Пруссия

Пруссия (нем. Preußen (Пройссэн); прус. Prūsija (Пруусия)) — Неміс тарихында үлкен із қалдырған неміс мемлекеті.

Пруссия нем. Preußen (Пройссэн) прусс. Prūsija (Пруусия)
← 1525 — 1945 →
Байрағы Елтаңбасы
Ұраны нем. «Gott mit uns» прусс. «Nobiscum deus» «Құдай бізбен бірге»
Әнұраны «Пруссия әні» нем. Preußenlied Корольдік әнұраны «Армысың Жеңімпаздың тәжінде»
1925 жылы Пруссия Егемен Мемлекеті
Астанасы	Көнигсберг (1525–1701) Берлин (1701–1806) Көнигсберг (1806) Берлин (1806–1947)
Тіл(дер)і	Неміс тілі, Пруссак тілі
Діні	Пруссия Патшалығының 1880 жылдағы діни статистикасы • Қосылған Шіркеу (Лютеранды мен Кальвинисттік) – 64.64% • Католиктер – 33.75% • Яһудилік – 1.33% • Басқалары – 0.28%
Ақша бірлігі	Рейхсталер (1750-ге дейін) Пруссиялық таллер (1750–1857) Ферайнсталер (1857–1873) Неміс алтын маркісі (1873–1914) Неміс папиермаркісі (1914–1923) Рейхсмарк (1924–1947)
Халқы	10,349,000 (1816) 24,689,000 (1871) 41,915,040 (1939)
Басқару формасы	Феодалды монархия (1525–1701) Абсолютті монархия (1701–1848) Федералды парламенттік семи-конституциалды монархия (1848–1918) Федералды семи-президенттік семи-конституциалды республика (1918–1932) Авторитарлы президенттік республика (1932–1933) Нацистік бір-партиялық диктатура (1933–1945)
Дюк
- 1525–1568	Альберт I
- 1688–1701	Фредерик I
Патша
- 1701–1713	Фредерик I
- 1888–1918	Вильгельм II
Министр-Президент
- 1918	Фридрих Эберт
- 1933–1945	Херманн Гөриң

Тарихы

Пайда болуы

Ол неміс феодалдарының Орталық Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Европадағы соғыс экепансиясы нәтижесінде пайда болған мемлекет болып табылады, Германиядағы реакция мен милитаризм тірегі.

Бранденбург курфюрлігі (герман феодалдарының славян тайпаларына қарсы XII ғасырда бастаған агрессиясы барысында құрылған) мен Тевтон ордені XIII ғ-да; нрусс (Пруссия атауы осыдан шыққан) тайпаларына қарсы қырғын соғыс және XIV ғ-да славян жерлерін басып алу нәтижесінде негізі қаланған негізінде ұйымдасты. 1618 ж. Пруссия герцогтығы Бранденбургке қосылып, біріккен Бранденбург-прусс мемлекеті пайда болды.

Пруссия Корольдігі

Фредерик I, Пруссия Патшасы.

XVII ғ-дың аяғында Бранденбург-прусс мемлекеті Пруссия корольдігіне айналды.

XVIII ғ-дың соңғы ширегінде Пруссия Ресей және Аустриямен бірге Польша жерін бөлісуте қатысты. Бірінші (1772), екінші (1793), үшінші бөліс (1795) нәтижесінде Познаньды, Польшаның орталық аудандарын (Варшаваны қоса), Гданьскіні, Торунь т. б. территорияларды қосып алды. XVIII ғасырдың аяғында Пруссия территориясының көлемі 300 мың км²-ден асты.

Пруссия билеп-төетеушілері Познаньда азаттық қозғалысын жаныштады, Германияда рев.-демокр. күштерді талқандады. 1849 ж. прусс юнкерлері Саксониядағы, Пфальцтегі және Бадендегі революцияны талқандауда шешуші роль атқарды. 1862 жылдан Бисмарк басқарган Пруссия үкіметі бүкіл Германияда Пруссия үстемдігін орнату саясатын жүргізді. 1864 ж. Пруссия Аустриямен бірге Данияға қарсы, ал 1866 ж. Аустрияға және онымен одақтас ұсақ неміс мемлекеттеріне қарсы соғысты, Ганновер, Курфгессен, Нассау, Шлезвиг-Гольштейн, Франкфурт территорияларын бағындырды. 1870—71 ж. Франциямен соғысып, одан Эльзас, Шығыс Лотарингияны басып алды.

Фашистік диктатура

1933 ж. қаңтарда Германияда фашисттік диктатура орнатылғаннан кейін, Пруссия мемлекет аппараты «Үшінші империя» аппараттарына қосылып, Пруссия фашистендірілді. II дүниежүзілік соғыста нацистік Германия талқандалғаннан кейін, Германияда құрылған Бақылау кеңесі 1947 жылы мемлекетін жою жөнінде заң қабылдады.

Дереккөздер

1. Қазақ Совет Энциклопедиясы,9 том