Германия түріктері неміс түріктері немесе түрік немістер деп атайды, (нем. Türken в Deutschland / Deutsch-Türken; түр. Almanya'da yaşayan Türkler/Almanya Türkleri) Германияда тұратын этникалық түріктерге жатады.
Германиядағы ең үлкен этникалық азшылықты түрік халқы құрайды. Германияға көшіп келген түріктер мәдени элементтермен қатар түрік және ислам діндерін де алып келді. Бұл мәдени құндылықтар көбінесе балаларына және ұрпақтарына беріледі, бірақ неміс түріктері де зайырлы бола бастады. Сонымен қатар, неміс қоғамына түрік мәдениеті, әсіресе түрік тағамдары мен өнері әсер етті.
Тарихы өңдеу
Осман түріктерінің қоныс аударуы өңдеу
Түрік халқы он алтыншы ғасырдан бастап, Осман империясы өз территориясын Балқанның солтүстігінен тыс жерлерде кеңейтуге тырысқаннан бастап, неміс мемлекеттерімен байланыста болды. Осман түріктері Венада екі қоршауды жүзеге асырды: 1529 жылы Венаның бірінші қоршауы және 1683 жылы Венаның екінші қоршауы. Екінші қоршаудан кейін түрік қауымдастығының Германияда тұрақты тұруы үшін жағдайлар жасалды.
Венаның екінші қоршауынан кейін көптеген Осман сарбаздары мен лагерь жақтаушылары артта қалып немесе тұтқынға айналды. Ең аз дегенде 500 түрік тұтқыны Германияға мәжбүрлеп қоныс аударылды деген болжам бар. Тарихи жазбалар кейбір түркілердің, әсіресе Германияның оңтүстігінде, саудагер болғанын немесе басқа кәсіппен айналысқанын көрсетеді, кейбір түріктер өте жақсы өмір сүрді.
Венаның екінші қоршауының салдары «Ұлы Түрік соғысы» немесе «Қасиетті Лиганың соғысы» деп аталған Осман империясы мен Қасиетті Лиганың арасындағы бірқатар соғыстарға әкеліп соқты, османдықтардың жеңіліске ұшырауына әкелді. Сондықтан еуропалықтар көп түріктерді басып алды.
1701 жылы Пруссия Патшалығының құрылуымен түрік халқы Пруссия патшалары жұмыс істейтін әскер ретінде Германия жеріне енуді жалғастырды. Тарихи жазбалар бұл әсіресе 18 ғасырдың ортасында Пруссияның кеңеюімен айқын байқалды. Мәселен, 1731 жылы Курлянд герцогы Фредерик Уильям І патшаға жиырма түрік қарауылын ұсынды және бір уақытта Пруссия кавалериясында 1000-ға жуық мұсылман сарбаздары қызмет етті. Ағартушылықтың Пруссиялық патшасына деген қызығушылығы олардың мұсылман әскерлерінің діни мәселелерін қарастыруынан көрінді. 1740 жылға қарай Ұлы Фредерик былай деп мәлімдеді:
«Барлық діндер бір-біріне бірдей пайдалы, егер оларды ұстанатын адамдар адал болса және түріктер мен пұтқа табынушылар келіп, осы елді орнатқысы келсе, біз оларға мешіттер мен храмдар салатын едік».
1763 жылға қарай Берлинде Пруссия ауласында Осман елшілігі болды. Үшінші елші Али Азиз Эфенди 1798 жылы қайтыс болды, бұл Германиядағы алғашқы мұсылман зиратының құрылуына әкелді. Алайда, бірнеше ондаған жылдар өткен соң, тағы бір зират, мешіт қажет болды, ал Осман сұлтаны Абдулазиз 1866 жылы Берлиндегі мешітке қолдау көрсетуге рұқсат алды.
ХІХ ғасырда Османдықтар мен Пруссия арасында сауда келісімдері жасалғаннан кейін, түріктер мен немістер сауда үшін бір-бірінің жерлеріне араласуға шақырылды. Демек, Германиядағы, әсіресе Берлиндегі түрік қауымдастығы Бірінші дүниежүзілік соғыстан соң едәуір өсті. Бұл байланыстар Германияда түрік стиліндегі әртүрлі құрылымдардың құрылысына әсер етті, мысалы Дрездендегі Енидзе темекі зауыты және Потсдамдағы Dampfmaschinenhaus für Sanssouci сорғы станциясы.
Материктік Түркиядан қоныс аудару өңдеу
Батыс Германия үкіметі Түркия Республикасымен 1961 жылы 30 қазанда еңбек келісім-шартына қол қойып, түрік халқын елге қоныс аударуға ресми түрде шақырды. Батыс Германияға көшіп келген түріктердің көпшілігі сол жерде уақытша тұруды, содан кейін тапқан ақшаларына жаңа өмір сүру үшін Түркияға оралуды ойлады. 1973 жылғы мұнай дағдарысы кезінде, 80-жылдардың басында көші-қон үшін сыйақылар беру саясатымен оралу көші-қоны өсті. Алайда, Түркияға оралған түрік мигранттарының саны Германияға келген түрік иммигранттарымен салыстырғанда салыстырмалы түрде аз болды. Германиядағы түріктердің саны екі есеге артып, неміс халқына қарағанда әлдеқайда жас ерекшелігіне ие болды. Оның үстіне, шетелдік жұмысшыларды жалдау 1967 жылғы құлдырау кезеңінен кейін қалпына келтірілгеннен кейін, әйелдерге жұмыс визаларының көп бөлігін берді. Бұл ішінара, электроника, тоқыма және тігін ісі сияқты жалақысы төмен, жұмыс орындарында жұмыс күшінің жетіспеушілігінің сақталуына байланысты болды.
1989 жылы Берлин қабырғасының құлауы және Шығыс пен Батыс Германияның қайта қосылуы ұлттық бірегейлік пен азаматтықты қалыптастыру, оның ішінде Германияның түрік азшылығының болашақ біріктірілген Германиядағы орны туралы қызу қоғамдық пікірталастармен жалғасты. Азаматтық туралы бұл пікірталас ксенофобия мен түрік халқына қарсы этникалық зорлық-зомбылықпен қатар жүрді. Иммигранттарға қарсы көзқарас Германияның бұрынғы шығыс штаттарында күшті болды, олар қайта бірігу процесінде терең әлеуметтік және экономикалық өзгерістерге ұшырады. Германияда түрік қауымдастықтары өздерінің қауіпсіздігіне қатты қорқады: ол жақтағы зорлық-зомбылық туралы 1500-ге жуық және бір жылдан кейін 2200 жағдай туралы хабарлады.
Оңтүстік-Шығыс Еуропадан түрік миграциясы өңдеу
- Болгария
Бастапқыда кейбір болгар түріктері Германияға 1974 жылы отбасын біріктіру туралы заңдарды қабылдау кезінде келді. Германиядағы Болгария азаматтары санының аздығына қарамастан, болгар түріктері бұл заңды қолдана алды. Бұл Германиядан Түркияға келген кейбір түрік жұмысшылары іс жүзінде 1980 жылдары коммунистік режим кезінде Болгарияны тастап кеткен және түрік азаматтығымен бірге болгар азаматтығын алған болгар-түрік азшылықтың бөлігі болғандығына байланысты.
Болгариядағы коммунизм 1989 жылы аяқталғаннан кейін болгар түріктерінің Германияға қоныс аударуы одан сайын күшейе түсті. 1989 жылы «үлкен экскурсия» кезінде Түркияға жаппай қоныс аудару толқынына қосыла алмаған болгар түріктері үлкен экономикалық проблемаларға тап болды және Болгарияның мемлекеттік саясаты арқылы кемсітушілікке тап болды. Демек, 90-жылдардың басынан бастап көптеген болгар түріктері Германияға пана іздеді. Болгария Еуропалық Одаққа қабылданғаннан кейін олардың Германиядағы саны едәуір артты.
Болгария ұлттық статистикалық институтының мәліметтері бойынша, шетелде тұратын түрік тектес болгар азаматтары қысқа мерзімді көші-қонның 12%, ұзақ мерзімді көші-қонның 13% және еңбек көші-қонының 12% құрайды.
- Грекия
1950 жылдардан бастап Грекиядағы түрік азшылығы, атап айтқанда Батыс Фракия түріктері басқа грек азаматтарымен бірге Германияға көшіп келе бастады. Көптеген түріктер бірнеше жылдық жұмысынан кейін Грекияға оралғысы келгенімен, Грекияның жаңа заңы енгізіліп, оларды Германияда қалуға мәжбүр етті. 1955 жылғы Грекия Конституциясының 19-бөлімі шетелдегі түріктерді (әсіресе Германия мен Түркияда) грек азаматтығынан айырды. Батыс Фракиядан келген Грекияға оралғысы келген көптеген түріктер кемсітіліп, сот тыңдау құқығынан айырылды. Батыс Фракиядан шыққан азаматтығын жоғалтқан түріктердің саны бірнеше жүзден бірнеше мыңға дейін жетеді.
Батыс Фракиядан Германияға түрік миграциясы 1960-1970 жылдары арта берді. Бұл Фракияның темекі саласына ауыр дағдарыс әкеліп, көптеген темекі өндірушілері табыстарынан айрылды. Демек, Батыс Фракиядан 25000-нан 40,000-ға дейін түріктер Батыс Еуропаға қоныс аударды, олардың 80% Германияға келді, бұл 20000-нан 32000-ға дейін иммигранттар. Олардың құрамында «Германиядағы Батыс Фракия түрік қауымдастықтарының федерациясы» атты 20-ға жуық қоғам бар.
2013 жылы Джемил Гизуф Фракиядан шыққан неміс парламентінің мүшесі болған алғашқы түрік болды. Сонымен қатар, ол Германияның Христиан-демократиялық одағына сайланған алғашқы мұсылман әйел болды.
Кипрден түрік миграциясы өңдеу
Кипр түріктері Кипр қақтығысы кезінде (1950-1974 жж.) және одан кейін бірден Кипрден Батыс Еуропаға, негізінен Ұлыбританияға, сонымен бірге Германияға қоныс аудара бастады. Бүгінде Германияда 2000-ға жуық Кипрлік түріктер бар.
Араб әлемінен түрік миграциясы өңдеу
- Ливан
Ливандағы көптеген соғыстардың арқасында, 1970 ж. бастап, көптеген Ливан түріктері Түркия мен Еуропаға, әсіресе Германияға паналады. Шынында да, көптеген Ливан түріктері неміс-түрік халқының көпшілігі туралы білетін және мұны олар Еуропаға қоныстанғаннан кейін жұмыс табуға мүмкіндік ретінде қарастырған. Атап айтқанда, ливан-түрік миграциясының ең үлкен толқыны 2006 жылғы Израиль-Ливан соғысы басталғаннан кейін болды. Осы кезеңде 20 мыңнан астам түрік Ливаннан, атап айтқанда Бейруттан шығып, Германияға қоныстанды..
Түріктерге қарсы шабуылдар өңдеу
1989 жылы Берлин қабырғасының құлауы және Германияның қайта қосылуы түріктерге күшті шабуылдардың күрт өсуіне әкелді. Түріктерге қарсы өртке орану, бомбалау және оқ ату жұмыстары қоғамдық орындарда да, жеке үй-жайларда, мысалы, үйлерінде, мәдени орталықтары мен кәсіпорындарында жүргізілді. Демек, осы шабуылдар нәтижесінде көптеген құрбандар қаза тапты немесе ауыр жарақат алды.
1991 жылы 27 қарашада Кройцберг қаласынан келген 19 жастағы студент Экши Мете үш неміс неонацистік ағайындарының шабуылына ұшырады. 1991 жылғы қарашада Экшидің жерлеу рәсіміне 5000 адам қатысты. Экши өліміне кеңінен наразылық болғанына қарамастан, ксенофобияның өсуі елде болған көптеген оңшыл тәртіпсіздіктерде, әсіресе Росток-Лихтенхагендегі тәртіпсіздіктерде байқалды. Экшидің өлімінен бір жыл өткен соң, 1992 жылы 22 қарашада екі түрік қызы Айша Йылмаз мен Елиз Арслан және олардың әжесі Бахиде Арслан екі неонацистің Мельндегі үйін өртеуі салдарынан қаза тапты.
1993 жылға қарай неонацистер түріктерге шабуыл жасауды жалғастырды, олардың кейбіреулері осы шабуылдар нәтижесінде қайтыс болды. 1993 жылы 9 наурызда Майнадағы Мюльхаймеде автобус аялдамасында 56 жастағы Мұстафа Демиралға екі неонацист шабуыл жасады. Шабуыл жасаушылардың бірі мылтықты жәбірленушіге бағыттап, бірнеше рет соққы берген, Демирал инфаркт алып, оқиға болған жерде қайтыс болды. Екі айдан кейін, 1993 жылы 28 мамырда, төрт неміс неонацистері Золингендегі түрік отбасының үйін өртеді. Шабуылда үш қыз бен екі әйел қаза тапты, ал отбасының 14 мүшесі ауыр жарақат алды. Германия канцлері Хельмут Коль еске алу жиынына қатыспады.
Түріктерге неонацистік шабуыл 1990-ші жылдар бойы жалғасты. Мәселен, 1994 жылдың 18 ақпанында Байрам отбасы Дармштадта неонацистік көршісі өз үйінің табалдырығында шабуыл жасады. Құрбан болғандардың бірі Асли Байрам 2005 жылы Германия аруы атағына ие болғанша, шабуыл көпшілікке жария етілмеді. Қарулы неонацистік көрші Аслидің сол қолына атып, содан кейін Аслидің әкесі Али Байрамды атып өлтірді.
Түріктерге неонацистік шабуылдар ХХІ ғасырға дейін жалғасты. 2000-2006 жылдар аралығында Германияның көптеген қалаларында бірнеше түрік дүкендеріне шабуыл жасалды. Шабуылдар әдетте «Босфордағы сериялық өлтірулер» (Босфор-Морде) немесе «Дөнерморде өлтіру» деп аталды, онда сегіз түрік пен бір грек өлтірілді. Бастапқыда неміс ақпарат құралдары өлтірулердің артында түрік бандылары тұр деп күдіктенген. Алайда, 2011 жылға қарай қылмыскерлердің іс жүзінде неонацистік ұлттық социалистік астыртын тобы екені белгілі болды. Сонымен қатар, бұл неонацистік топ 2004 жылы маусымда Кельнде 22 түрік жарақат алған жарылысқа да жауапты болды.
2008 жылғы 3 ақпанда Людвигсхафенде болған өрттен Түркиядан тоғыз адам, оның ішінде бес бала қаза тапты. Өрттің себебі электр ақауы болған, дегенмен, неміс полициясы түрік мәдени орталығындағы өрт болған жерде неофашистік граффити тапты, онда екі отбасы тұрады. Канцлер Ангела Меркель 16000 адамның құрбандарын еске алуға арналған шеруге қатыспағаны үшін сынға алынды.
19 ақпанда, неміс емес халықты жек көретінін білдірген неміс ненаоцисі Ханау қаласында екі жаппай атыстар өткізіп, тоғыз шетелдікті өлтірді. Содан кейін ол үйіне қайтып, анасын өлтіріп, өзін-өзі өлтірді. Құрбан болған тоғыз адамның бесеуі Түркия азаматтары.
Халқы және демографиясы өңдеу
Германияда 1,55 миллион адам түрік азаматтығына ие болса да, бұл сан бүкіл түрік халқының шынайы өкілі емес. Бұл неміс мемлекетінің иммигранттарды немесе олардың ұрпақтарын этникалық белгілері бойынша жіктемейтіндігіне байланысты. Демек, неміс азаматтығы бар этникалық түріктер «түрік» емес, «неміс» санатына жатады. Сол сияқты, түрік азаматтығы бар адамдар, ұлтына қарамастан, «түрік» санатына жатады. Демек, Германияға көшіп келген Түркияның этникалық азшылықтары этникалық құрамына қарай бөлек топта тұрмайды. Сонымен қатар, Германияға Балқан, Кипр және Араб әлемінен келген этникалық түрік қоғамдастықтарының көпшілігі «Болгар», «Кипр», «Грек», «Ирак», «Ливандық» «Македония» сияқты азаматтығына сәйкес тіркелген. Бұл этникалық түрік қауымдастықтары әртүрлі ұлттарға ие болғанымен, материктік этникалық түріктермен бірдей этникалық, лингвистикалық, мәдени және діни негізге ие.
Германиядағы түрік халқының жалпы саны, жартылай шығу туралы мәліметтерді қосқанда, айтарлықтай өзгерді, неміс санағы этникалық құрам туралы мәліметтерді жинамайды. Алайда, ХХІ ғасырдың бірінші онжылдығынан бастап, көптеген ғалымдар елде түрік тектес 4 миллион адам бар деп болжайды. Германиядағы түрік қауымдастығы негізінен қалалық орталықтарда шоғырланған. Басым көпшілігі бұрынғы Батыс Германияда, әсіресе Солтүстік Рейн-Вестфалия (Германия түріктерінің үштен бір бөлігі тұратын) және Баден-Вюртемберг жерлері сияқты өнеркәсіптік аймақтарда, Берлин (әсіресе Нойкельн) Гамбург, Бремен, Кельн, Дуйсбург, Дюссельдорф, Франкфурт, Мангейм, Майнц, Нюрнберг, Мюнхен, Штутгарт сияқты қалалардың жұмысшы кварталдарында тұрады.
2011 жылы неміс аудандарының ішінде Дуйсбург, Гельзенкирхен, Хайльбронн, Херне, Солтүстің Рейн-Вестфалия және Людвигсхафен санақ бойынша Түркиядан келген мигранттардың ең көп үлесін алды.
Азаматтығы өңдеу
Германиядағы түрік азаматтары ондаған жылдар бойы дәстүрлі неміс «мемлекеттілік» тұжырымдамасына байланысты неміс азаматы бола алмады. Азаматтықтың құқықтық тұжырымдамасы неміс ата-анасының «қанды байланыстарына» негізделген. Бұл Германияның иммиграция елі емес деген саяси ұстанымды ұстанды. Осы себепті неміс азаматтығын жартылай түрік тектес адамдар ғана алған (бір ата-анасы этникалық неміс болған).
Германия азаматтығы туралы заң 1990 жылда шетелдіктер туралы Заңның енгізілуімен біршама жеңілдетілді; бұл түрік жұмысшыларына елде сегіз жыл тұрғаннан кейін тұрақты тұруға рұқсат алуға өтініш беруге құқық берді. Германияда туған, сондай-ақ заңды түрде "шетелдік" болған түрік текті адамдарға қатысты, олар өздерінің түрік азаматтығынан бас тартқан жағдайда, он сегіз жасында неміс азаматтығын алуға құқық берілді. Демек, олар қос азаматтығы болу құқығынан айрылады.
Азаматтығынан шыққан бұрынғы түрік азаматтары Түркияда тұру және жұмыс істеу құқығы, жерді иелену және мұрагерлік құқығы сияқты кейбір құқықтарды беретін Көк Картаны (Mavi Kart) ала алады, алайда олардың дауыс беру құқығы жоқ.
Тағамдары өңдеу
Германияға көшіп келген түрік халқы өздерімен бірге мәдениетін, тілін, дінін, тамағын, өнерін де алып келді. Бұл мәдени дәстүрлер осы құндылықтарды қолдайтын ұрпақтарына да берілді. Демек, неміс түріктері де өз мәдениетін үлкен неміс қоғамына ұсынды. Бұл, әсіресе, көптеген түрік мейрамханалары, азық-түлік дүкендері, шайханалар мен мешіттер Германияның әр түкпірінде орналасқан елдің дамып келе жатқан ландшафтында байқалады.
Түрік тағамдары Германияда алғаш рет XVI ғасырда пайда болды және ақсүйектер шеңберлерінде қолданылды Алайда, ХХ ғасырдың ортасынан бастап түрік иммигранттарының келуімен түрік тағамдары үлкен неміс қоғамына қол жетімді болды. 1970 жылдардың басында түріктер танымал кебаб тағамдарын ұсынатын жылдам тамақтану мейрамханаларын ашуды бастады. Бүгінгі таңда түрік мейрамханалары асханалардағы дөнер кәуабы сияқты танымал тағамдарды, сондай-ақ отбасылық мейрамханаларда үйде дайындалған тағамдарды сатумен айналысады. Сонымен қатар, 70-ші жылдардан бастап түріктер азық-түлік дүкендері мен ашық аспан астындағы базарлар ашты, онда олар үйдегі түрік асханасына дәмдеуіштер, жемістер мен көкөністер сияқты ингредиенттерді сатады.
Тілі өңдеу
Түрік тілі Германияда неміс тілінен кейін екінші ең көп сөйлейтін тіл. Оны елге өз ана тілі ретінде сөйлейтін түрік иммигранттары әкелді. Бұл иммигранттар негізінен неміс тілін жұмыс, бұқаралық ақпарат құралдары және әлеуметтік желілер арқылы оқыды, енді бұл олардың көпшілігі үшін екінші тілге айналды. Алайда, түрік иммигранттарының көпшілігі ана тілін балаларына және ұрпақтарына берді. Әдетте, неміс тектес түріктер ерте жастан екі тілді болып, үйде түрік тілін және мемлекеттік мектептерде неміс тілін үйренеді; осыдан кейін диалекттік әртүрлілік көбінесе екі тілдің репертуарында қалады.
Неміс тектес түріктер өздерінің «ішкі» стиліне қарағанда неміс тілінде көбірек сөйлейді. Демек, олар көбінесе неміс екпінімен немесе модельделген неміс диалектісімен түрікше сөйлейді. Сондай-ақ, неміс тілінде грамматикалық және синтаксистік құрылымдарды қосу арқылы түрік тілін өзгерту дәстүрге айналған. Әдетте ата-аналар балаларын жеке түрік сыныптарына беру немесе мектепте түрік тілі ретінде таңдау арқылы түрік тілін одан әрі жетілдіруге шақырады.
Неміс қоғамында түрік тіліде ықпалды болды. Мысалы, қоғамдық орындардағы жарнамалар мен баннерлерді түрік тілінде жазуға болады. Демек, бұл басқа этникалық топтарға да таныс - ол түрік қауымдастықтары басым қалалық аудандардағы кейбір түрік емес балалар мен жасөспірімдер үшін жергілікті тіл ретінде қызмет ете алады.
Түрік қауымдастығында неміс және түрік кодтарының ауысуы жиі кездеседі. 90-жылдардың басында неміс-түрік жазушысы Феридун Заимоглу түрік жастары сөйлейтін «гетто» неміс диалектісін білдіру үшін «Kanak Sprak» немесе «Türkendeutsch» атты жаңа әлеуметтануды ұсынды. Алайда Германияда түріктің орта таптарының қалыптасуымен, стандартты неміс тілін жетік білетін түрік тектес адамдар көбейіп келеді, әсіресе академия мен өнерде.
Діні өңдеу
Германиядағы түрік халқы негізінен мұсылман және Германияда ислам дінін ұстанатын ең үлкен этникалық топты құрайды. 60-шы жылдардан бастап түріктер «мұсылман» терминімен синоним болып саналды, өйткені Германияда ислам «түрік сипаты» бар деп саналады. Бұл түрік сипаты әсіресе Германияға тарап кеткен көптеген мешіттердің Осман-түрік стиліндегі сәулетінде айқын көрінеді. Германияның 3000-ға жуық мешітінің 2000-ға жуығы түрік, оның 900-ін Түркия үкіметінің бөлімшесі Diyanet İşleri Türk-İslam Birligi қаржыландырады, ал қалғаны басқа да түрік саяси топтары қаржыландырады. 2011 жылғы халық санағы бойынша, Төменгі Саксониядағы түріктердің көпшілігі (53,5%) діни емес, 1,3% христиандар және 44,9% басқа дінге (негізінен исламға), төменгі түріктердегі түріктер болды.
Мәдениеті өңдеу
- Фильмдері
Түрік-Неміс киносының алғашқы кезеңі 1970 жылдары басталып, 1980 жылдарға дейін жалғасты, оған Германиядағы түрік иммигранттарының өмірі мен жұмыс жағдайларын көрсететін сюжеттік желілерге үлкен мән берген авторлар қатысты. 90-шы жылдарға қарай екінші кезең жаппай көңіл көтеруге көбірек назар аударды және неміс тектес түрік және неміс-түрік режиссерлерінің жұмыстары болды. 90-шы жылдардағы фильмдер көптеген режиссерлердің, жазушылардың, актерлер мен актрисалардың карьерлерінің өсуіне ықпал етті.
Германиядағы түрік диаспорасының орнын жиі зерттейтін Фатих Акиннің фильмдері көптеген марапаттарға ие болып, көптеген актерлердің мансабының басталуын атап өтті, оның ішінде Мехмет Куртулуш пен Идил Юнер ойнаған Short Shock (1998), Head-On (2004), басты рөлдерде Бирол Юнел мен Сибел Кекилли, Kebab Connection (2004) рөлде Денис Мошитто, The Edge of Heaven (2007) бас рөлінде Баки Даврак және Soul Kitchen (2009) Бироль Юнел басты рөлінде ойнаған фильмі.
Трансұлттық контекстке ие басқа әйгілі фильмдерге Феридун Заимоглының кітабы желісі бойынша түсірілген «Канактың шабуылы» фильмі (2000). Керим Памук "Суперсекс" (2004), Озгюр Йылдырым "Чико" (2008) фильмдері. Сол сияқты басты рөлдерде Хилми Сёзер, Эрджан Озчелик, Айкут Каячик, Изай Фехт ойнаған «Meine verrückte türkische Hochzeit» («Менің ессіз түрікше үйлену тойым», (2006) сияқты түрік-неміс комедиялары, сондай-ақ, Демир Гёкгёль, Эмине Севги Оздамар, Эрден Алкан, Ганди Мукли, Хюля Дуяр, Джале Арикан, Лилай Хузер, Мерал Перин, Мюртюз Йолку, Сема Мерай және Синан Аккуш ойнаған «Эвет, ich»! («Evet, I do!», 2009) фильмдері түрік және неміс мәдениеттерінің қазіргі неміс қоғамында қалай бірігетінін көрсетті.
Екі мәдениеттің ұқсастығы мен айырмашылығына назар аудара отырып, бұл фильмдер 1980 жылдардағы мәдени қақтығыстарға бағытталған түрік-герман драмалық фильмдерінен алыстады, оның орнына бұл фильмдер интеграция мен ұлтаралық қатынастарды мадақтайды. 2011 жылға қарай Ясемин Чамдерели мен Несрин Чамдерелидің «Алмания: Германияға қош келдіңіз» комедиялық фильмі Берлин кинофестивалінде тұсауын кесті. Оған Германия президенті мен Түркия елшісі түрік жұмысшыларының Германияға жаппай қоныс аударғанынан елу жылдығын атап өту үшін қатысты. Жаппай көші-қон күні Германияда түрік жұмысшылары шынында да, Түркиядағы еңбек көші-қонына қатысты оқиғалар, сондай-ақ интеграция, көп мәдениеттілік және ұқсастық туралы пікірталастар түрік-неміс киноларында қайталанатын тақырыптар болып табылады.
- Әдебиеті
60-жылдардан бастап Германиядағы түрік халқы бірқатар әдебиеттер шығарды. Олардың жұмыстары 1970-ші жылдардың аяғында, түрік текті жазушылар неміс институттары мен ірі баспагерлерден демеушілік ала бастаған кезден бастап кеңінен қол жетімді болды. Германиядағы ең танымал түрік жазушыларының ішінде: Акиф Пиринчи, Алев Текинай, Эмине Севги Эздамар, Феридун Заимоглу, Некла Келек, Ренан. Демиркан, Зафер Сенотсак (де) т.б. Бұл авторлар тұлғалық, гендерлік, нәсілшілдік және тіл сияқты тарихи, әлеуметтік және саяси мәселелерді қамтыды.
- Музыкасы
ХХ ғасырдың ортасында Германиядағы түрік иммигранттар қауымдастығы негізінен Түркиядағы музыка индустриясын, әсіресе поп музыка мен түрік халық музыкасын ұстанды. Демек, түрік музыка индустриясы Германияға өте пайдалы болды. 1970 жылдары арабеск жанры Түркияда пайда болды және әсіресе Германиядағы түріктер арасында танымал болды. Бұл әндерді Германиядағы түрік қауымдастығы Түркиядағы кафе-мейрамханаларда жиі шырқады. 60-шы жылдардың аяғында Германиядағы кейбір түріктер түрік иммиграциясы мен олардың еңбек жағдайларын қозғайтын өз музыкаларын шығара бастады.
90-шы жылдары Германия түріктері Германияда да, Түркияда да музыка индустриясына көбірек ықпал етті. Жалпы, көптеген неміс түріктері түрік эстрадасын тыңдауға тәрбиеленген, бұл олардың шығара бастаған музыкасына қатты әсер етті. Алайда, неміс тектес түріктерге хип-хоп және рэп музыкасы әсер етті.
Германияда туылған бірнеше түрік тектес әншілер де Түркияда мансаптарын бастады, мысалы Акин Элдес, Айлин Аслим, Догуш, Исмаил Ю.К., Озан Муслоглу, Памела Спенс, және Таркан. Сол сияқты ағылшын тілінде әндерді орындайтын және шығаратын бірнеше музыканттар да бар.
90-жылдары Германиядан келген түрік рэп-топтары Түркиядағы жүздеген мың альбомдар мен сингльдерді сатты, олар Германияда тәрбиелеу кезінде кездескен дискриминация салдарынан бастан кешкен интеграциялық және ассимиляциялық күрестер туралы айтып берді. 2000 жылдардан бастап көптеген түрік тектес неміс рэперлері Германияда үлкен жетістіктерге жетті.
Сонымен қатар, 90-шы жылдардан бастап түрік-неміс музыкалық сахнасында «Шығыс поп және рэп» және «R'n'Besk» сияқты жаңа шығармашылық және сәтті стильдер пайда болды. 2000 жылдардың басында Bassturk тың алғашқы синглы «Яна Яна» («Жанама») шыққан кезде пайда болды. «R'n'Besk» стилі Германияда 2005 жылы Мухаббеттің «Sie liegt in meinen Armen» («Ол менің қолымда жатыр») сюжетімен танымал болды. 2007 жылға қарай Мухаббет «Deutschland» («Германия») әнін шығарды.
2015 жылы бірнеше неміс-түрік музыканттары «Сен де бізденсің» әнін шығарды. Вокалистері Эко Фреш, Элиф Бэтмен, Мехтаб Гитара, Озлем Оздил және Волкан Байдар (де). Сонымен қатар өндіріске Дергин Токмак, Эркандизе, Сердар Богатекин, Зафер Курус қатысты. Ән Ay Yıldız telелефон желісінің 10 жылдығына арналған науқан кезінде қолданылды және теледидар мен радиода кеңінен таратылды.
Осыдан кейін жаңа неміс-түрік талантын табу үшін «Die Stimme einer neuen ra / Yeni neslin sesi» атты топ құрылып, әр түрлі мәтіндермен «Сен де бізденсін» тобы қайта шығарылды.
Неміс музыка индустриясындағы түрік тектес басқа музыканттар қатарына Бахар Қызыл (бұрынғы Monrose әйелдер тобынан) [және «Жұлдызды іздеу» дің жеңімпазы Мартин Кесичи кіреді.
Спорт өңдеу
- Футбол
Германиядағы түрік тектес көптеген футболшылар бірінші дивизиондағы неміс және түрік футбол клубтарында, сонымен қатар Еуропаның басқа клубтарында да жетістіктерге жетті. Алайда ұлттық құрамалардағы ойынға келетін болсақ, Германияда туылған түрік тектес көптеген футболшылар Түркия ұлттық футбол командасында ойнауды шешті. Бұл ішінара Германияның екіжақты азаматтығы туралы қатаң ережелеріне байланысты, неміс түріктерін 23 жасқа дейінгі неміс немесе түрік азаматтығын алуды шешуге мәжбүр етеді (Германияның Азаматтық туралы заңына сәйкес 1999 ж.). Алайда, соңғы жылдары Германияны қорғағысы келетін ойыншылардың саны артты.
Түркия азаматтығын сақтап қалуға шешім қабылдаған және Түркия үшін күрескендердің қатарына Ченк Тосун, Джейхун Гюлселам, Гекхан Тёре, Хакан Балта, Хакан Чалханоглу, Халил Алтынтоп, Хамит Алтынтоп, Ильхан Мансиз, Нури Шахин, Огюн Темизканоглу, Олкай Шахан, Мехмет Экичи, Серхат Акин, Тайфун Коркут, Тайфур Хавутчу, Тунай Торунь, Юмит Давала, Умит Каран, Волкан Арслан, Йылдырай Баштюрк, Юнус Молли, Айхан, Кенан Караман, Назим Сангаре, Güven Yalçın, Беркайте Özcan және Калдырый.
Германияның ұлттық құрамасында ойнаған түрік тектес алғашқы футболшы 1993 жылы Мехмет Шолль болды, одан кейін 1999 жылы Мұстафа Доган және 2006 жылы Малик Фатхи болды. ХХІ ғасырдың басында Германияда туылған түріктердің Германияда ойнағанды жөн көретіндерінің өсуі байқалды: олардың ішінде Эмре Ян, Керем Демирбай, Илкай Гундоган, Месут Озил, Сердар Туски және Суат Сердар.
Әйелдер футболына келетін болсақ, бірнеше ойыншылар Түркияның әйелдер ұлттық құрамасын таңдады, олардың арасында Айлин Ярен, Айкан Янач, Мелике Пекель, Дилан Аггюль, Селин Дишли, Арзу Карабулут, Эцем Кумерт, Фатма Кара, Фатма Ишык, Эбру Узунгюней және Фериде Бакыр.
Германияның әйелдер футбол командасында ойнайтын ойыншылар да бар, олардың ішінде Сара Доорсун мен Хасрет Кайыкчи бар.
Неміс-түрік кәсіби футболшыларының бірқатары Жем Эфе және Ташкын Аксой сияқты футбол менеджері ретінде мансабын жалғастырды.
Германиядағы түрік қауымдастығы 1965 жылы Berlin Türkspor (1965 жылы құрылған) және Türkiyemspor Berlin (1978 жылы құрылған) сияқты өздерінің футбол клубтарын құруда белсенділік танытты. Türkiyemspor Berlin 2000 жылы Берлин лигасында чемпион болған. Сонымен қатар, олар 1988, 1990 және 1991 жылдары Berliner Landespokal жеңімпаздары болды.
Саясаты өңдеу
Германия саясаты өңдеу
Германиядағы түріктер 1960-1970 жылдары қауымдастықтар мен федерациялар құра отырып, саясатта белсенді бола бастады, бірақ олар негізінен неміс саясатына емес түрік саясатына негізделген болатын. Белсенді неміс саясатына алғашқы маңызды қадам 1987 жылы, Севим Челеби Батыс Берлин парламентінің депутаты болып сайланған түрік тектес алғашқы адам болған кезде болды.
Шығыс Германия мен Батыс Германияның қайта қосылуымен елдегі жұмыссыздық күшейе түсті, ал кейбір саяси партиялар, атап айтқанда Христиан-демократиялық одақ (CDU), өздерінің кампанияларында иммиграцияға қарсы дискурстарды саяси құрал ретінде пайдаланды. Бұған қарсы тұру үшін түрік тектес көптеген адамдар саяси белсенді бола бастады және жергілікті сайлауларда және Социал-демократиялық партияның (СПД) және Жасылдар партиясының жас филиалдарында жұмыс істей бастады. Неміс партияларының барлығы дерлік түрік сайлаушыларымен кездесулер ұйымдастыру үшін бірнеше қауымдастықтар құрды. Бұл саясаткер болғысы келетіндер үшін маңызды рөл атқарды.
- Федералды парламент
1994 жылы СПД -ден Лейла Онур (де) және Жасылдар партиясынан Джем Оздемир Федералды парламенттің депутаттары болды. Екеуі де 1998 жылғы сайлауда қайта сайланды, оларға Жасылдар партиясынан Экин Делигес қосылды. Делигез мен Оздемир Жасылдар партиясынан, ал Лале Акгюн 2002 жылғы сайлауда СПД -дан депутат болып сайланды. Осыдан кейін, Делигес пен Акгюн 2005 жылғы сайлауда сәтті қайта сайланды. Екі саясаткерге Солшыл партиядан депутат болып сайланған Хакки Кескин қосылды.
ХХІ ғасырдың бірінші онжылдығының аяғында түрік тектес неміс парламентшілерінің саны алдыңғы сайлаулардағыдай болды. 2009 жылғы сайлауда Жасылдар партиясынан Экин Делигос пен Мехмет Кылыч, СПД -дан Аиден Озогус, СвДП үшін Серкан Торен (де) сайланды. Түрік тектес бірнеше саясаткерлер министрлер және саяси партиялардың бірлескен мүшесі бола алды. Мысалы, 2008 жылы Джем Оздемир Жасылдар партиясының тең төрағасы болды. 2010 жылы Айгүл Озканбыла Әйел, отбасы, денсаулық сақтау және интеграция істері жөніндегі министр болып тағайындалды. Сол жылы Айдан Озогуз SPD партиясы төрағасының орынбасары болып сайланды. Сонымен қатар, 2011 жылға қарай SPD-ден Билкай Оней Баден-Вюртемберг жеріндегі интеграция министрі болып тағайындалды.
Германиядағы 2013 жылғы сайлаудан кейін федералды парламентке төрт партиядан түрік текті депутаттар сайланды. Ата-анасы Грециядан көшіп келген Семил Гизуф Батыс Тракия түріктерінің шыққан алғашқы депутаты болды. Сонымен қатар, Гизуф тарихта тұңғыш түрік тектес мұсылман ретінде танымал болды, CDU партиясынан депутат болып сайланды. SPD партиясынан түрік тектес бес депутат сайланды, олардың ішінде Айдан Озогуз, Кансель Кызылтепе, Гулистан Юксель, Метин Хакверди және Махмут Оздемир. Өздемир әсіресе Германия парламентінің ең жас мүшесі ретінде танымал. Жасылдар партиясы үшін Джем Оздемир, Экин Делигез және Озкан Мутлу депутаттыққа, ал солшыл партияға Азиз Танк сайланды. [161] ғ.
- Еуропалық парламент
1989 жылы SPD партиясынан Лейла Онур Германиядан Еуропалық Парламенттің мүшесі болған түрік тектес алғашқы адам болды. 2004 жылға қарай Джем Оздемир мен Вурал Эгер Еуропалық Парламенттің мүшелері болды. Содан бері Исмаил Эртуг 2009 жылы Еуропалық Парламенттің мүшесі болып сайланды және 2014 жылы қайта сайланды.
- Түрік-герман саяси партиялары
2016 жылдың 26 маусымында Ремзи Ару алғашқы түрік-германдық саяси партия ретінде Герман Демократтар Одағын (Герман Демократтар Альянсы) құрды.
Түрік саясаты өңдеу
Германияда туып-өскен бірнеше түріктер түрік саясатына кірді. Мысалы, Зиген Әділет және даму партиясы (ПСР), оның мүшесі Акиф Чагатай Кылыч Түркияның жастар және спорт министрі болған. Лейла Имрет Бременде туып, 2014 жылы Сисре қаласының мэрі болып сайланды.
Германия іс жүзінде Түркияның 4-ші ең үлкен сайлау округі. Түркиядағы сайлауда берілген дауыстардың үштен бір бөлігі (2015 ж. Парламенттік сайлауда 570 000) және «Әділет және даму» партиясы (АКП) мен Режеп Тайып Ердоған үшін исламшыл дауыстың үлесі Түркияның өзінен де жоғары. 2016 жылы түрік төңкерісі әрекетінен кейін, Түркия азаматтары Германия қалаларында Ердоған туралы үлкен демонстрациялар өткізді. Бұл жағдай неміс саясаткерлерінің Ердоғанның саясаты мен тактикасын сынға алудан сақтайды деп болжады. Алайда, бірнеше аптадан кейін Германияда, Түркия азаматтарының 2016 жылы Эрдоганның түрік тазаруына қарсы және Түркияда PND партиясының тең төрағалары Селахаттин Демирташ пен Фиген Юксекдагтың ұсталуына қарсы ауқымды демонстрациялар өтті.
Танымал адамдары өңдеу
Бұл Германияда туылған, өскен және / немесе тұратын түрік тектес белгілі адамдар тізімі.
- Музыканттар
- Неміс тілді рэперлер (ерлер)
Кул Савас, Хафтбефели, Меро, Summer Cem, Ufo361, Эко Фреш, Апач 207, Капо (жартылай курд), Гринго, Мерт, Джигзав [де] (жартылай әзірбайжан), Серо Эль Меро, Метрик, Hasan.K, Альпа Ган, Remoe (әрі әнші), G-Hot, Шефкет, Credibil (жартылай курд), Jazn, С Арма (әрі әнші), BRKN (жартылай курд және армян), Automatikk, МОК, Playboy 51, Капут, Джигго, Эркандайз, Кекс Куль, Тунк, Бектас, Азра, Little Asia, Тахилес, Волкан Т.
- Неміс тілді рэперлер (әйелдер)
Хава (әрі әнші), Эбоу, Lady Bitch Ray
- Түрік тілді рэперлер
Картель (рэп-группа), Исламская сила (группа), Da Crime Posse (группа), Килла Хакан
- Неміс тілді әншілер
Мухаббет, Апач 207 (әрі рэп-орындаушы), Хава, Remoe, С Арма, Элиф Демирезер, Бахар Кызыл, Meltem Acikgöz, Duygu Goenel,
- Түрік тілді әншілер
Таркан, Мурат Эрсен, Исмаил Ю.К., Айлин Аслим, Эсра Далфидан, Атийй Дениз, Айнур Айдын, Рафет Эль Роман, Памела Спенс.
- Ағылшын тілді әншілер
Бахар Кызыл, Айдо Абай, Ateed, Эсра Далфидан, Мартин Кесичи, Алев Ленц, Özay Fecht.
- Спортшылар
- Жекпе-жек спорты
Фират Арслан, Ченгиз Коч, Асия Озлем Сахин, Хюля Шахин, Синан Шамиль Сэм, Октай Уркал, Юнсаль Арик, Митхат Байрак.
- Баскетбол
Исмет Акпынар, Митхат Демирель, Теоман Озтюрк.
- Бильярд
Гюльшен Дегенер
- Хоккей
Ясин Элиз, Синан Акдаг
- Көгалдағы хоккей
Тимур Оруз, Селин Оруз
Регби
- Мустафа Гюнгёр
- Шаңғы
Дуйгу Улусой
- Тэквондо
Сервет Тазегюль
- Волейбол
Джан Айвазоглу
- Футбол (ерлер)
Месут Озил, Илькай Гюндоган, Эмре Джан, Мехмет Шолль, Хамит Алтынтоп, Халил Алтынтоп, Нури Шахин, Хакан Чалханоглу, Омер Топрак, Сердар Таски, Керем Демирбай, Суат Сердар, Йылдырай Баштюрк, Малик Фатхи, Мустафа Доган, Толгай Арслан, Юнус Маллы, Гекхан Тёре, Каан Айхан, Дженк Тосун, Кенан Караман, Назим Сангаре, Гювен Ялчин, Беркай Озкан, Хасан Али Калдырым, Левин Озтуналы, Салих Озджан, Мехмет Экичи, Тайфун Коркут, Волкан Арслан, Огюн Темизканоглу, Олкай Шахан, Серхат Акин, Юмит Давала, Тунай Торунь, Тайфур Хавутчу, Умит Каран, Ильхан Мансиз, Хакан Балта, Джейхун Гюлселам, Али Гюнеш, Сердар Гюнеш, Альпер Акчам, Мехмет Акгюн, Шахин Айгюнеш, Серхат Акин, Эрхан Албайрак, Сельчук Алибаз, Юнал Алпуган, Салих Алтын, Тевфик Алтындаг, Хакан Асланташ, Серкан Атак, Ибрагим Айдемир, Селим Айдемир, Семих Айдилек, Эрхан Айдын, Некат Айгюн, Онур Айык, Сезер Бадур, Альпер Балабан, Оркан Балкан, Барбарос Барут, Атиф Башир, Энгин Байтар, Ферхат Бикмаз, Али Билгин, Огужан Бийик, Гекхан Бозкая, Мехмет Бозтепе, Эрол Булут, Хамза Чакир, Серкан Жалик, Гекхан Чалышал, Низаметтин Чалишкан, Müslüm Can, Ахмет Себе, Муса Челик, Ферхат Черчи, Билал Лубукчу, Эрсин Демир, Дениз Доган, Хюзейфе Доган, Ахмет Дурсун, Альпарслан Эрдем, Омер Эрдоган, Сертан Эсер, Айхан Гезен, Беркант Гоктан, Дженк Гювенч, Серкан Гювенишик, Озер Хурмачи, Угур Инчман, Дженк Ишлер, Фуат Калкан, Джихан Каптан, Айдын Карабулут, Джем Карака, Юмит Каран, Ариф Караоглан, Özgür Kart, Бурханеттин Каймак, Огужан Кефкир, Умут Кекыллы, Эрдал Кезер, Полат Кесер, Эрдал Киличаслан, Ferhat Kıskanç, Сулейман Коч, Celaleddin Koçak, Гидо Кочер, Умут Кочин, Бахаттин Кесе, Тевфик Кесе, Октай Кудай, Бураккан Кунт, Ахмет Куру, Тайгун Куру, Эрсен Мартин, Джемил Менги, Патрик Мёльцль, Барыш Озбек, Уфук Озбек, Фуркан Озал, Абдулкадир Озген, Мустафа Озкан, Джихан Озкара, Ясин Озтекин, Aykut Öztürk, Эмре Озтюрк, Эркан Озтюрк, Сезер Озтюрк, Тайфун Пектюрк, Ахмет Саглам, Махир Саглык, Кенан Шахин, Мурат Салар, Серкан Сарарер, Адем Сары, Халил Савран, Текин Сазлог, Эрен Шен, Юсуф Сойсал, Абдулла Эльяса Сюме, Айтач Сулу, Тургай Тапу, Селим Тебер, Мурат Тосун, Туфан Тосуноглу, Ибрагим Тюрккан, Суат Тюркер, Волкан Юнлю, Танер Ялчин, Волкан Яман, Зафер Йелен, Дениз Йылмаз, Махмут Йилмаз, Сефа Йылмаз, Мехмет Йозгатлы
- Футбол (әйелдер)
Сара Двурсун, Хасрет Кайыкчи, Айкан Янач, Мелике Пекель, Дилан Аггул, Селин Гир, Арзу Карабулут, Эцем Кумерт, Фатма Кара, Фатма Исик, Эбру Узунгюней, Фериде Бакыр, Эсра Сибел Тезкан
- Футбол менеджерлері
Ташкин Аксой, Джем Эфе, Мухсин Эртуграл, Энгин Фират, Бахтияр Кан Ванлы, Сонер Уйсал
- Саясаткерлер
Джем Оздемир, Лейла Онур, Озджан Мутлу, Экин Делигез, Айдан Озогуз, Джемил Гизуф, Cansel Kızıltepe, Махмут Оздемир, Филиз Полат, Лале Акгун, Исмаил Эртуг Хакки Кескин, Вурал Огер, Айгюль Озкан
- Телевизия
- Актерлер (ерлер)
Фахри Ярдым, Эрдоган Аталай, Эрол Сандер, Синан Аккус, Синан Албайрак, Эрден Алкан, Тайфун Бадемсой, Баки Даврак, Эркан Дурмаз, Эрхан Эмре, Демир Гёкгёль, Арман Инчи, Айкут Каячик, Мехмет Куртулус, Текин Куртулус, Аднан Марал, Денис Москито, Озгур Озата, Эркан Озчелик, Октай Оздемир, Окан Патерер, Халук Пиес, Тим Сейфи, Хилми Сёзер, Бирол Унел, Хайдар Зорлу, Нуман Акар
- Актрисалар
Сибел Кекилли, Альмила Багриачык, Гизем Эмре, Сила Сахин, Асли Байрам Джейл Арикан, Ренан Демиркан, Şebnem Dönmez, Сельма Эргеч, Фахрие Эвцен Жасмин Герат, Лале Карчи, Nursel Köse, Эмине Севги Оздамар, Мерал Перин, Незя Сельбуз, Тюркиз Талай, Идил Юнер, Белхе Займоглу, Озай Фехт
- Режиссерлер, продюсерлер және сценаристер
Фатих Акин, Озгур Йылдырым, Шермин Лангхоф, Булент Акинчи, Тевфик Басер, Неко Челик, Несрин Шамдерели, Жасмин Шамдерели, Меннан Япо, Нуман Ачар, Бора Дагтекин
- Комедиялар
Кая Янар, Бюлент Джейлан, Сердар Сомунку, Özcan Coşar, Джанго Асул, Идил Байдар, Осан Яран
- Теледидар тұлғалары және жүргізушілер
Пинар Аталай, Назан Экс, Гюлькан Кампс, Menderes Bağcı
- Басқалары
- Феридун Займоглу - жазушы,
- Кемаль Курт - жазушы
- Акиф Пиринчи - жазушы
- Акдемир Удента - жазушы
- Сабри Шакир - ақын
- Дениз Юсель - журналист
- Хакан Албайрак - журналист
- Сертан Байкара - журналист
- Джеват Йерли - видео ойын дизайнері
- Некла Келек - қоғамтанушы
- Сабрие Тенберкен - әлеуметтік қызметкер
- Мурад Сезер - фотограф
- Асуман Краузе - модель
- Дженнифер Себнем Шефер - модель
- Асли Байрам - модель (Германия аруы 2005)
- Лейла Тугутлу - модель (Түркия аруы 2008)
- Necmi Sönmez - өнертанушы
- Бахтияр Дуйсак - кәсіпкер
- Кемаль Дервиш - экономист
- Кемаль Шахин - кәсіпкер
- Мурат Курназ – Гуантанамода қамауда болған
- Метин Каплан - діни жетекші
Дереккөздер өңдеу
- Horrocks & Kolinsky 1996,17.
- Ахмед, Акбар С.(1998),Ислам сегодня:краткое введение в мусульманский мир, IBTauris,p. 176,ISBN 978-0857713803
- Нильсен, Йорген (2004),мусульмане в Западной Европе,Эдинбургский University Press, стр. 2-3,ISBN 978-0-7486-1844-6
- Уилсон, Питер Х. (2016),Сердце Европы: история Священной Римской империи, издательство Гарвардского университета, с.151,ISBN 978-0674058095
- Отто Бардон (ред.), Фридрих дер Гроссе (Дармштадт, 1982) с.542. Бланнинг, «Фридрих Великий» в Скотте (ред.) Просвещение Абсолютизм С. 265-288. Кристофер Кларк, Железное Королевство (Лондон, 2006), с.252-3.
- Розенов-Уильямс, Керстин (2012), Организация мусульман и интеграция ислама в Германии: новые события в 21 веке , БРИЛЛ, с.13, ISBN 978-9004230552
- Esposito & Burgat 2003, 232.
- Hohmuth, Jürgen (2003),Dresden Heute, Prestel, p.64,ISBN 978-3791328607
- Барбьери, Уильям (1998), издательство Duke University Press, ISBN, гражданство: иммиграция и групповые права в Германии 978-0-8223-2071-5
- Лукассен, Лео (2005), «Угроза иммигрантов: интеграция старых и новых мигрантов в Западную Европу с 1850 года» , Университет Иллинойс Пресс, ISBN 978-0-252-03046-8 1974–88 жж.
- Перемещение европейцев: миграция в Западную Европу с 1650 года, издательство Индианского университета, ISBN 978-0-253-21595-6
- Балкан Этнология. "БОЛГАРСКИЕ ТУРКИ И ЕВРОПЕЙСКИЙ СОЮЗ" (PDF) . Архивировано из оригинального (PDF) 25 июля 2011 года. Источник +5 Июня +2009
- Маева, Манчева (2011), «Практика трансграничной идентичности: пример болгарских трудовых мигрантов в Германии», в Иаде, Джон; Смит, Майкл Питер (ред.)
- Иванов, Живко (2007), "Экономическое удовлетворение и ностальгические жалобы: язык болгарских экономических мигрантов после 1989 года на веб-сайтах и электронных форумах", в Гупте, Суман; Omoniyi, Tope (ред.), Культуры экономической миграции: международные перспективы, Ashgate Publishing, p.58, ISBN 978-0-7546-7070-4
- Уитмен, Лоис (1990),Уничтожение этнической самобытности: турки Греции, Хьюман Райтс Вотч, с.11–12,ISBN 978-0929692708
- "Turkish migrants grieve for Beirut from exile".Today's Zaman. Archived from the original on 16 April 2009.Retrieved 29 October 2009
- Чин, Рита; Fehrenbach, Heide (2010), "Немецкая демократия и вопрос различий, 1945-1995", в Чине, Рита; Ференбах, Хайде; Эли, Джефф; Гроссман, Атина (ред.), После нацистского расового государства: различия и демократия в Германии и Европе, издательство Мичиганского университета, с.117, ISBN 978-0472025787
- Кантара. "Королева красоты турецкого происхождения, как Анна Франк" . Источник +25 августа 2016
- Тарас, Рэй (2012), Ксенофобия и исламофобия в Европе , издательство Эдинбургского университета, с. 171, ISBN 978-0748650712
- Mickolus, Edward (2014), Terrorism, 2008-2012: Worldwide Chronology , McFarland & Company Publishers, p. 13, ISBN 978-0786477630
- Пресс, Ассошиэйтед (20 февраля 2020 года). «Немецкая община иммигрантов в Ханау, шатаясь после нападения» . Нью-Йорк Таймс
- Турецкое присутствие в Европе: трудящиеся-мигранты и новые европейские граждане (PDF) , Парламентская ассамблея, заархивировано с оригинала (PDF) 1 апреля 2009 года
- "Kartenseite: Türken in Deutschland - Landkreise". kartenseite.wordpress.com. 26 марта 2017. Источник +27 May 2 017
- Хайнцельманн, Урсула (2008), Пищевая культура в Германии, ABC-CLIO, с.XVIII, ISBN 978-0313344954
- Тан, Дурсун; Hans-Peter, Waldhoff (1996), «Культура турецкой повседневности в Германии и ее перспективы», в Horrocks, David; Колинская, Ева (ред.),Турецкая культура в немецком обществе сегодня, Berghahn Books, pp. 144–145,ISBN 978-1-57181-047-2
- Экономист (6 августа 2016 года). «Старые линии разлома» . Экономист . Проверено 22 Августа 2016.
- Хек, Сабина; Меннель, Барбара (2012), «Введение», в Hake, Sabine; Меннель, Барбара (ред.), Турецко-немецкое кино в новом тысячелетии: места, звуки и экраны , книги Бергхана, стр. 1–18, ISBN 978-0857457691
- Бергхан, Даниэла (2012), «Моя большая турецкая свадьба: от столкновения культуры к Ромкому», в Хеке, Сабина; Меннель, Барбара (ред.), Турецко-немецкое кино в новом тысячелетии: сайты, звуки и экраны, Berghahn Books, p.19, ISBN 978-0857457691
- Киршнер, Лус Angelica (2015), «Права человека и права меньшинств: аргентинской и немецкие перспективы», в McClennen, София A .; Мур, Александра Schultheis (ред.),Routledge Companion по литературе и правам человека, Routledge, с. 363,ISBN 978-1317696285
- Гюней, Серхат; Пекман, Джем; Kabas, Bulent (2014), «Диаспорная музыка в переходный период: турецкие исполнители-иммигранты на сцене« Multikulti »Berlin», Популярная музыка и общество , 37 (2): 134–135, doi : 10.1080 / 03007766.2012.736288
- Ай Йылдиз. "Етенеклеримиз" . Проверено 31 Августа 2016
- Сакман, Толга (2015), «Турки в политической жизни Германии: влияние политиков турецкого происхождения на интеграцию», в Сиркечи, Ибрагим; Шекер, Гювен; Тильбе, Али; Окмен, Мустафа; Язган, Пинар; Эроглу, Дениз (ред.),Турецкая миграционная конференция, 2015 г. Избранные материалы, Транснациональная пресса, с. 198,ISBN 978-1910781012
- Hurriyet Daily News. «Одиннадцать турок входят в парламент Германии» . Источник +23 августа 2016
- Hurriyet. "Almanya'da Türk kökenli Ertuğ AP üyesi oldu" . Проверено 30 Август +2016
- «Тысячи курдов в Германии выступают против Турции» . Deutsche Welle