Чехия

Координаттар: 49°51′00″ с. е. 15°28′00″ ш. б. / 49.85000° с. е. 15.46667° ш. б. / 49.85000; 15.46667 ^{(G) (O) (Я)}

Чехия (чех. Česko, ХФӘҮлгі:Ref-cs: [ˈʧɛskɔ], ресми атауы — Чехия Республикасы (2016 жылдан бұрын Чех Республикасы) (аббревиатурасы — ЧР); чех. Česká republika (аббревиатурасы — ČR), ХФӘҮлгі:Ref-cs: [ˈʧɛskaː ˈrɛpuˌblɪka]) — Орталық Еуропада мұхитқа шыға алмайтын, оңтүстікте Австриямен, батыста Германиямен, солтүстік-шығыста Польшамен және оңтүстік-шығыста Словакиямен шектесетін ел. Чех Республикасы 78 866 шаршы километрді (30 450 шаршы миль) құрайтын төбелі ландшафты алып жатыр. Ел аумағының басым бөлігінде қалыпты континенттік және теңіз климаты байқалады. Чехия 10,7 миллион халқы бар біртұтас парламенттік республика. Оның астанасы және ірі қаласы, 1,3 миллион халқы бар Прага; басқа ірі қалалары Брно, Острава, Оломоуц және Пльзень болып табылады.

Чех Республикасы чех. Česká republika
Байрақ Елтаңба
Ұран: «Pravda vítězí (қаз. «Шындық жасасын»)»
Әнұран: «Kde domov můj» (тыңдау )
Чехияның орналасуы (қою жасыл): — Еуропада (ашық жасыл және қою сұр) — Еуроодақта (ашық жасыл)
Тарихы
Құрылды	870 ж. шамасы — Чехия княздігі болып
Тәуелсіздік күні	1 қаңтар 1993 жыл (ЧСФР-ден)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	чех тілі
Елорда	Прага
Ірі қалалары	Прага, Брно, Острава, Пльзен
Үкімет түрі	Парламенттік республика
Президенті Премьер-министрі	Милош Земан Петр Фиала
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 115-ші орын 78 866 км² 2
Жұрты • Сарап (2019) • Санақ (2011) • Тығыздығы	▲ 10 649 800 адам (84-ші) 10 436 560 адам 134 адам/км² (87-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2020)  • Жан басына шаққанда	▲ 432,346 млрд. $ (36-шы) ▲ 40,585 $ (34-ші)
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2020)  • Жан басына шаққанда	▲ 261,732 млрд. $ (36-шы) ▲ 24,569 $ (37-ші)
АДИ (2018)	▲ 0,891 (өте жоғары) (26-шы)
Этнохороним	чехтер, чех
Валютасы	Чех кронасы (CZK, код 203)
Қосымша мәліметтер
ISO коды	CZ
ХОК коды	CZE
Телефон коды	+420
Уақыт белдеулері	UTC+1, жазда UTC+2

Чех мемлекеті 9-шы ғасырдың соңында Ұлы Моравия империясының билігіндегі Богемия герцогтігі ретінде құрылды. 1002 жылы герцогтік Қасиетті Рим империясының империялық мемлекеті ретінде ресми түрде мойындалды, ал 1198 жылы Богемия патшалығына айналып, 14 ғасырда өзінің ең үлкен аумақтық ауқымына жетті. 14-ші және 17-ші ғасырлар арасында Прага қаласы императорлық резиденция ретінде қызмет атқарған. XV ғасырдың Богемиялық реформациясы конфессиялық плюрализм мен салыстырмалы діни төзімділікке әкелген Гусит соғыстарына себепші болды.

1526 жылы Мохача шайқасынан кейін бүкіл Богемия тәжі біртіндеп Габсбург монархиясына біріктірілді. Католик Габсбургтерге қарсы протестанттық Богемия көтерілісі (1618-20) отыз жылдық соғысқа әкелді. Ақ таудағы шайқастан кейін, Габсбургтер өз билігін нығайтты, католицизмді қалпына келтірді және біртіндеп германизациялау саясатын қабылдады. 1806 жылы Қасиетті Рим империясының ыдырауымен Богемия тәжінің жерлері Австрия империясына өтті, ал чех (богем) тілі мен әдебиеті қайта жанданды. 19 ғасырда чех жерлері индустриялды дамыған болғандықтан және кейіннен бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін, Аустрия-Мажарстан империясының ыдырауынан кейін 1918 жылы құрылған бірінші Чехословак Республикасының ядросы болды.

Чехословакия соғыс уақытында Орталық Еуропадағы жалғыз демократиялық мемлекет болды. Алайда, 1938 жылдан бастап фашистік Германия Чехия жерлерін жүйелі түрде аннексиялады, ал Словакия Германияның қуыршақ мемлекетіне айналды. 1945 жылы ел Германия үстемдігінен айырылды. Неміс тілді азшылық соғыстан кейін қуғынға ұшырады. Чехословакияның Коммунистік партиясы 1946 жылғы сайлауда көпшілікке ие болып, 1948 жылғы мемлекеттік төңкерістен кейін кеңестік биліктің астында бір партиялы коммунистік мемлекет құрды. Режимге деген наразылықтың артуы 1968 жылы Кеңес Одағы шабуылымен басылған, Прага көктемі деп аталатын реформисттік қозғалыспен аяқталды. Чехословакия 1989 жылы барқыт революциясынан кейін коммунистік басқаруды бейбіт жолмен аяқтап, нарықтық экономикасы бар демократияны қалпына келтірді. 1993 жылы 1 қаңтарда Чехословакия бейбіт жолмен ыдырап, оның құрамына кіретін екі мемлекет — Чехия мен Словакия тәуелсіз елдерге айналды. Чехия 1999 жылы НАТО-ға, 2004 жылы Еуропалық Одаққа кірді. Ол ЭЫДҰ, БҰҰ, ЕҚЫҰ және Еуропа кеңесінің мүшесі болып табылады.

Дереккөздер

1. Population on 1 January. Eurostat.
2. Census of Population and Housing 2011: Basic final results 16 қаңтардың 2013 жылы.. Czech Statistical Office 29 қаңтардың 2011 жылы.. Retrieved on 19 December 2012.
3. World Economic Outlook Database, October 2019. International Monetary Fund.
4. Human Development Report 2019  (ағыл.) (PDF). United Nations Development Programme (10 December 2019). Тексерілді, 10 желтоқсан 2019.