Адольф Михал Валериан Юлиан Янушкевич (пол. Adolf Michał Walerian Julian Januszkiewicz; 9 маусым 1803 жыл, Минск губерниясы, Несвиж қаласы — 19 маусым 1857 жыл, Дягильно) — поляк халқының көрнекті демократ–төңкерісі, көсемсөзші.
| Адольф Янушкевич | |
| пол. Adolf Januszkiewicz | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Нясвиж, Минск губерниясы, Ресей империясы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Дягильно, Минск губерниясы, Ресей империясы |
| Азаматтығы | |
| Ұлты | |
| Қызметі | ақын, этнограф, төңкерістік көсем |
| Әкесі | Михал Янушкевич |
| Анасы | Текли Янушкевич |
Ақсүйектер отбасында туған. Вильнюс университетінің филология факультетіне оқуға түсіп (1821 жылы), ақын Адам Мицкевичтің басқаруымен құрылған студенттердің “Жасылдар” атты ұлт–азаттық қозғалысын жақтайтын жасырын ұйымына мүше болған. Кейіннен Подолия қаласында мұғалім, қалалық сеймге депутат болды.
1830 жылы поляктардың ұлт–азаттық көтерілісіне белсене араласты. Сол көтерілістердің бірінде ол жеті рет жараланып, қолға түсті. 1831 жылы Брест, Мәскеу арқылы Вяткаға жіберілді. Вяткадан Киевке әкелініп, 1832 жылы 4 наурызда әскери сот үкімімен ақсүйек атағынан айырылып, 25 жылға Сібірге жер аударылды. Янушкевич айдаудың алғашқы 12 жылын Сібірде өткізді. Кейіннен Тобылда, Есілде тұрды. Мұнда ол өзі секілді айдауда жүрген отандасы, белгілі ақын Г. Зелинскиймен кездесіп, етене араласты.
Осының нәтижесінде Зелинскийдің қазақ елі туралы “Қазақ” және “Дала” атты дастандарының тууына ықпал етті. 1841 жылы Омбыдағы шекаралық басқармаға ауысуға рұқсат алды. Іс қағаздарын тіркеуші қызметін атқара жүріп, 1843 жылдан бастап қазақ даласына дүркін - дүркін сапарға шығатын экспедициялар құрамына енгізілді. Осы сапарларда көргендері мен білгендерін күнделігіне түсіріп, Польшадағы туыстарына хат арқылы жолдап отырды.
Оны, әсіресе, қазақ елінің меймандостығы, әдет - ғұрпы, тілі, салт - санасы, ақындық, шешендік өнерлері қатты қызықтырды. Қазақтың сол кездегі толағай тұлғалары үйсін Мәуке би, аға сұлтан Құнанбай Өскенбайұлы, сұлтан Барақ, ақындар Жанақ пен Орынбай жөнінде естелік, пікірлері аса құнды.
Янушкевич қайтыс болғаннан кейін, Францияға қоныс аударған туыстары оны мәңгі есте қалдыру мақсатымен күнделіктері мен хаттарын “Адольф Янушкевичтің өмірі” деген атпен кітап етіп 1861 жылы Париж қаласында, кейіннен 1875 жжылы Берлин қаласында бастырып шығарды. Қазақстанда Янушкевичтің кітабы “Дневники и письма из поездки по казахским степям” деген атпен 1966 жылы Алматыда орыс тілінде, 1979 жылы қазақ тілінде басылып шықты. 2003 жылы Янушкевичтің туғанына 200 жыл толуына орай оның кітабы Астанада “Қазақ даласындағы сапардың жазбалары” деген атпен екінші рет қазақша аударымда басылым көрді. Сол жылы Янушкевич атына пошта маркасы шығарылды. Астана, Семей және Аягөз қалаларындағы көшелерге Янушкевич аты берілген.
Дереккөздер Өңдеу
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |