Польшаның тікелей бақылауындағы Задвинск герцогтігіне, ал оңтүстігіндегі жерлер Достастықтың вассалдық мемлекеті – Курланд герцогтігіне айналды.
XVII ғасыр
Поляк-швед соғыстарының нәтижесінде Задвинск герцогтігі өмір сүруін тоқтатты. Оның көп бөлігі Швецияның (шведтік Ливония) бақылауына өтті, ал оңтүстік-шығыс бөлігі Достастықтың Ұшақ воеводалығына айналды.
17 ғасырда латгалдардың, ауылдардың, семигалдардың, курондардың және ливтердің бірігуі нәтижесінде латыш ұлты қалыптасты.
1638 жылы Георг Манселиус Латвияда бірінші Lettus сөздігін құрастырды, ал 1649 жылы Пол Эйнхорнның «Historia Lettica» (Латвия тарихы) кітабы жарық көрді. 1683 жылы латыш тілінің алғашқы әліпбиі шықты. 1685 жылы Генрих Адольфийдің авторлығымен латыш тілінің оқулығы шықты. Осы күнге дейін латыш тілінің диалектілері арасындағы айырмашылықтар сақталып, кейбір лингвистер жоғарғы латыш диалектінің терең диалектілерін жеке латыш тілі деп санайды.
1684 жылы жергілікті темір ұстасы Звиедрис Йогансонс Приекуледе бағанада өртеп жіберуге сотталды. 1670 жылдан 1684 жылға дейін ол өзінің дизайны бойынша ұшақпен (деталь планер сияқты) бірнеше ұшулар жасады. Тарату үшін құлыптар мен шіркеулердің мұнаралары пайдаланылды. Ол көрші үйлерге 2 км ұшып, аяғын сындырды, кейінірек ауада айналуды білді.
XVIII ғасыр
1721 жылы 30 тамызда (10 қыркүйек) Ресей патшалығы Швеция империясын жеңгеннен кейін Ништадт шартына қол қойылды. Швеция Ливонияның, Эстландияның, Ингерманландияның, Карелия бөлігінің және басқа аумақтардың Ресейге қосылуын мойындады, бұл үшін Ресей Швецияға 2 миллион эфимки (1,3 миллион рубль) төледі. Ливония аумағында Петр I жарлығымен Рига губерниясы құрылды (1783 жылы губерния Рига вице-корольі болып, 1796 жылы Ливон губерниясы болып өзгертілді). 1757 жылы Краслава католиктік теологиялық семинариясы ашылды. 1772 жылы Достастықтың бірінші бөлінуі кезінде Латгале (Польша флайанттары) да Ресейге барады. Латгале әкімшілік жағынан алдымен Псков губерниясының құрамына кірді. 1775 жылы Курландта Петрина академиясын герцог Питер Бирон ашты. 1785 жылы Курланд механигі Эрнст Иоганн Бинеман алғашқы ыстық әуе шарын ұшырды. 1795 жылы Достастықтың үшінші бөлінуі кезінде Курланд герцогтігі Курланд губернаторлығы ретінде Ресей империясына берілді.
XIX ғасыр
1812 жылғы Отан соғысы кезінде Наполеон әскері Курландияны басып алды. 1817 жылы Курляндияда және 1819 жылы Ливония губернияларында Ресей үкіметі крепостнойлық құқықты жойды. Крепостнойлық құқықтың жойылуы латыш шаруаларының ұлттық санасының өсуіне ықпал етті. 1822 жылы Митауда латыш тіліндегі тұңғыш газет «Latviešu Avīzes» (Латвия газеті) шыға бастады. 19 ғасырдың ортасында латыш тілі мен мәдениетін дамытуды жақтаған жас латыштардың ұлтшылдық қозғалысы қалыптасты. Өнеркәсіптің дамуына темір жолдардың салынуы ықпал етті. 1861 жылы қазіргі Латвия аумағындағы бірінші Рига-Динабург темір жолы пайдалануға берілді. 1862 жылы Рига политехникалық институты ашылды. Оқыту неміс тілінде жүргізілді. XIX ғасырдың соңы – өнеркәсіптің қарқынды дамуы. Орыс-Балтық вагон зауыты, Феникс вагон зауыты, Проводник резеңке бұйымдары зауыты жұмыс істей бастады, Ресейде алғашқы автомобильдер мен велосипедтер шығарылды. Өнеркәсіптің жетекші салалары – машина жасау және металл өңдеу. 1899 жылы мамырда жұмысшылардың демонстрациялары болды (Рига толқуы деп аталады). 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында латыштардың шетелге қоныс аудару толқыны болды.
XX ғасыр
1905 - Ливон провинциясындағы революциялық оқиғалар.
1915 жылы Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде неміс әскерлері Курландияның бір бөлігін басып алды, өнеркәсіп Латвия қалаларынан көшірілді. Двинск (қазіргі Даугавпилс) қаласында үлкен қираулар болды. Ресей Императорлық армиясында латыш атқыштар бөлімшелері құрылды. 1916 жылдың желтоқсанында (1917 жылдың қаңтарында) Ресей үшін сәтті Митава операциясына қарамастан, қыркүйекте неміс әскері Ригаға кірді. 1917 жылы 24 желтоқсанда (1918 ж. 6 қаңтар) Валька қаласында Латвияның жұмысшы, солдат және жерсіз депутаттары Кеңесінің атқару комитеті (Исколат) Латвияның өзін-өзі билеу және Кеңестік Латвияны құру туралы декларация қабылдады. (Исколата Республикасы), оның билігі Латвияның неміс әскерлері басып алмаған аудандарына тарады. ақпанда Германия бүкіл Латвия территориясын басып алды. 1918 жылы 18 қарашада неміс оккупациясының жағдайында Латвия Халық Кеңесі Латвия Республикасын тәуелсіз және тәуелсіз мемлекет ретінде жариялады, осылайша Латвия мемлекеттілігін дайындау кезеңін аяқтады. 1918 жыл 22 желтоқсан — В.Ленин Халық Комиссарлар Кеңесінің Латвия Кеңестік Республикасының тәуелсіздігін тану туралы декретіне қол қойды. 1919 жылы 3 қаңтарда Қызыл Армия бөлімшелері Ригаға кірді. 1918-1920 - Латвияның тәуелсіздігі үшін күрес. Германияшыл және кеңесшіл қарулы топтар шегінуге мәжбүр болды, бұл Латвияның халықаралық мойындалуына алғышарттар жасады. 1920 жылы 11 тамыз – Ригада РСФСР мен Латвия арасында бейбітшілік келісіміне қол қойылды, онда Латвия мен Кеңестік Ресей бірін-бірі мойындады. Сол кездегі құқықтық нормаларды негізге ала отырып, бұл де-юре Латвия Республикасының халықаралық құқық субъектісі ретінде пайда болуына әкелді.
1921 ж. 26 қаңтар - Антанта Латвияны тәуелсіз мемлекет деп де-юре деп тану. 1921 жыл 22 қыркүйек - Латвия Ұлттар Лигасына қосылды.
1922 ж., 15 ақпан - Құрылтай жиналысы Латвия Республикасының Конституциясын қабылдады - Сатверсме.
1934 жыл 15 мамыр – мемлекеттік төңкеріс, елдегі абсолюттік билік Қ.Ұлманистің қолына шоғырланды.
1939 жыл 7 маусым - Латвия Германиямен шабуыл жасамау туралы пактіге қол қойды.
1939 жылғы 23 тамыз - Германия мен Кеңес Одағы шабуыл жасамау туралы пактіге қол қойды (Молотов-Риббентроп пактісі деп те аталады). Келісімге Шығыс Еуропа елдерін неміс және кеңес мүдделерінің салаларына бөлу туралы құпия қосымша хаттама қосылды (Латвия КСРО-ның ықпал ету аймағына түсті). 29 қазан - КСРО мен Латвия арасындағы өзара көмек туралы пактіге сәйкес 2-ші жеке атқыштар корпусының бөлімдері мен Қызыл Армияның 18-ші авиациялық бригадасы Латвияға келді, оның құрамында 21559 адам болды.
1940 жылғы 15 маусым – Масленкидегі латыш шекарашыларына шабуыл. Келесі күні Кеңес Одағының Сыртқы істер халық комиссары В.Молотов Латвия Елшісі Ф.Коцинске Латвия үкіметінің отставкаға кетуін және кеңестік қарулы күштердің шексіз контингентін енгізуді талап еткен КСРО үкіметінің ультиматумын оқып берді. Латвияға күштер енгізіп, оған Латвия үкіметінен сағат 23:00-ге дейін жауап алынбаса, КСРО қарулы күштері Латвия аумағына кіріп, кез келген қарсылықты жояды. Қ.Ұлманис үкіметі 16 маусым күні кешке ультиматум қабылдап, отставкаға кету туралы шешім қабылдады. Осындай шешімдерді Литва мен Эстония үкіметтері де қабылдады. Министрлер кабинеті әскери қарсылықты қабылдамады, өйткені ол қантөгіске әкеледі, бірақ Латвия мемлекетін құтқара алмайды. 17 маусымда Қызыл Армияның қосымша бөлімдері Латвия аумағына кірді.
1940 ж. 14-15 шілде – Латвияда Халықтық Саймаға сайлау өтті. Сайлауға «Еңбекшілер блогы» ұсынған кандидаттардың бір ғана тізімі жіберілді. Барлық басқа балама тізімдер қабылданбады. Ресми түрде аталған тізімге 97,5% дауыс берілгені хабарланды. 1940 жылғы 21 шілде – Халықтық Сейм Латвияны Кеңестік Республика (Латвия Кеңестік Социалистік Республикасы) деп жариялады және 1940 жылғы 5 тамыз – КСРО Жоғарғы Кеңесі Латвияны КСРО құрамына қабылдады.
1941 жыл – қуғын-сүргін толқыны – ВЛКСМ Орталық Комитеті мен КСРО Халық Комиссарлар Кеңесінің 1941 жылғы 16 мамырдағы «Литва, Латвия халықтарын тазарту шаралары туралы» қаулысына сәйкес. және Эстон КСР антисоветтік, қылмыстық және қоғамға қауіпті элементтерден» антисоветтік ұлтшыл ұйымдардың мүшелері, құқық қорғау жүйесінің бұрынғы қызметкерлері және буржуазиялық Латвия мен Ақ армияның әскери қызметшілері (компроматтар болған жағдайда), ірі Латвия Республикасының өндірушілері, жер иеленушілері, көпестері мен жоғары лауазымды мемлекеттік қызметшілері, заңсыз әрекеттерді жалғастырып жүрген қылмыскерлер – соғыс қарсаңында билік Кеңес өкіметі үшін қауіпті деп санаған адамдар. Латвия мемлекеттік мұрағатының құжаттары бойынша 1941 жылы 14 маусымда Латвиядан 15 424 адам жер аударылып, оның 5 263-і тұтқындалған. Ұсталғандардың 700-і атылды, 3441-і қамауда қаза тапты; яғни тұтқындалғандардың бестен бір бөлігі аман қалды. Арнайы қоныстарға жер аударылғандардың ішінде 1900 адам қаза тапты. Тарихшы А.Дюковтың талдап жасаған КСРО МҚК мәліметтері бойынша жер аударылу құрбандарының жалпы саны 4884 адамды (жалпы санның 34%) құрап, 1953 жылға қарай 2000 адам еліне оралған. А.Дюковтың мәліметінше, жер аударылғандардың 81,27 пайызы латыштар, 11,70 пайызы еврейлер, 5,29 пайызы орыстар.
1941 жыл 22 маусым - Фашистік Германия КСРО-ға шабуыл жасады. Шілде айының ортасына қарай Латвияның бүкіл аумағын неміс әскерлері басып алды. Волонтерлік негізде полиция батальондарын құру басталды, кейін Латвия СС ерікті легионына біріктірілді. Легион болған кезде ол арқылы 115 мыңға жуық адам өткен. Кеңестік деректерге сүйенсек, фашистер мен олардың сыбайластары Латвияда фашистік басқыншылық жасаған жылдары 313 798 кеңес азаматы (оның ішінде 39 835 бала) және 330 000 кеңестік әскери тұтқын қаза тапқан. 1944 жылғы 13 қазан - Қызыл Армия бөлімшелері Ригаға кірді. Либава, Павилоста, Айзпуте, Скрунда, Салдус, Сабила, Кандава, Тукумс қалаларын 1945 жылы 9 мамырда кеңес әскерлері басып алды. 10 мамырда генерал Гилперт басқарған Курляндия тобы тапсырылды, кеңес әскерлері Вальдемарпилс, Вентспилс, Гробина, Пилтене қалаларына кірді.
1949 жыл – қуғын-сүргіннің екінші толқыны кезінде Латвиядан 40 мыңға жуық адам жер аударылды.
1940-1956 жж. – «ұлттық партизандар» («орман ағайындары» деп аталатындар) қозғалысы.
1940-1991 жылдары - КСРО құрамындағы Латвия КСР. Республикада өнеркәсіп дамып келеді. Осы кезеңде Кеңес Латвиясының кейбір партиялық жетекшілері Мәскеуде басшылық қызметтерге көтерілді, олардың арасында КОКП Орталық Комитеті Саяси Бюросының мүшесі А.Я.Пельше, КСРО Ішкі істер министрі Б.К.Пуго және т.б. .
Латвияның Латвиядағы КСРО құрамында болған кезеңі кеңестік оккупация деп аталады. 2016 жылы одан келген шығын 185 миллиард еуроға бағаланды.
1990 жылы 4 мамырда Латвия КСР Жоғарғы Кеңесі Латвия Республикасының тәуелсіздігін қалпына келтіру туралы Декларация қабылдады. Бұл құжатқа сәйкес тәуелсіз Латвияның 1922 жылғы конституциясы жаңартылып, Сейм шақырылғанға дейін іс жүзінде өтпелі кезең белгіленді.
1991 жылы 21 тамызда Латвия Жоғарғы Кеңесі «Латвия Республикасының мемлекеттік мәртебесі туралы» конституциялық заңын қабылдау арқылы республиканың тәуелсіздігін бекітті.
1991 жылы 6 қыркүйекте Латвияның тәуелсіздігін КСРО Мемлекеттік кеңесі мойындады.
1991 жылы 17 қыркүйекте Латвия Республикасы БҰҰ-ға мүше болды.
1995 жылы 10 ақпанда Латвия Республикасы Еуропа Кеңесінің мүшесі болды.
1999 жылы 10 ақпанда Латвия Республикасы Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болды.
XXI ғасыр
2004 жылдың ақпанында НАТО-ға мүше 19 ел Латвияның Солтүстік Атлантикалық альянсқа қосылуы туралы хаттамаларды ратификациялады, ал сол жылдың мамырында ел Еуропалық Одаққа қабылданды.
2007 жылдың 21 желтоқсанында Латвия қосылды және 2008 жылдың 30 наурызынан бастап Шенген аймағының ережелерін толығымен қолданады. 2014 жылдың 1 қаңтарында Латвия Еуроаймақтың 18-ші мүшесі болды.
2015 жылдың бірінші жартыжылдығында Латвия Еуропалық Одақ Кеңесіне төрағалық етті.
2016 жылдың 2 маусымында Латвия Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЕЭЫДҰ) 35-ші мүшесі болды.
Қарулы Күштер
Латвияның Ұлттық Қарулы Күштері — мемлекеттің бостандығын, тәуелсіздігін және аумақтық тұтастығын қорғауға арналған Латвия әскерлерінің жиынтығы. 2004 жылы Латвия НАТО-ға қосылды, 2007 жылы 1 қаңтарда кәсіби армияға ауысты. 2023 жылдың 5 сәуірінде Латвия Парламенті ерлер үшін 18 жастан бастап міндетті әскери қызмет туралы заң қабылдады, қызмет мерзімі 12 айды құрайды.
Латвия халықаралық бітімгершілік және қауіпсіздік операцияларына қатысады. Латвиялық мамандар азаматтық миссияларға да үлес қосты.
Әскер саны 5500 сарбаз, запастағы 10000 адам. Армия 2 жаяу әскер батальонына және Қорғаныс министрлігінің құрамына кіретін ерікті әскерилендірілген ішкі гвардияның 18 батальонына қысқартылды.
1996 жылдан бері халықаралық операцияларға 3600-ден астам әскери қызметкер қатысып, оның 7-уі қаза тапты.
ҰҚК резерві әскери борышын өтеген Латвия азаматтарынан тұрады.
Латвияның Ұлттық Қарулы Күштеріне басшылықты Қарулы Күштер Қолбасшысының ұсынысы бойынша Қорғаныс министрі жүзеге асырады.
Физикалық-географиялық сипаттамалар
Латвияның аумағы 64 589 км² (әлемдегі 122-ші үлкен мемлекет). Шекаралардың жалпы ұзындығы 1150 шақырымды құрайды. Оны Балтық теңізі (жағасының ұзындығы 531 км) және батысында Рига шығанағы шайып жатыр, солтүстігінде Эстониямен (343 км), оңтүстігінде Литвамен (588 км), Ресеймен (246 км) шектеседі. км) және Беларусь (161 км) шығысында.
Рельефі жазық, ойпаңдармен қиылысатын биік таулы.
Видземе тауы (ең биік жері – Гайзинкалнс шоқысы, 312 м);
Латгал таулары (ең биік жері - Лиеле Лиепукальнс төбесі, 289 м);
Алюксне тауы (ең биік жері Делинкальнс шоқысы, 272 м);
Курон тауы (ең биік нүктесі Криевукальнс тауы (Орыс тауы), 189 м);
Аугшземе тауы (ең биік жері – Эглюкальнс шоқысы, 220 м
Латвияда барлығы 2585 өзен және 2288 көл бар.
Негізгі табиғи ресурстар: құм, қиыршық тас, шымтезек, доломит, әктас, саз, гипс, су ресурстары, орман. Балтық теңізінің қайраңындағы мұнай кен орындарын барлау және Курземе аймағында мұнайды сынақтан шығару жұмыстары жүргізілуде. Кәріптастың аз мөлшері кейде Латвия жағалауында кездеседі
Климат
Климаты теңізден континенттікке өтпелі сипатқа ие, ол Балтық теңізіне жақын болғандықтан жұмсарады. Оңтүстік-батыс желдері Атлант мұхитынан жауын-шашынның едәуір мөлшерін әкеледі - жылына 500-800 мм. Аспанды жиі бұлт басып тұрады, шуақты күндердің саны жылына 30-40 күн ғана. Ең шуақты және ең құрғақ ай - мамыр.
Жазы жиі салқын және жаңбырлы болады, температура жылына 125-155 күн аяздан жоғары. Шілденің орташа температурасы +15…+17 °C, кейде 1990 жылдардың ортасындағыдай ауытқулар (+32 °C дейін) болады. Қыс желтоқсанның ортасынан наурыздың ортасына дейін созылады. Қаңтар айының орташа температурасы -3-тен -7°С-қа дейін, кейде -20°С-қа дейін төмендейді
Флора мен фауна
Латвиядағы флора соңғы мұз дәуірінен кейін шамамен 10-15 мың жылдан кейін дамыды.
Егістер орманды кесу, үнемі шабу немесе мал жаю салдарынан пайда болды. Табиғи кен орындары Латвия территориясының бір пайызын ғана құрайды. Егістіктерде жоғары сатыдағы өсімдіктердің 360 түрі сипатталған, бірақ тек 60 түрі ғана таралған.
Су-батпақты жерлер аумақтың 10% алып жатыр. Олардың көпшілігі Жағалау ойпаты мен Шығыс Латвияда орналасқан. Батпақтар мұз дәуірінің соңында қалыптаса бастады, бірақ олардың көпшілігі мұз дәуірінен кейін пайда болды. Олар су қоймаларына немесе құрғақ аймаққа айналып, бүгінгі күнге дейін дамуын жалғастыруда.
Латвияда өсімдіктердің 1304 жергілікті түрі және импорттық 633 түрі сипатталған.
Латвияның фаунасы Солтүстік Еуропаға тән. Сүтқоректілердің 62 түрі бар, олардың 19-ы Латвия аумағына кездейсоқ кезіп кетуі мүмкін, мысалы: кәдімгі немесе дақты итбалық, кәдімгі шошқа және кәдімгі тышқан. Латвияда құстардың 300-ге жуық түрі кездеседі, олардың кейбіреулері басқа елдерде сирек кездеседі, мысалы, аққұйрық, қысқа бүркіт, қара ләйлек. Барлығы балықтың 29 түрі бар. Омыртқасыздардың шамамен 17 500 түрі белгілі, бірақ Латвияда тағы 12 000 түрі кездеседі. Бауырымен жорғалаушылар мен қосмекенділердің тіршілік етуіне қолайсыз климаттық жағдайларға байланысты түрлерінің саны аз – бар болғаны 20 түрі (қосмекенділердің 13 түрі және 7 бауырымен жорғалаушылардың)
Экология
Латвияның табиғаты өте алуан түрлі, жан басына шаққандағы табиғи ресурстардың мөлшері орташа еуропалық деңгейден асып түседі. Бір тұрғынға Нидерландыға қарағанда 10 есе көп жер, әлемдік орташа деңгейден 10 есе жаңартылатын су ресурстары бар. Көптеген еуропалық елдерге қарағанда бір адамға ормандар жүздеген есе көп. Қоңыржай климат пен теңдестірілген геологиялық жағдайлар аумақты катаклизмдерден қорғайды.
Жалпы экологиялық жағдай қолайлы, экологиялық мониторинг тұрақты түрде жүргізіледі. 2012 жылы Латвия қоршаған ортаны қорғау көрсеткіші бойынша әлемде 2-ші орынға ие болды (Швейцариядан кейін).
Экономикасы
Еуропалық Одаққа мүшелік Латвияға еуропалық елдермен, әсіресе Германия, Швеция және Ұлыбританиямен сауда қатынастарын айтарлықтай кеңейтуге мүмкіндік берді. 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақы айына 620 еуро (брутто) және 534,69 (таза) құрайды. 2022 жылдан бастап дәрігерлердің ең төменгі жалақысы € 1 555 (брутто) және € 1 132,23 (нетто), ал медбикелер мен фельдшерлер үшін € 1 032 (брутто) және 797,99 еуро (нетто). Жалпы алғанда, 2022 жылдан бастап дәрігерлердің орташа жалақысы € 1 963 (брутто) және € 1 396,63 (нетто) және денсаулық сақтау қызметкерлері мен күтім көрсетушілердің € 1 183 (брутто) және 894,49 еуро (нетто) құрайды. 2022 жылдың желтоқсан айындағы жағдай бойынша Латвиядағы орташа жалақы € 1 540 (брутто) және 1 126 еуро (нетто) болды, ал қызметкерлердің 24,35%-ы 700 еуродан (брутто) және 586 еуродан (нетто) аз алды. Кейтц индексі (ең төменгі жалақының орташа жалақыға қатынасы) 2018 жылдың 3-тоқсанындағы жағдай бойынша шамамен 43% құрайды. 2022 жылдың желтоқсан айындағы жағдай бойынша Латвиядағы орташа жалақы € 1 540 (брутто) және 1 126 еуро (нетто)
Артықшылықтары: соңғы жылдары ЖІӨ-нің 70%-ын қызмет көрсету саласы қалыптастырды. Ел тұрақты нарықтық экономикаға шок терапиясынан салыстырмалы түрде сәтті өтті. Инфляция еуроға ауысқанға дейін Маастрихт критерийлеріне байланысты төмендеді және төмен болып қалды (2018 жылы 1%-дан аз). Ұлттық валюта лат еуроның қабылдануымен жойылды (2014). Ел ЕО бірыңғай нарығының мүшесі болып табылады, салыстырмалы түрде жоғары экономикалық өсу қарқыны (ЕО орташасынан жоғары) және мемлекеттік қарызы төмен (ЕО ортасынан төмен). Мұнда ЕО елдерімен салыстырғанда салыстырмалы түрде арзан және жақсы білімді жұмыс күші бар. Жұмыссыздықтың төмендеуі және жұмыс күші тапшылығының өсуі жағдайында 2019 жылғы жалақының өсуі экономикалық өсудің баяулауымен шектелмейді.
Әлсіз жақтары: энергиямен қамтамасыз ету импорттық мұнай өнімдеріне, газға және электр энергиясына байланысты. Нашар ресурстық база. Ең үлкен проблема (басқа елдердегі сияқты – ЕО-ның жаңа мүшелері) еңбекке жарамды жұмыс күшінің үнемі өсіп келе жатқан тапшылығы және туу деңгейінің төмендігі мен халықтың байларға жоғары эмиграциясының салдарынан халық құрылымындағы зейнеткерлер санының өсуі. ЕО елдері, бұл өз кезегінде жұмыс берушілерді қызметкерлерге көбірек төлеуге мәжбүр етеді, осылайша жалақыны жасанды түрде көтеріп, еңбек өнімділігі мен жалақы арасындағы теңгерімсіздікті арттырады. Латвияның негізгі экспорттық тауарлары (2011 ж.): электр машиналары мен жабдықтары – 6,9%, машиналар мен механизмдер – 5,4%, шойын және легирленбеген болат – 5,2%, кесілген ағаш – 4,8%, фармацевтикалық өнімдер – 4,1%, темір және болат. бұйымдар – 3,2%, темір және болаттан жасалған бастапқы бұйымдар (түйіршіктелген және ұнтақ өнімдер) – 2,8%, дөңгелек ағаш – 2,6%, трикотаж және тоқыма бұйымдары – 2,5%, түсті металдар және олардан жасалған бұйымдар – 2,5%.
Тәуелсіздікті қалпына келтіргеннен кейінгі жылдарда Латвия күрделі экономикалық реформалар жүргізді, 1992 жылы айналымдағы өз валютасы латтарын қалпына келтірді, жекешелендіруді жүзеге асырды және көп пәтерлі тұрғын үйлерді бұрынғы иелеріне қайтарды (мемлекетсіздендіру).
Экономика экономикалық дағдарыс басталғанға дейін жылына 5-7%-ға тұрақты өсті (2006 ж. – 12,6%, 2007 ж. – 10,3%).
2007 жылдың қорытындысы бойынша Латвия ЖІӨ өсу қарқыны бойынша посткеңестік кеңістікте үшінші орында болды. Посткеңестік кеңістіктегі елдердің ішінде Латвиядан тек Әзірбайжан мен Армения ғана алға шықты.
Латвия 1999 жылдан бері Дүниежүзілік сауда ұйымының мүшесі, 2004 жылдан бастап Еуропалық Одақтың мүшесі. 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап Латвия ұлттық валютасы латтан еуроға көшті. 2016 жылдың 2 маусымында Латвия Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының 35-ші мүшесі болды. 2013 жылдың соңындағы статистикаға сәйкес, еуроны енгізуді халықтың 45 пайызы қолдаса, 52 пайызы қарсы болған. Еуро енгізілгеннен кейін 2014 жылдың қаңтарында Eurobarometer сауалнамасы еуроны қолдау еуропалық орташа көрсеткішке жақын шамамен 53% деңгейінде көрсетті. 2000 жылдан бері Латвия Еуропадағы ЖІӨ ең жоғары өсу қарқынына ие болды. Алайда, негізінен Латвия тұтынуына негізделген өсім 2008 жылдың соңы мен 2009 жылдың басында Латвия ЖІӨ-нің құлдырауына әкеліп соқты, бұл жаһандық экономикалық дағдарыс, несиелік дағдарыс және үлкен ақша ағынымен күшейді. Латвияның ЖІӨ 2009 жылдың алғашқы 3 айында 18%-ға төмендеді, бұл Еуропалық Одақтағы ең үлкен құлдырау.
1996 жылдан 2006 жылға дейін Латвиядағы ЖІӨ нақты өсімі
2009 жылғы экономикалық дағдарыс өркендеп келе жатқан экономика экономикалық көпіршіктің күйреуіне қарай бет алды деген бұрынғы болжамдарды растады, өйткені ол негізінен ішкі тұтынудың ұлғаюымен, жеке қарыздың елеулі ұлғаюымен қаржыландырылған, сондай-ақ сыртқы сауда балансының теріс сальдосымен байланысты болды. Біраз уақыттан бері айына шамамен 5%-ға көтерілген жылжымайтын мүлік бағасы негізінен тауарлар мен шикізатты аз шығынмен өндіретін экономика үшін бұрыннан тым жоғары болып саналды.
Латвияда жекешелендіру аяқталуға жақын. Іс жүзінде бұрынғы мемлекеттік шағын және орта компаниялардың барлығы жекешелендіріліп, саяси тұрғыдан сезімтал ірі мемлекеттік компаниялардың аз ғана бөлігі қалды. Жеке сектор 2000 жылы елдің жалпы ішкі өнімінің шамамен 68%-ын құрады.
Латвиядағы шетелдік инвестиция Еуропаның солтүстік-орталықтағы деңгейлерімен салыстырғанда әлі де қарапайым. Жерді, оның ішінде шетелдіктерге сату мүмкіндіктерін кеңейтетін заң 1997 жылы қабылданды. Латвияның жалпы тікелей шетелдік инвестициясының 10,2%-ын құрайтын АҚШ компаниялары 1999 жылы 127 миллион доллар инвестициялады. Сол жылы АҚШ Латвияға 58,2 миллион долларлық тауарлар мен қызметтерді экспорттап, 87,9 миллион доллар импорттады.Дүниежүзілік сауда ұйымы, ЭЫДҰ және Еуропалық Одақ сияқты Батыс экономикалық институттарына қосылу үшін Латвия Еуропалық келісімге қол қойды. ЕО 1995 жылы 4 жылдық өтпелі кезеңмен. Латвия мен Америка Құрама Штаттары инвестиция, сауда және зияткерлік меншікті қорғау және қосарланған салық салуды болдырмау туралы келісімдерге қол қойды.
Экономикалық құлдырау және қалпына келтіру (2008–2012)
Латвия банктерінде ипотекалық несиелерді оңай алумен және нарықтағы өте белсенді алыпсатарлықпен байланысты жылжымайтын мүлік нарығындағы бағаның жылдам өсуі Латвия жылжымайтын мүліктің құлдырауын тудырған инфляцияның өсуінің факторларының бірі болды. нарық. Латвиядағы тұрғын үй бағасы 2008 жылдың екінші тоқсанында 2007 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 24,1%-ға төмендеді. Латвия экономикасы 2008 жылдың екінші жартыжылдығында ұзақ мерзімді несиеге негізделген алыпсатарлық пен жылжымайтын мүлік құнының шынайы емес өсуінен кейін фискалдық қысқару кезеңіне кірді. Мысалы, 2007 жылғы ұлттық есеп шотының тапшылығы бір жыл ішінде ЖІӨ-нің 22%-дан астамын құрады, ал инфляция 10%-ды құрады.
Латвиядағы жұмыссыздық деңгейі осы кезеңде 2007 жылғы қарашадағы 5,4%-дан 2010 жылғы сәуірде 22%-дан астамға дейін күрт өсті. Латвия 19,7%-ды құраған Испаниядан озып, ЕО-дағы ең жоғары жұмыссыздық деңгейі 22,5%-ға ие болды.
Экономика бойынша 2008 жылғы Нобель сыйлығының иегері П.Кругман 2008 жылғы 15 желтоқсандағы өзінің New York Times бағанасында былай деп жазды:
"Ең өткір мәселелер Еуропаның шеткі бөлігінде, онда көптеген шағын экономикалар Латын Америкасы мен Азиядағы бұрынғы дағдарыстарға қатты ұқсайтын дағдарыстарды бастан кешіреді: Латвия - жаңа Аргентина"
Алайда 2010 жылға қарай экономистер Латвия экономикасында тұрақтандыру белгілерін атап өтті. Standard & Poor's рейтингтік агенттігі Латвияның қарызы бойынша болжамды терістен тұрақтыға көтерді. 2006 жылдың соңында 27% тапшылығы бар Латвияның ағымдағы шотында 2010 жылдың ақпанында профицит болды. Кеннет Орчард, Moody's Investors Service-тің аға сарапшысы:
"Өңірлік экономиканың нығаюы Латвия өндірісі мен экспортына қолдау көрсетуде, ал ағымдағы шоттың күрт ауытқуы елдің «ішкі девальвациясының» жұмыс істеп жатқанын көрсетеді."
Дағдарысқа қарсы шаралардың нәтижесінде 2012 жылдың бірінші тоқсанында Орталық статистикалық басқарманың мәліметтері бойынша 2011 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) өсімі 6,8%-ды құрады. 2012 жылы Халықаралық валюта қоры (ХВҚ) Латвияның қаржылық көмек көрсету бағдарламасы аяқталғаннан кейінгі алғашқы бақылау есебін жариялады, онда Латвия экономикасы 2008-2009 жылдардағы терең рецессиядан кейін 2010 жылдан бері тез қалпына келе жатқанын атап өтті.
2011 жылы ЖІӨ нақты өсімі 5,5%-ға экспорттың өсуі және ішкі сұраныстың қалпына келуі есебінен болды. 2012 және 2013 жылдары сыртқы жағдайлардың нашарлауына қарамастан өсу жалғасты және экономика 2014 жылы 4,1%-ға өседі деп күтілуде. Жұмыссыздық деңгейі 2010 жылы 20%-дан асатын шыңынан 2014 жылы шамамен 9,3%-ға дейін төмендеді.
Инфрақұрылым
Латвияның автомобиль коды - LV.
Көлік секторы жалпы ішкі өнімнің шамамен 14 пайызын құрайды. Ресей, Беларусь, Қазақстан, сондай-ақ басқа Батыс және Шығыс елдері арасындағы транзит.
Латвияда 8 теңіз порты бар, оның ішінде ең ірі үш порты – Вентспилс, Рига және Лиепая порты. Транзиттік тасымалдың басым бөлігін шикі мұнай мен мұнай өнімдері құрайды. Вентспилс порты - Балтық елдеріндегі ең көп жұмыс істейтін порт. Автомобильдер мен темір жолдардан басқа, Вентспилс Балтық теңізі арқылы ресейлік мұнайды экспорттаудың маңызды буыны болды. Сарапшылардың пікірінше, ресейлік жүктерді Ресей порттары арқылы ауыстырып тиеу көбейгеннің өзінде Латвия порттары жұмыссыз қалмайды.
Рига халықаралық әуежайы жүк және жолаушылар тасымалы бойынша Балтық елдеріндегі ең ірі әуежай болып табылады. Рига халықаралық әуежайы Балтық астаналарындағы барлық жолаушылардың жартысына жуығына (49%) қызмет көрсетеді. Салыстыру үшін, 2016 жылы Таллин әуежайы (Эстония) барлық жолаушылардың 21%-ына және Вильнюс әуежайы (Литва) 30%-ына қызмет көрсеткен. Әуежай 30 елдегі 80-нен астам бағытқа тікелей рейстерді орындайды. AirBaltic – Латвияның ұлттық әуе компаниясы. Соңғы жылдары Рига халықаралық әуежайы мемлекеттік акционерлік қоғамы Еуропадағы ең қарқынды дамып келе жатқан әуежайлардың біріне айналды. Осылайша, 2016 жылы әуежайда 5,4 миллион жолаушыға қызмет көрсетілсе, 2019 жылы 7,8 миллион жолаушыға қызмет көрсетілді. Латвияның AirBaltic ұлттық авиакомпаниясы 4 жыл қатарынан әлемдегі ең ұқыпты әуе тасымалдаушысы болып танылды. Әуе көлігін зерттеу қоғамы Рига халықаралық әуежайын бір жолаушының құны мен тариф құрылымы негізінде Еуропадағы ең бәсекеге қабілетті әуежай деп таныды.
Латвия темір жолының негізгі желісі 1860 км құрайды, оның 1826 км 1520 мм ресейлік темір жол, оның 251 км электрлендірілген, бұл оны Балтық елдеріндегі ең ұзын теміржол желісі етеді. Латвия теміржол желісі қазіргі уақытта еуропалық стандартты өлшеммен үйлеспейді. Дегенмен, Хельсинки-Таллин-Рига-Каунас-Варшаваны байланыстыратын Rail Baltica темір жолы салынып жатыр және 2026 жылға дейін аяқталуы керек.
Латвиядағы республикалық жолдар желісі 1675 км негізгі жолдарды, 5448 км облыстық және 12880 км жергілікті жолдарды құрайды. Латвияның муниципалды жолдарында 29975 км жол және 8271 км көше бар. Ең танымалдары Варшава мен Таллинді байланыстыратын A1 жолдары (Е67 еуропалық маршрут), сондай-ақ Вентспилс пен Терехованы байланыстыратын Еуропалық Е22 бағыты. 2019 жылы Латвияда 727 164 көлік тіркелген.
Латвияда үш ірі су электр станциясы бар: Певина СЭС (825 МВт), Рига СЭС (402 МВт) және Егумс ГЭС (192 МВт). Соңғы жылдары бірнеше ондаған жел электр станциялары, сондай-ақ биогаз немесе биомассадан қуат алатын әртүрлі көлемдегі электр станциялары салынды.
Inčukalns газ қоймасы Латвияда орналасқан, Еуропадағы ең ірі жерасты газ қоймаларының бірі және Балтық елдеріндегі жалғыз. Инкукалнстағы бірегей геологиялық жағдайлар әсіресе жерасты газын сақтау үшін қолайлы
Тәуелсіздік пен үкімет
Бүкіл тарихының өн бойына дерлік Латвия басқа мемлекеттердің билігінде болды. XIII ғасырдың екінші ширегінен 1561 жылға дейін ол неміс кресшіл рыцарьларының Латвия мен Эстония аумағында құрған князьдіктер конфедерациясы — Ливонияның кұрамына кірді, 1562 жылдан кейін Латвия аумағының бір бөлігін Швеция мен Польша бөлісті. XVIII ғасырда I Петр елді қуатты Ресей империясына қосты. Латвия тәуелсіздігіне 1920 жылы ие болып, оны Кеңестер Одағына қосылған 1940 жылға дейін сақтады. 1991 жылы тәуелсіздігіне қайтадан ие болған ел, 1922 жылғы Конституциясын қалпына келтірді. Үкіметті Премьер-министр басқарады, оны халық ерікті дауыс беру жолымен төрт жыл мерзімге сайлайтын 100 адамнан құралатын парламент-Сейм тағайындайды. 2004 жылы Латвия Еуроодақтың құрамына енді.
Дереккөздер
- The number of population is decreasing – the mark has dropped below 2 million. Central Statistical Bureau of Latvia (Nov 2015). Тексерілді, 6 мамыр 2014.
- Population Census 2011 – Key Indicators. Central Statistical Bureau of Latvia (2 April 2012). Тексерілді, 2 маусым 2012.
- ↑ Latvia. IMF.
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2017). Тексерілді, 14 желтоқсан 2015.
- Балалар Энциклопедиясы, 6 том.
- 2011 жылғы санақ нәтежиесі. Латвияның демографиялық статистика департаменты (2011). Тексерілді, 7 шілде 2011.
- The number of population is decreasing – the mark has dropped below 2 million. Латвияның Орталық Статистика Бюросы (мамыр 2014). Тексерілді, 6 Мамыр 2014.
- Латвиядағы ОББ зерттеулері. Орталық Барлау Басқармасы (2014). Тексерілді, 7 шілде 2014.
| Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |