Рубл (орыс. рубль) — 1923 жылдан бастап 1991 жылдың 26 желтоқсанына дейін КСРО валютасы және осы күннен кейін — Кеңес Одағы ыдыраған соң пайда болған кейбір мемлекеттердің валютасы (атап айтқанда, Тәжікстанда 1994 жылдың 8 қаңтарына дейін) болды. 1947 жылға дейін алтын шақалармен қатар айналыста болды.
| КСРО рублі (қаз.) | ||
|---|---|---|
| Рубль (орыс.) | ||
| ||
| Кодтар және таңбалар | ||
| Кодтар ISO 4217 | SUR (810) | |
| Аббревиатуралар | р. • руб. | |
| Айналым шекарасы | ||
| Эмитент | КСРО | |
| Туынды және параллельді бірліктер | ||
| Бөлшекті | копейка (1⁄100) | |
| Параллельді | шеруен (1947 жылға дейін) | |
| Айналымдағы монеталар және банкноталар | ||
| Банкноталар | 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100 рубл, 1991 жылы 200, 500, 1000 рубл болды | |
| Тарих | ||
| Валюта-ізашар | РКФСР рублі, ККФСР рублі, ҚШР рублі | |
| Бонкноталар және монеталар өңдірісі | ||
| Эмиссиялық орталық | КСРО мемлекеттік банкі Ресей Федерациясының Орталық банкі (1991 жылдың 20 желтоқсанынан бастап) | |
| Банкнота өңдіруші | Гознак | |
| Ақша сарайы | Ленинград ақша сарайы (1921—1941; 1946—1991) | |
| Краснокамск ақша сарайы (1941—1946) | ||
| Бағамдар ХВҚ, ЕОБ және ҚРҰБ мәліметтері бойынша аутоматты түрде жаңартылып отырады. | ||
Кеңестік банкноттардың көпшілігінің әрленімін безеуші және суретші Иван Иванович Дубасов жасаған.
КСРО-да 1923 жылдың қарашасынан 1924 жылдың ақпанына дейін барлық қағаз ақша белгілері Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Мемлекеттік ақша белгілері деп аталды. 1924 жылдан бастап 1991 жылға дейін 10 рублге дейінгі (бір шеруен) банкноттар КСРО Мемлекеттік қазынашылық билеттері, 10 рублден бастап және одан жоғары — КСРО мемлекеттік банкінің билеттері деп аталды. 1991 жылдан бастап барлық номиналдағы банкноттар КСРО Мемлекеттік банкінің билеттері деп атала бастады.
Кеңес рублі ақша реформасынан кейін 1961 жылдың 1 қаңтарында ресми түрде 0,987412 г алтынға тең болды. КСРО-да 1985 жылы 2,926 миллиард рублге сатылған алтынды зергерлік бұйымдар түрінде сатып алуға болатын, естелік алтын шақалар шығарылды. КСРО мемлекеттік банкі рублдің басқа валюталарға қатысты ресми бағамын белгіледі, осылайша 1991 жылы 25 желтоқсанда 1 АҚШ доллары 0,5571 рублге, 1 фунт стерлинг – 1,0389 рублге тең болды.
1992-1995 жылдары КСРО ыдырағаннан кейін кеңестік рубл біртіндеп айналымнан шығарылды. Кеңестік рублден бас тартқан соңғы ел Тәжікстан болды (1994 ж. 8 қаңтар). Ресей 1993 жылы шілдеде кеңестік рубл аймағынан шықты.
Тарихы
КСРО одақтас республикаларының тілдеріндегі рубл мен копейка атаулары
| Орысша | рубль | копейка | Эстонша | rubla | kopikas | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Беларусша | рубель | капейка | Латышша | rublis | kapeika | |
| Украинша | карбованець | копійка | Литваша | rublis | kapeika | |
| Қазақша | сом | тиын | Молдаванша | рублэ | копейкэ | |
| Қырғызша | сом | тыйын | Грузинша | მანეთი | კაპიკი | |
| Өзбекше | сўм | тийин | Армянша | ռուբլի | կոպեկ | |
| Түрікменше | манат | көпүк | Тәжікше | сӯм | тин | |
| Әзірбайжанша | манат | гəпик | Финше / Карелше | rupla | kopeekka |
Экономикалық көрсеткіштер
КСРО-дағы тікелей төлемдердің көпшілігі қолма-қол ақшамен жасалды. Бұл айналымдағы көп қағаз ақшаны талап етті. Рублдер Гознактың Мәскеу мен Ленинградтағы зауыттарында басылды. Рублдің сатып алу қабілетін нарық түрлері мен бағаларға байланысты мемлекет саралады; атап айтқанда, табиғи-климаттық белдеулер бойынша: I, II, III, IV.
Шекара арқылы 30 рублден асатын рублді (10 рублдік банкноттармен) шығаруға тыйым салынды. Рубл шетелде айналымға түспеді. Ауыспалы рубл Сыртсаубанктің чектері сияқты тәуелсіз төлем құралы болды.
1950 жылы негізінен шетелдік есеп айырысулар үшін рубль 0,222168 г алтын негізге орналастырылды, дегенмен оның ішкі сатып алу қабілеті сол кезде соғысқа дейінгіден де төмен болды. 1960 жылы 15 қарашада рубльдің алтынға «шаққандағы шамасы» 0,987412 г дейін өсіп, сонымен бірге 10 ескі рубл бір жаңа рублге ауыстырылды. Бұл рублді 55,5%-ға құнсыздандырды, бірақ оның құны одан әрі асыра бағаланды.
Реформаға дейінгі рубл
КСРО-ның алғашқы банкноттары 1923 жылдың 23 қараша мен 18 желтоқсандағы және 1924 жылдың 7 ақпанындағы КСРО ОАК мен ХКК шешімдеріне сәйкес шығарылған атаулы құны 10, 15 және 25 мың рубл банкноттар болды. Бірінші қаулыда белгіленген бағасы 100, 250, 500, 1000 және 5000 рубл банкноттарды шығару да қарастырылған, бірақ ол ешқашан орындалмады.
Банкноталарда КСРО Конституциясының 34-бабында көрсетілген орыс, беларус, украин, грузин, армян және түркі-татар (әзірбайжан) тілдерінде жазылған жазулар және 1923 жылғы үлгідегі 6 лентадан тұратын, аталған тілдерде «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» жазылған КСРО-ның елтаңбасы болды. Барлық банкноттарға КСРО Қаржы халық комиссары Г.Я.Сокольников (1923-1926) және кассирлердің бірінің қолы болды. Түрдің сериялық нөмірі AB-12345.
Бұл банкноттар бұрын шығарылған 1923 жылғы үлгідегі РКСФСР ақша белгілерімен қатар айналыста болды.
| 1923 жылғы серия | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (рубл) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 10 000 | 155×79 | жасыл | КСРО елтаңбасы, атаулы құны сандармен және жазбаша, түсіндірме жазулар, Мәскеу Кремлі | атаулы құны сандармен және жазбаша одақтық республикалардың тілдерінде | тыныстамасы | 23 қараша 1923 | 1923 | 31 мамыр 1924 | ||
| 15 000 | қоңыр | КСРО елтаңбасы, атаулы құны сандармен және жазбаша, түсіндірме жазулар, шаруа бейіні | 18 желтоқсан 1923 | |||||||
| 25 000 | ашық күлгін | КСРО елтаңбасы, атаулы құны сандармен және жазбаша, түсіндірме жазулар, қызыл сарбаз бейіні | 7 ақпан 1924 | |||||||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрде 1,0 пиксель. |
1924 жылғы ақша реформасы кезінде алтынмен қамтамасыз етілген тұрақты валюта енгізілді, 1924 жылғы 15 ақпаннан бастап 1923 жылғы үлгідегі рублді шығару тоқтатылды. Ақша белгілерді жаңасына айырбастау 50 000:1 бағам бойынша 1924 жылдың 31 мамырына дейін (Якут АКСР аумағында - 1924 жылдың 30 маусымына дейін) жүргізілді.
1922-1924 жылдардағы реформадан кейінгі рубл
1924-1925 жылғы үлгідегі шақалар
КСРО-ның белгіленген бағасы 1, 2, 3, 5, 10, 15, 20 тиын, жарты рубл және 1 рубл болатын алғашқы шақалары 1924 жылы КСРО ОАК мен ХКК 1924 жылғы 22 ақпандағы қаулысына сәйкес шығарылды. Кейінірек монета сериясына жарты копейка қосылды.
1924 жылы РКФСР елтаңбасы бар 1921-1923 жылдары соғылған күміс (50 копейка және рубл) және биллонды (10, 15 және 20 копейка) шақалар да айналымға шығарылды. Алғашқы кеңестік шақалар салмағы, өлшемі және материалы бойынша соңғы патшалық шақаларды қайталады.
| 1924-1925 үлгідегі шақалар | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Диаметрі (мм) | Салмағы (г) | Материалы | Сипаттамасы | Уақыты | |||
| Қыры | Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | соғылуы | алынуы | ||||
| жарты копейка | 16 | 1,64 | мыс | бұжыр | атаулы құны, соғылу жылы | «КСРО» жазуы, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!» | 20 мамыр 1925 | 1925 1927 1928 | |
| 1 копейка | 21,3 | 3,27 | атаулы құны, соғылу жылы, өсімдік әліптес бедерлер | КСРО елтаңбасы, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!» | 22 ақпан 1924 | 1924 1925 | |||
| 2 копейка | 24 | 6,55 | 1924 1925 | ||||||
| 3 копейка | 27,7 | 9,80 | 1924 | ||||||
| 5 копейка | 32 | 16,38 | 1924 | ||||||
| 10 копейка | 17,27 | 1,8 | күміс-500 | бұжыр | атаулы құны, соғылу жылы, өсімдік әліптес бедерлер | КСРО елтаңбасы, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!» | 1924 1925 1927-1931 | ||
| 15 копейка | 19,56 | 2,7 | 1924 1925 1927-1931 | ||||||
| 20 копейка | 21,84 | 3,6 | 1924 1925 1927-1931 | ||||||
| 1 жарты рубл | 26,67 | 10 | күміс-900 | жазуы бар тегіс | соқаны жөндеген ұста | КСРО елтаңбасы, атаулы құны, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!» | 1924-1927 | ||
| 1 рубл | 33,5 | 20 | зауыт үстінен шығып тұрған күнді шаруаға көрсетіп тұрған жұмысшы | 1924 | |||||
| 1921 жылғы үлгідегі шақалар | |||||||||
| 10 копейка | 17,27 | 1,8 | күміс-500 | бұжыр | атаулы құны, соғылу жылы, жұлдыз, өсімдік әліптес бедерлер | РКФСР елтаңбасы, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!» | 1924 | 1921-1923 | |
| 15 копейка | 19,56 | 2,7 | 1921-1923 | ||||||
| 20 копейка | 21,8 | 3,6 | 1921-1923 | ||||||
| 50 копейка | 26,67 | 10 | күміс-900 | жазуы бар тегіс | 1921 1922 | ||||
| 1 рубл | 33,5 | 20 | 1921 1922 |
1926—1931 жылғы үлгідегі шақалар
1926 жылы 6 қаңтарда КСРО ОАК мен ХКК белгіленген бағасы 1, 2, 3 және 5 копейкалық жаңа үлгідегі шақаларды соғу және шығару туралы қаулы қабылдады, бұл біріншіден, алғашқы кеңестік шақалардың ауыр салмағы мен өлшеміне байланысты болды.
Кейінірек, 1932 жылы мельхиордан (мыс-никель қорытпасы) соғылған жаңа үлгінің 10, 15 және 20 копейка енгізілді. Салмағы жағынан да, көлемі жағынан да жаңа мельхиор шақалары сәйкес күміс шақалардан ерекшеленбеді, никелдің қаттылығы мен тозуға төзімділігі олардың жоғары беріктігін қамтамасыз етті, ал оның баяу балқығыштығы (tбт = 1453 °C) күміспен (tбт = 962 °C) - жалғандардан жақсы қорғау болды.
Жаңа үлгідегі шақалардың шығарылымы алғашқы шақалар соғылған таза металдар – өнеркәсіптік және басқа да қажеттіліктерге керек мыс пен күмістің көп мөлшерін шығаруға мүмкіндік берді.
| 1926-1931 үлгідегі шақалар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (копейка) | Диаметрі (мм) | Салмағы (г) | Материалы | Сипаттамасы | Уақыты | ||||
| Қыры | Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | соғылуы | алынуы | |||||
| 1 | 15 | 1 | қола (Cu+Al 95:5) | бұжыр | атаулы құны, соғылған жылы, өсімдік әліптес бедерлер | КСРО елтаңбасы, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!», жазба «К. С. Р. О.» | 6 қаңтар 1926 | 1926-1935 | 31 желтоқсан 1960 | |
| 2 | 18 | 2 | 1926-1935 | |||||||
| 3 | 22 | 3 | 1926-1935 | |||||||
| 5 | 25 | 5 | 1926-1935 | |||||||
| 10 | 17,27 | 1,8 | никель | бұжыр | атаулы құны бар қалқан ұстаған жұмысшы, соғылған жылы, мемлекет атауы | КСРО елтаңбасы, ұраны «БАРЛЫҚ ЕЛДЕРДІҢ ПРОЛЕТАРЛАРЫ БІРІГІҢДЕР!» | 27 ақпан 1932 | 1931-1934 | ||
| 15 | 19,56 | 2,7 | 1931-1934 | |||||||
| 20 | 21,84 | 3,6 | 1931-1934 |
Бұл шығарылымның қола шақалары 1935 жылға дейін өзгеріссіз соғылған, оның бет жағының суреті өзгертілгенде, арт жағы 1961 жылғы реформаға дейін өзгеріссіз қалды.
1935 жылғы үлгідегі шақалар
1935 жылы жаңа шақалар айналымға енгізілді. Шақалардың сипаттамалары өзгеріссіз қалды, бірақ барлығының бет жағының суреті, ал мельхиор шақаларының арт жағындағы суреті де жеңілдетілді. Бет жағындағы «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген ұран алынып тасталып, мемлекеттің атауы пайда болды; 10, 15 және 20 копейка шақалардың сырт жағында өсімдікті жақтауда белгіленген баға мен шығарылған жылы ғана қалды. Әрленімдегі мұндай өзгеріс шақа алаңының безендіру элементтерінің көптігінен туындады, бұл өндірісте қиындықтар туғызды.
Бұл үлгідегі шақалар 1935 жылдан бастап 1957 жылға дейін шығарылды. Осы уақыт ішінде бет жағында бейнеленген КСРО елтаңбасындағы ленталардың саны Одақты құрайтын республикалар санына сәйкес бірнеше рет өзгерді: 1935-1936 жылдардағы шақаларда 6 лента, 1937-1946 — 11, 1948-1956 — 16, ал 1957 — 15 лента болды.
1947 жылғы ақша реформасы шақаларға әсер етпей, олар одан кейін өзгеріссіз соғылуын жалғастырды.
| 1935 жылғы үлгідегі шақалар | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (копейка) | Диаметрі (мм) | Салмағы (г) | Материалы | Сипаттамасы | Уақыты | |||
| Қыры | Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | соғылуы | алынуы | ||||
| 1 | 15 | 1 | қола | бұжыр | атаулы құны, соғылған жылы, өсімдік әліптес бедерлер | «КСРО» жазуы, КСРО елтаңбасы | 1935-1941 1945-1946 1948-1957 | 1 қаңтар 1999 | |
| 2 | 18 | 2 | 1935-1941 1945-1946 1948-1957 | ||||||
| 3 | 22 | 3 | 1935-1941 1943 1945-1946 1948-1957 | ||||||
| 5 | 25 | 5 | 1935-1941 1943 1945-1946 1948-1957 | 31 желтоқсан 1960 | |||||
| 10 | 17,27 | 1,8 | никель | бұжыр | атаулы құны, соғылған жылы, өсімдік әліптес бедерлер | «КСРО» жазуы, КСРО елтаңбасы | 1935-1946 1948-1957 | ||
| 15 | 19,56 | 2,7 | 1935-1946 1948-1957 | ||||||
| 20 | 21,84 | 3,6 | 1935-1946 1948-1957 |
1924 жылғы үлгідегі банкноттар
КСРО ОАК мен ХКК 1924 жылғы 22 ақпандағы қаулысына сәйкес шақалардың айналымдағы тапшылық жағдайына байланысты ақша бірліктерін айырбастау қажеттілігін өтеу үшін уақытша белгіленген бағасы 1, 2, 3, 5 және 50 копейка болатын қазыналық боналар шығарылды. Қағаз түріндегі 20 копейканың шығарылымы да дайындалып жатқан еді, бірақ ол жүзеге аспай қалды, бұл атаулы құндағы банкноттар тек үлгі түрінде ғана белгілі.
Барлық айырбас боналарда КСРО-ның 1923 жылғы 6 лентасы бар Елтаңбасы және КСРО республикаларының 6 тілінде жазылған жазулар бейнеленген, реттік нөмірі болмады, Қаржы халық комиссары Сокольников пен кассир М. Козловтың қолы бар болғаны 50 копейкада ғана болды.
Белгіленген бағасы 1, 3 және 5 рубл алтынды қазынашылық билеттер 1924 жылы ақпанда КСРО ОАК мен ХКК 5 ақпандағы қаулысына сәйкес шығарылды. Бұрынғы шығарылымдағы банкноттар сияқты оларға КСРО Қаржы Халық Комиссары Г.Я. Сокольников пен кассирлердің біреуінің қолы тұрды. Сериялық нөмірі 7 таңбалы, серияның өзі 1 рублдік билеттерде 1-3 таңбалы және 3 пен 5 рубл билеттерде 1-2 таңбалы болды.
1928 жылы су таңбасымен және жаңа Қаржы халық комиссары Н. П. Брюхановтың (1926-1930) қолтаңбасымен 1924 жылғы рублден ерекшеленетін алтынды 1 рубл билет шығарылды. Сериялары 1-3 таңбалы немесе 1-2 литерлі болды.
1924 жылы тамызда атаулы құны 3 шеруенге тең КСРО мемлекеттік банкінің билеттері айналымға шықты. Олардың бетіндегі сурет бір жағында ғана, ал сериялық нөмірлері AБ 123456 болды. Шеруендерде Мемлекеттік банк басқармасының мүшелерінің қолдары болды. 1924 жылғы үлгідегі белгіленген бағасы 1 және 5 шеруендердің билеттері дайындалды, бірақ айналымға ешқашан шығарылмады.
| 1924 жылғы серия | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 1 копейка | 40×66 | ашық- қоңыр | атаулы құны үлкен санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, «К. С. Р. О.» жазуы | көлеңкелі квадраттар | 22 ақпан 1924 | 1924 | 31 тамыз 1926 | ||
| 2 копейка | қоңыр | |||||||||
| 3 копейка | жасыл | |||||||||
| 5 копейка | көк | |||||||||
| 50 копейка | 110×60 | көк қоңыр-сарғыш | атаулы құны үлкен санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, қаржы халық комиссары мен кассирдің қолдары | тыныстамалар | ||||||
| 1 рубл алтынды | 80×155 | тоқсары көк | атаулы құны жазбаша, КСРО елтаңбасы, бидай бауының аясындағы қаржы халық комиссары мен кассирдің қолдары | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, түсіндірме жазулар, шығарылған жылы | «1 рубл», өсімдік әліптес бедерлер | 5 ақпан 1924 | 1924 1928 | 1947 | ||
| 3 рубл алтынмен | 168×75 | жасыл | атаулы құны санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, қаржы халық комиссары мен кассирдің қолдары, дем алып жатқан жұмысшлар мен шаруалар | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, түсіндірме жазулар | «СССР 3», өрнек, «ТРИ РУБЛЯ» | 1924 | ||||
| 5 рубл алтынмен | 181×86 | ашық күлгін, көк | атаулы құны санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, қаржы халық комиссары мен кассирдің қолдары, даладағы трактор | «СССР 5», өрнек, «ПЯТЬРУБ.» | ||||||
| 3 шеруен | 180×106 | қара | себушінің бейнесі, атаулы құны, КСРО елтаңбасы, түсіндірме жазулар, мемлекеттік банк басқармасы мүшелерінің қолдары мен мөрі | жоқ | «Г Б», атаулы құны, шығарылған жылы, өрнек | 30 шілде 1924 | ||||
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. |
КСРО ОАК мен ХКК 1926 жылғы 21 мамырдағы қаулысымен атаулы құны 1-50 копейка уақытша қазынашылық боналарды айналыста болу және шақаларға айырбастау мерзімі 1926 жылғы 31 тамызға дейін, ал КСРО азиялық бөлігінің жекелеген аудандарында - 1927 жылдың 1 қаңтарына дейін созылды.
1, 3, 5 рубл алтын және 3 шеруен 1947 жылғы ақша реформасы кезінде айналымнан шығарылды, бірақ олар іс жүзінде одан кейінгі шығарылымдардың билеттерімен ығыстырылды.
1925 жылғы үлгідегі банкноттар
1925 жылдың наурызынан 1930 жылдардың басына дейін КСРО мемлекеттік банкі 1925 жылғы үлгідегі 3 және 5 рубл қазынашылық билеттерді шығарды. Банкноталарға Қаржы халық комиссары Г.Я.Сокольников пен кассирлердің біреуінің қолы тұрды. Сериялық нөмірі 6 таңбалы, сериясы 1 немесе 2 литерлі болды.
| 1925 жылғы серия | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (рубл) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 3 | 128×62 | қою-жасыл көк қызғылт | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, қаржы халық комиссары мен кассирдің қолдары, түсіндірме жазулар | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен | жоқ | наурыз 1925 | 1925 | 1947 | ||
| 5 | 165×70 | қара көк қызғылт | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, жұмысшының портреті, қаржы халық комиссары мен кассирдің қолдары | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, түсіндірме жазулар | «5» | |||||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрге 1,0 пиксел. |
Бұл қазынашылық билеттер 1947 жылғы ақша реформасы кезінде айналыстан алынып тасталды, бірақ шын мәнінде олар одан да кейінірек шығарылған банкноттармен ауыстырылды.
1926-1932 жылғы банкноттар
1926-1932 жылдары КСРО мемлекеттік банкі шеруендегі банкноттардың бірнеше номиналдарын айналысқа шығарды. 1, 2 және 3 шеруен ақ қағазда басылып, су таңбалары болмады, ал 5 шеруен су таңбасымен, бірақ арт жағы болмады. Барлық банкноттардың реттік нөмірі AБ 123456 түрінде болды. Шеруендерге Мемлекеттік банк басқармасының мүшелерінің қолдары тұрды.
| 1926-1932 жылғы банкноттар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (шеруен) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 1 | 155×84 | қою-көк | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, елтаңба және мемлекет атауы, шығарылған жылы, Мемлекеттік банк басқарма мүшелерінің қолдары, түсіндірме жазулар | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен | жоқ | қазан 1926 | 1926 | 1947 | ||
| 2 | 158×88 | жасыл | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, Мемлекеттік банк басқарма мүшелерінің қолдары, түсіндірме жазулар | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, шығарылған жылы | шілде 1928 | 1928 | ||||
| 3 | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, Мемлекеттік банк басқарма мүшелерінің қолдары, шығарылған жылы, түсіндірме жазулар | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, мемлекет атауы | қыркүйек 1932 | 1932 | ||||||
| 5 | 180×105 | қою-көк | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, басқарма мүшелерінің қолдары және Мемлекеттік банктің мөрі, шығарылған жылы, түсіндірме жазулар | жоқ | «5 ЧЕРВОНЦЕВ СССР», «ГОСБАНК 1928», өрнек | шілде 1928 | 1928 | |||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрге 1,0 пиксел. |
Бұл шығарылымның шеруендері 1947 жылғы реформаға дейін заңды төлем құралы болып қала берді, дегенмен олар 1937 жылғы үлгідегі ұқсас номиналдардың банкноттарымен бұрынырақ ауыстырылған.
1934 жылғы банкноттар
1934 жылдың маусымынан бастап КСРО мемлекеттік банкі жаңа үлгідегі 1, 3 және 5 рубл қазынашылық билеттерді шығара бастады. 1934-1936 жылдары Қаржы халық комиссары Г.Ф.Гринко қол қойған банкноттар шығарылды. 1937 жылы қамауға алынғаннан кейін «халық жауы» қолтаңбасы бар ақша айналымы саяси тұрғыдан «дұрыс емес» көрінді. Осыған байланысты сыртқы түрі ұқсас, бірақ Гринконың қолтаңбасынсыз бірдей номиналдағы банкноттарды шығару туралы шешім қабылданып, мұндай жағдайдың қайталанбауы үшін қағаз ақшаны ешкімнің қолтаңбасынсыз шығаруды жалғастыру көзделді, мысалы, Гринконың қызметтегі мұрагері Қаржы халық комиссары – В.Я.Чубар. Шешім шынымен де «көреген» болып шықты, өйткені кейінірек жаңа басшы да қамауға алынып, атылды. Екі шығарылымның банкноттары су таңбаларысыз, A 123456 (тек бірінші шығарылым) немесе AБ 123456 (екі шығарылым) сияқты нөмірлері болды.
| 1934 жылғы серия | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы(рублей) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 1 | 118×60 | қара-көк, ақсары | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, түсіндірме жазулар | атаулы құны үлкен санмен | жоқ | маусым 1934 | 1934 1937 | 1947 | ||
| 3 | 136×68 | қою-жасыл, жасыл | ||||||||
| 5 | 136×70 | қою-көк, көгілдір | ||||||||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрге 1,0 пиксел. |
Бұл шығарылымның банкноттары 1947 жылғы реформаға дейін заңды төлем құралы болып қала берді, бірақ олар іс жүзінде 1938 жылғы үлгідегі рублмен ығыстырылды.
1937-1938 жылғы банкноттар
1938 жылы белгіленген бағасы 1, 3 және 5 рубл жаңа қазынашылық билеттер шығарылды. Банкноталардың түсі дәстүрлі (Ресей империясының соңғы шығарылымдарында, сондай-ақ 1922 жылғы РСФСР банкнот-маркаларында қолданылған), ал дәстүрлі емес — сутаңбаларының болмауы. Жалпы түс дәстүрінен 1 және 3 шеруендегі банкноттардың түстері ерекше көзге түседі. Ақша белгілерінің көбісі КСРО мемлекеттік банкі шеруенде көрсетілген атаулы құнмен шығарды.
Ұлы Отан соғысы кезінде нацистік басқыншылық билік жаулап алынған аумақтарға 1, 3 және 5 рубл кеңестік банкноттарды пайдалануға рұқсат берді, атаулы құны одан да үлкен ақшаларды жергілікті шығарылымдарға мәжбүрлеп айырбастатқызды (басқыншылық рейхсмарка немесе Украина Рейхскоммиссариатының карбованеці) немесе қолхатпен тәркіленді.
1, 3 және 5 рубл банкноттарда бейнеленген фигуралар 6-стандартты шығарылымдағыдай түсті әрленімге ұқсас, бірақ басқа атаулы құнмен бейнеленген.
| 1937-1938 жылғы банкноттар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 1 рубл | 125×60 | қоңыр тоқсары | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен , КСРО елтаңбасы, түсіндірме жазулар, шығарылған жылы, кенші портреті | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен | жоқ | 1938 | 1938 | 1947 | ||
| 3 рубл | 135×67 | жасыл | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен , КСРО елтаңбасы, түсіндірме жазулар, шығарылған жылы, сарбаздар | |||||||
| 5 рублей | 145×70 | көк | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен , КСРО елтаңбасы, түсіндірме жазулар, шығарылған жылы, ұшақтың аясындағы ұшқыш | |||||||
| 1 шеруен | 161×80 | сұр | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен , КСРО елтаңбасы, түсіндірме жазулар, Ленин портреті | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, шығарылған жылы | қаңтар 1938 | 1937 | ||||
| 3 шеруен | 171×88 | қызыл қоңыр | ||||||||
| 5 шеруен | 180×91 | жасыл | ||||||||
| 10 шеруен | 192×100 | қара | ||||||||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрге 1,0 пиксел. |
1947 жылғы реформадан кейінгі рубл
1947 жылы тағы да ақша реформасы жүргізілді. Өзгермеген бағалар ауқымында ескі ақша 10:1 қатынасында жаңа ақшаға ауыстырылды. Тиын атаулы құны бойынша айналыста қалды.
1947 жылғы реформадан кейін КСРО елтаңбасындағы лентаның орам саны бойынша ерекшеленетін банкноттардың екі шығарылымы шығарылды: бірінші шығарылымда олар 16, екіншісінде (1957 жылы) 15 болды. Тиісінше, одақтық республикалар тілдеріндегі «бір рубл» жазуларының саны да өзгерді. Бұған Карело-Фин КСР жойылуы себеп болды. Әрленімінің өзгеруіне қарамастан, екінші шығарылымның банкноттарындағы уақыт — 1947 жыл болып өзгеріссіз қалды.
| 1947 жылғы серия | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (рубл) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Уақыты | |||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
| 1 | 82×125 | көк тоқсары | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, түсіндірме жазулар, бидай бауының аясындағы орақ және балға | 5 бұрышты жұлдыз | 16 желтоқсан 1947 | 1947 1957 | 1 сәуір 1961 | ||
| 3 | 86×135 | жасыл қызғылт | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, түсіндірме жазулар | |||||||
| 5 | 88×145 | көгілдір тоқсары | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, түсіндірме жазулар, орақ және балға | |||||||
| 10 | 161×92 | қызғылт көгілдір | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, орақ және балға, Ленин портреті | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, түсіндірме жазулар | ||||||
| 25 | 171×96 | көгілдір жасыл | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, мемлекет атауы, Ленин портреті, түсіндірме жазулар | |||||||
| 50 | 218×103 | жасыл қызғылт | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, Ленин портреті, КСРО елтаңбасы, түсіндірме жазулар | Ленин портреті | ||||||
| 100 | 228×115 | ақсары қызғылт | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, Ленин портреті, КСРО елтаңбасы, шығарылған жылы, түсіндірме жазулар | София жағалауындағы Мәскеу Кремлінің панорамасы, атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, мемлекет атауы, түсіндірме жазулар | ||||||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрге 1,0 пиксел. |
1961 жылғы реформадан кейінгі рубл
1961 жылы тағы да ақша реформасы жүргізілді. 1961 жылдың 1 қаңтарынан бастап баға ауқымы 10 есеге өзгертілді. 1, 2 және 3 копейка шақалары айналыста атаулы құны бойынша қалды. 1961 жылғы үлгідегі ақша КСРО-ның бүкіл тарихында берік болып шықты: олар 1991 жылғы 23 қаңтардағы реформаға дейін өзгеріссіз қалды.
1961 жылғы үлгідегі шақалар
Бұл үлгідегі шақалар ұзақ уақыт айналыста болды. Ресми түрде бұл шақалар 1998 жылдың соңына дейін заңды төлем құралы болып қала берді және 2002 жылдың 31 желтоқсанына дейін оларды Ресей Банкінің басқармаларында 1 жаңа копейкаға (яғни 10 ескі рубл) еселеп айырбастауға болды.
| 1961 жылғы үлгідегі шақалар | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Диаметрі (мм) | Салмағы (г) | Материалы | Сипаттамасы | Шығарылған жылдары | ||
| Қыры | Бет жағы | Арт жағы | ||||||
| 1 копейка | 15 | 1 | мыс-мырыш | бұжыр | атаулы құны, соғылған жылы, өсімдік әліптес бедерлер | «КСРО» жазуы, КСРО елтаңбасы | 1961-1991 | |
| 2 копейка | 18 | 2 | 1961-1991 | |||||
| 3 копейка | 22 | 3 | 1961-1962 1965-1991 | |||||
| 5 копейка | 25 | 5 | 1961-1962 1965-1991 | |||||
| 10 копейка | 17,27 | 1,8 | мыс-никель | бұжыр | атаулы құны, соғылған жылы, өсімдік әліптес бедерлер | «КСРО» жазуы, КСРО елтаңбасы | 1961-1962 1965-1991 | |
| 15 копейка | 19,56 | 2,5 | 1961-1962 1965-1991 | |||||
| 20 копейка | 21,8 | 3,4 | 1961-1962 1965-1991 | |||||
| 50 копейка | 24 | 4,4 | жазуы бар тегіс | 1961 1964-1991 | ||||
| 1 рубл | 27 | 7,5 | «Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы» жазуы, КСРО елтаңбасы | 1961 1964-1991 |
Естелік шақалар
КСРО-да естелік шақалардың шығарылымы 1965 жылы Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 20 жылдығына арналған 1 рублдік шақа шығарылған кезде басталды. Шақалар түрлі мерейтойлық іс-шараларға, көрнекті тұлғалардың мерейтойларына, сондай-ақ сәулет және жануарлар ескерткіштерінің құрметіне шығарылды. Олар негізінен мыс-никель қорытпасынан соғылды. Сонымен қатар күміс, алтын, платина және палладий шақалары шығарылды.
1961 жылғы үлгідегі банкноттар
Бұл банкноттар 1962 жылы болгарлық лев банкноттарының келесі шығарылымы үшін, ал 1 рублдік банкнот 1968 жылы моңғол тугрикінің барлық ұсақ номиналдары үшін үлгі болды. 1967 жылы КСРО-да алғаш рет Қазан төңкерісінің 50 жылдығына арналған (25, 50 және 100 рубл) естелік банкноттар сериясының жобасы әзірленді, бірақ ол іс жүзінде ақша айналымына енгізілмеді.
| 1961 жылғы серия | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (рубл) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Шығарылған күні | Алынған күні | |||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | |||||
| 1 | 105×53 | қоңыр-сарғыш | КСРО елтаңбасы, атаулы құны | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен | қою және ашық 5-бұрышты жұлдыздар | 1 қаңтар 1961 | 31 желтоқсан 1993 | ||
| 3 | 113×57 | жасыл | КСРО елтаңбасы, атаулы құны, Мәскеу Кремлінің көрінісі | ||||||
| 5 | көгілдір | КСРО елтаңбасы, атаулы құны, Мәскеу Кремлінің Спасск мұнарасы | |||||||
| 10 | 124×62 | қызыл | В. И. Ленин бейіні, КСРО елтаңбасы, атаулы құны санмен және жазумен | ||||||
| 25 | күлгін | 26 шілде 1993 | |||||||
| 50 | 140×71 | жасыл | атаулы құны КСРО республикаларының ресми тілдерінде санмен және жазумен, Сенат сарайы және Сенат мұнарасы | Ленин бейіні | 23 қаңтар 1991 | ||||
| 100 | Ашық қоңыр-сарғыштан ортасында қоңырға және ашық көгілдірге дейін өзгереді | атаулы құны КСРО республикаларының ресми тілдерінде санмен және жазумен, Водовзводная мұнарасы | |||||||
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. |
1991 жылғы реформадан кейінгі рубл
1991 жылғы үлгідегі шақалар
1991 жылы КСРО мемлекеттік банкі белгіленген бағасы 10 мен 50 копейка және 1, 5 пен 10 рубл болатын жаңа үлгідегі шақаларды шығарды.
Шақалардың бет жағында Мәскеу Кремлінің көрінісі және «МЕМЛЕКЕТТІК БАНК • КСРО •» деген жазу, арт жағында – атаулы құны, ақша сарайының таңбаламасы, өсімдік әліптес бедерлер (бидай масағы және жаңғағы бар емен бұтағы) және шығарылған жылы бейнеленген.
| 1991 жылғы үлгідегі шақалар | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Диаметрі (мм) | Жуандығы (мм) | Салмағы (г) | Материалы | Қыры | Шығарылған жылдары | Алынған күні |
| 10 копейка | 17,6 | 1,25 | 2,3 | болат, жез жалат. | тегіс | 1991 | 1 қаңтар 1999 | |
| 50 копейка | 18 | 1,25 | 2,3 | мыс+никель | бұжыр | |||
| 1 рубл | 21 | 1,45 | 3,75 | |||||
| 5 рубл | 24 | 1,6 | 5,25 | үзілмелі-бұжыр: 8 рифі бар 15 телім | ||||
| 10 рубл | 25 | 1,95 | 6,25 | сақина: мыс+никель ортасы: мыс+мырыш | үзілмелі-бұжыр: 10 рифі бар 12 телім | 1991 1992 |
1991 жылғы үлгідегі банкноттар
1991 жылғы ақша реформасы кезінде алғаш рет 1991 жылғы үлгідегі 50 және 100 рубл жаңа банкноттар шығарылды. 1991 жылғы үлгідегі рубл банкноттарында, ақша бірлігінің одақтық республикалар тілдеріндегі атауларының орыс тіліндегі атауы ғана қалды.
Басқа банкноттар, оның ішінде жаңалары – 200, 500 және 1000 рубл кейінірек шығарылды. 25 рублдік банкнот сынақ көшірмелері түрінде шығарылды, бірақ ешқашан тұрақты айналымға енбеді.
1961 жылғы үлгідегі 1, 3, 5, 10 және 25 рубл банкноттары және айналыстағы барлық кеңес шақалары заңды төлем құралы болып қала берді.
| 1991 жылғы серия | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (рубл) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Шығарылған күні | Алынған күні | |||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | |||||
| 1 | 105×53 | қоңыр-сарғыш, қызыл | КСРО елтаңбасы, атаулы құны | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен | 5 бұрышты жұлдыздар және ирек жолақтар | 27 маусым 1991 | 31 желтоқсан 1993 | ||
| 3 | 113×57 | жасыл қызғылт | КСРО елтаңбасы, атаулы құны, Мәскеу Кремілінің көрінісі | 3 қараша 1991 | |||||
| 5 | көгілдір қызғылт | КСРО елтаңбасы, атаулы құны, Мәскеу Кремілінің Спасск мұнарасы | 5 шілде 1991 | ||||||
| 10 | 124×62 | қызыл қызғылт | В. И. Ленин бейіні, КСРО елтаңбасы, атаулы құны санмен және жазумен | қою және ашық 5-бұрышты жұлдыздар | 10 шілде 1991 | ||||
| 50 | 140×71 | жасыл сары | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, Үлкен Кремл сарайы, Тайницк мұнарасы | Ленин бейіні | 23 қаңтар 1991 | 26 шілде 1993 | |||
| 100 | қоңыр-сарғыш, қоңыр, көк | атаулы құны КСРО республикаларының тілдерінде санмен және жазумен, Водовзводная мұнарасы | |||||||
| 200 | 144×71 | жасыл қоңыр | Мемлекеттік Кремл сарайы, Троицк мұнарасы | 30 қараша 1991 | |||||
| 500 | қызыл, күрең жасыл | КСРО ЖК Төралқасының ғимараты, Спасск мұнарасы | 24 желтоқсан 1991 | ||||||
| 1000 | жасыл қоңыр | Васильевский қиясынан Мәскеу Кремілінің көрінісі | 19 наурыз 1992 | ||||||
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. |
1992 жылғы үлгідегі банкноттар
1992 жылы жаңа әрленімдегі банкноттар 50, 100, 200, 500 және 1000 рубл шығарылды. Банкноталарда графикалық безендірілуі аздап өзгертілді.
1991 жылғы 20 желтоқсанда КСРО мемлекеттік банкі таратылып, 1992 жылғы 1 наурызда жұмысын тоқтатқанына қарамастан, РФ орталық банкі шығарған 1992 жылғы үлгідегі банкноттар КСРО мемлекеттік банкінің билеттері деп аталды. Ресей аумағында олар 1993 жылы 26 шілдеде басталған ақша реформасының нәтижесінде бұрынғы шығарылымдардың банкноттарымен бірге айналыстан шығарылды.
| 1992 жылғы серия | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (рубл) | Өлшемі (мм) | Негізгі түстері | Сипаттамасы | Шығарылған күні | Алынған күні | |||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | Сутаңбасы | |||||
| 50 | 140×71 | жасыл сары | В. И. Ленин бейіні, КСРО елтаңбасы, атаулы құны санмен және жазумен | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, Үлкен Креміл сарайы, Тайницк мұнарасы | 5 бұрышты жұлдыздар және ирек жолақтар | 1 шілде 1992 | 26 шілде 1993 | ||
| 100 | қоңыр-сарғыш, қоңыр, көк | атаулы құны санмен және орыс тіліндегі жазумен, Водовзводная мұнарасы | қою және ашық 5-бұрышты жұлдыздар | 4 наурыз 1992 | |||||
| 200 | 144×71 | жасыл қоңыр | Мемлекеттік Креміл сарайы, Троицк мұнарасы | 5 бұрышты жұлдыздар және ирек жолақтар | 1 шілде 1992 | ||||
| 500 | қызыл күрең жасыл | КСРО ЖК Төралқасының ғимараты, Спасск мұнарасы | қою және ашық 5-бұрышты жұлдыздар | ||||||
| 1000 | жасыл қоңыр | Васильевский қиясынан Мәскеу Кремілінің көрінісі | |||||||
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. |
Валюталық бағам тәртіптемесі
Кеңестік рублдің ресми бағамы алтынға бекітілді. Бірақ ол тек мемлекеттік монополия болған сыртқы сауда операциялары үшін әрекет етті. Қарапайым кеңестік азаматтардың қолма-қол немесе банк шотындағы шетел валютасын еркін иемденуге құқығы болмады. Егер оны алған жағдайда, мысалы, шетелде жұмыс істеген кезде, олар КСРО-ға оралғанда, валюта ресми бағам бойынша рублге немесе Сыртсаубанктің чектеріне айырбасталды. Шетел азаматтары валютаны арнайы Шетсау дүкендерінде (1930 жылдан 1936 жылға дейін жұмыс істеген) пайдалана алатын. Бейресми валюталық операциялар ату жазасына дейін жеткен қылмыстық құқық бұзушылық болды. Алайда, қара валюта нарығы болды және ол жерде доллар ресми бағамнан 14-15 есе қымбат болды. Сонымен қатар, қара нарықта негізгі операциялар осындай валютамен емес, арнайы дүкендерден тапшы тауарларды сатып алуға Сыртсаубанктің чектерімен жүзеге асырылды.
Төменде әртүрлі жылдардағы АҚШ долларының кеңестік рублге ресми бағамы көрсетілген кесте берілген. Ресми мөлшерлемені өзгерту көбінесе саяси себептермен жасалды, содан кейін оларға «экономикалық» дәйектеме жүргізілді.
| Уақыты | АҚШ долларының кеңестік рублдегі бағамы |
|---|---|
| 01.01.1924 | 2,2000 |
| 01.04.1924 | 1,9405 |
| 01.01.1927 | 1,9450 |
| 01.02.1928 | 1,9434 |
| 01.04.1933 | 1,9434 |
| 01.05.1933 | 1,7474 |
| 01.01.1934 | 1,2434 |
| 01.01.1935 | 1,1509 |
| 01.01.1936 | 1,1516 |
| 01.01.1937 | 5,0400 |
| 19.07.1937 | 5,3000 |
| 01.02.1950 | 5,3000 |
| 01.03.1950 | 4,0000 |
| 01.12.1960 | 4,0000 |
| 01.01.1961 | 0,9000 |
| 01.12.1971 | 0,9000 |
| 01.01.1972 | 0,8290 |
| 01.01.1973 | 0,8260 |
| 01.01.1974 | 0,7536 |
| 01.01.1975 | 0,7300 |
| 01.01.1976 | 0,7580 |
| 01.01.1977 | 0,7420 |
| 01.01.1978 | 0,7060 |
| 01.01.1979 | 0,6590 |
| 03.01.1980 | 0,6395 |
| 01.01.1981 | 0,6750 |
| 01.01.1982 | 0,7080 |
| 13.01.1983 | 0,7070 |
| 01.01.1984 | 0,7910 |
| 28.02.1985 | 0,9200 |
| 01.01.1986 | 0,7585 |
| 01.01.1987 | 0,6700 |
| 06.01.1988 | 0,5804 |
| 04.01.1989 | 0,6059 |
| 03.01.1990 | 0,6072 |
| 02.01.1991 | 0,5605 |
| 13.02.1991 | 0,5450 |
| 01.01.1992 | 0,5549 |
| 24.06.1992 | 0,5622 |
| Дереккөзі: Ресей Федерациясының Орталық банкі. |
Кеңестік рублден бас тарту және рубл аймағының ыдырауы
1993 жылдың 26 шілдесі мен 7 тамызы аралығында Ресейде тәркілемелі ақша реформасы жүргізілді, оның барысында қазынашылық билеттер мен КСРО мемлекеттік банкінің билеттер ақша айналымынан алынды. Реформа сонымен қатар рублді ішкі ақша айналысында төлем құралы ретінде пайдаланған Ресейдің және басқа да ТМД елдерінің ақша жүйелерін бөлу мәселесін шешті.
1992-1993 жылдары бұрынғы одақтас республикалар өздерінің валюталарын енгізді, кейбіреулері рублмен қатар айналымда қолданды. Тәжікстан (ресейлік рубль 1995 жылға дейін айналыста қалды), Днестралды Молдаван Республикасы (1994 жылы Днестралды рублін енгізді), қазіргі уақытта Абхазия мен Оңтүстік Осетия (ресейлік рубль айналыста қалады) бірыңғай жағдай болды.
| Мемлекет | Жаңа валюта | Айырбас бағамы | Енгізу уақыты |
|---|---|---|---|
| Әзірбайжан (Таулы Қарабақты қоспағанда) | Әзірбайжан манаты | 10 кеңестік рубл 5000 ескі манат | 15 тамыз 1992 1 қаңтар 2006 |
| Армения Таулы Қарабақ | Армян драмы | 200 кеңестік/ресейлік рубл | 22 қараша 1993 |
| / Беларусь | Беларус рублі | 10 кеңестік рубл 1000 ескі рубл 10000 ескі рубл | 25 мамыр 1992 1 қаңтар 2000 1 шілде 2016 |
| / Грузия | Грузин купоны Грузиндік лари | 1 кеңестік рубл 1 000 000 купон | 5 сәуір 1993 2 қазан 1995 |
| / Қазақстан | Қазақстан теңгесі | 500 кеңестік/ресейлік рубл | 15 қараша 1993 |
| / Қырғызстан | Қырғыз сомы | 200 кеңестік/ресейлік рубл | 10 мамыр 1993 |
| Латвия | Латвия рублі Латвиялық лат Еуро | 1 кеңестік рубл 200 латвия рублі 0,702804 лат | 7 мамыр 1992 5 наурыз 1993 1 қаңтар 2014 |
| Литва | Литвалық талон Литвалық лит Еуро | 1 кеңестік рубл 100 талон 3,45280 лит | 5 тамыз 1991 25 маусым 1993 1 қаңтар 2015 |
| Молдова (Днестралдын қоспағанда) | Молдовалық купон Молдовалық лей | 1 кеңестік рубл 1000 купон | 10 маусым 1992 29 қараша 1993 |
| / Ресей | Ресей рублі | 1 кеңестік рубл 1000 ескі рубл | 26 шілде 1993 1 қаңтар 1998 |
| Днестралды | Днестралды рублі | 1 кеңестік/ресейлік рубл 1 000 000 ескі рубл | 17 тамыз 1994 1 қаңтар 2001 |
| / Тәжікстан | Ресей рублі Тәжік рублі Тәжіктік сомони | 1 кеңестік рубл 100 ресейлік рублі 1000 рубл | 8 қаңтар 1994 10 мамыр 1995 30 қазан 2000 |
| / Түрікменстан | Түрікменстан манаты | 500 кеңестік/ресейлік рубл 5000 ескі манат | 1 қараша 1993 1 қаңтар 2009 |
| / Украина | Украиндық карбованетс Украиндық гривна | 1 кеңестік рубл 100 000 карбованетс | 10 қаңтар 1992 2 қыркүйек 1996 |
| Өзбекстан | Сом-купон Өзбекстан сомы | 1 кеңестік/ресейлік рубл 1000 сом-купон | 15 қараша 1993 1 шілде 1994 |
| Эстония | Эстон кроны Еуро | 10 кеңестік рубл 15,6466 эстон кроны | 20 маусым 1992 1 қаңтар 2011 |
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- Ресей банкінің тарихы.(қолжетпейтін сілтеме)
- КСРО ОАК 1923 жылғы 23 қарашадағы «1923 жылғы үлгідегі ақша белгілерді КСРО Конституциясының 34-бабында көрсетілген тілдерде шығару туралы» қаулы. — КонсультантПлюс.(қолжетпейтін сілтеме)
- КСРО ОАК 1923 жылғы 18 желтоқсандағы «1923 жылғы үлгідегі құны 15 000 рубль ақша белгілерді КСРО Конституциясының 34-бабында көрсетілген тілдерде шығару туралы» қаулысы. — КонсультантПлюс
- КСРО ОАК мен ХКК 1924 жылғы 7 ақпандағы «1923 жылғы үлгідегі құны 25 000 рубл ақша белгілерді КСРО Конституциясының 34-бабында көрсетілген тілдерде шығару туралы» қаулы — Бонистика Клуб.(қолжетпейтін сілтеме)
- КСРО ОАК мен ХКК 1924 жылғы 14 ақпандағы «Құны айналымдағы валютада көрсетілмеген кеңестік ақша белгілерін шығаруды тоқтату туралы» қаулысы. — Бонистика Клуб.(қолжетпейтін сілтеме)
- КСРО ХКК 1924 жылғы 23 наурыздағы «1923 жылғы үлгідегі қағаз ақша белгілерінен төлемдерді қабылдау және айырбастау мерзімін ұзарту туралы» қаулысы. — Бонистика Клуб.(қолжетпейтін сілтеме)
- КСРО ХКК 1924 жылғы 8 наурыздағы «Құны айналымдағы валютада көрсетілмеген кеңестік ақша белгілерін өтеу тәртібі туралы» қаулысы. — Бонистика Клуб.(қолжетпейтін сілтеме)
- 1924 жылғы кеңестік шеруендер — bonistica.ru. Басты дереккөзінен 29 қараша 2014.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 19 қараша 2014.
- А. Н. Баюра XVIII - XX ғасырлардағы Беларус аумағындағы қағаз-ақша айналымы. — КСРО-ның соңғы қағаз ақшасы (1961-1991 жылдары). Басты дереккөзінен 6 сәуір 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 қазан 2007.
- Банкнотта 1991 жыл көрсетілген
- Archive of Bank of Russia http://cbr.ru/currency_base/OldDataFiles/USD.xls 17 шілденің 2017 жылы.