Шлезвиг-Гоольштейн (нем. Schleswig-Holstein [ˈʃleɪsvɪk ˈhɔlˌʃtaɪn], нидер. Sleswig-Holsteen) — солтүстікте орналақан Германия жері. Астанасы - Киль қаласы. Солтүстікте Даниямен, онтүстікте еркін қала Гамбургпен тағы да Мекленбург-Алдыңғы Померания және Төменгі Саксониямен шекаралас.
| Федералды жер | |||
| Шлезвиг-Гольштейн | |||
| Schleswig-Holstein | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Әкімшілік орталығы | |||
| Премьер-министр | Торстен Альбиг (ГСДП) | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Жер аумағы | 15 761,4 км² | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 2 820 000 адам | ||
| Тығыздығы | 178 адам/км² | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| ISO 3166-2 коды | DE-SH | ||
|
|
Тарихы
Археологиялық қазбалар деректері бойынша, қазіргі Шлезвиг-Гольштейн тұрғындары соңғы Мұз дәуірі кезенінен кейін аңшылар мен жинаушылардан құралған. Шамамен б.з.б. 4000 ж. бұл жерде диқаншылар пайда болады, олар өздерінен кейін 100-ден артық мегалиттік обалар қалдырды. Қола дәуірінен бастап жарты аралды солтүстіктен онтүстіке қарай жол кесіп өтеді, ол жолмен солтүстік юттардың мал шаруашылық сауда керуені өткен. Халықтардың ұлы көші кезінде Шлезвиг-Гольштейн германдық тайпалардың эмиграциясын басынан кешкен. Солай III—V ғасырларда осы жерге Британ аралдарынан англ тайпалары, жарым-жарты ют, сакс тайпалары көшіп келген.
Орта ғасырлардың алғашқы кезеңінде Шлезвиг-Гольштейннің қазіргі тұрғындары 4 этникалық және тілдік группалардан тұрды: солтүстікте ют және даттар; солтүстік-батыста ( VII ғ. бастап) фриздер; шығыс және онтүстік-шығыста ( VII ғ. бастап) славян-ободриттер; онтүстік-батыста - сакстер өмір сүрген. Сакс тайпаларының бірі Хольстен атауынан жердің онтүстігі атау алған - Хольштайн (Гольштейн). XII ғасырдан бастап, немістердің Эльба үшін жіті миграциясы нәтижесінде, Шлезвиг-Гольштейннін шығыс және онтүстік-шығыс славян тұрғындары неміс мигранттарымен араласып, XV ғасырдың сонына қарай славян-ободриттер немістілді тұрғындар арасында тарап кетеді.
Орта ғасырларда осында феодалдық мемлекеттердің пайда болу үрдісі жүрді. Шлезвиг герцогтігі, немесі Онтүстік Ютландия, алғашқыда Дания құрамында болған, бірақ кейінірек Ұлы Карлдың Саксон соғысынан кейін франктер мемлекеті құрамына енеді.
1490 жылы Гольштейн Гольштейн-Зондербург және Гольштейн-Готторп болып бөлінеді. Гольштейн-Зондербург Дания королі қарамағында қалып, Корольдық Гольштейн сияқты білгілі болған; кейін Гольштейн-Глюкштадт атпен танымал болды.
Гольштейн-Готторп Ольденбургтердін кіші тарауына берілді, олардың руыны Дания корольдері жатқан.
1721 жылы Дания халықаралық келісімінде Шлезвиг герцогтігін даттық корольдігімен бірге мұрагерлік жолмен беру құқығын бекітті.
1761 жылы герцог Гольштейн-Готторпский Петр III атымен Ресей императоры болып атанды. Петр III Гольштейн-Готторпские жерлерін қайтарып алу үшін Данияға шабуыл жоспарлады.
Патшаханым Екатерина II 1767 ж. Даниямен "готторптық сұрақты" шешкен одақтық тұралы келісімін құрды, келісім 1773 жылғы трактатпен құпталған (Царскосельсдік трактат).
Шлезвиг-Гольштейн шыңдығында даттық провинция секілді басқарыла басталды. Бірақ Шлезвиг және Гольштейн герцогтіктері өздерінің айрықша құқықтарын, жергілікті заңдарын сақтап қалып, өздерінің монеталарын иеленіп, ерекше кедендік округ құрды. Готторпте (1846 жылға дейін) даттық билеушінің өкілі боды, ал жоғарғы үкіметтік мекеме Копенгагенде немістік кеңседен тұрды.
1806 жылы Киелі Римдік империя таратылған сон, даттық король Гольштейнді дат мемлекетінің бөлінбес құрамы деп атады. Даттық заңдар жинағы, монеталық жүйе енгізілді, даттық тіл Дат мемлекетімен байланыста міндетті тіл болып саналды.
1815 жылы Вендік конгрессте Гольштейн және Саксен-Лауэнбург герцогтіктері дат меншігінде қалып, Германдық одаққа кіреді. Шлезвиг Германдық одақ құрамына кірмейді.
XIX ғасырдың бірінші ширегінде даттық ұлттық партиясы Шлезвигпен Данияның жақындауына ұмтылған, ал немістер өздеріне Шлезвигтін Германдық одаққа өтүін мақсат қояды.1842 жылы шлезвиг-голштинсдік әскерлер таратылып жалпы даттық әскерлер болып қайта жасақталады. Шлезвиг-Гольштейнін Даниямен бөлінбестігін нақты бекіту үшін, дат монярхиясының әр бөлігіне бірдей тақ мұрагерлігі тәртібін белгілеу керек еді. 1665 жылғы заң бойынша, Данияда, тақ, ер мұрагердің жоқтығында әйел тармағына өтетін, ал Гольштейнде ер мұрагердің жоқтығында артықшылық барлық бүйір тармақтарына өтетін. Дат королі Христиан VIII-де тек бір ғана ұлы Фридрих болғандықтан, егер ұлы ер мұрагерсіз қайтыс болса, онда Шлезвиг-Гольштейн Августенбург тармағы өкілдеріне өтуі тиіс еді, бұл жағдайда герцогтіткердің Даниядан алшақтау үрдісі басталушы еді.
Тақ мұрагерлігі жайлы 2 жыл жүрген ерекше комиссияның зерртеуінен кейін Христиан VIII 1846 жылы 8 шілдеде, "ашық хат" жолдады, хатта, жасалған жете зерттеу нәтижесінде, Шлезвиг, Лауэнбургтегі тақ мұрагершілік жолы Даниямен сәйкес келетінін анықталғаның жариялады, және Голштинияның басқа бөліктерінде Даттардың тақ мұрагершілік жолын қабылдауғы бекінгенін айтты. Бұл жария ел ішінде Августенбургтер тармақ өкілдері арасында жанжал және наразылық туғызды.
Шлезвиг-Гольштейн немістерінің тынышсыздануы германдық мемлекет националисттер арасында колдау тапты. «Schleswig-Holstein meerumschlungen» әні Шлезвиг-Гольштейннің дат билігінен босатудын ұраны болды.
Христиан VIII 1848 жылдың 20 қаңтарында қайтыс болады. Оныі ұлы Фридрих VII Копенгагенге Дания және герцогтіктергі бірінші жалпы сейм құру тұралы шешім қабылдайды. 1848 жылы 23 наурызда Кильде төнкеріс орын тауып уақытша үкімет құралады. Үкімет шлезвиг-гольштейндік сейм шақырып, германдық Одақтық сеймге, Шлезвигті одақ құрамына алу ұсынысын жібереді. 1848 жылдың 12 сәуірінде ұсыныс қабылданады. Одақтық сеймның қаулысын Пруссия қабылдайды.
Пруссия әскерлер Шлезвигке басып кіріп, 1850 ж. бейбітшілікпен 2 шілде күні біткен Дат-прус соғысын (1848—1850) бастайды. Бейбітшілік келісімі бойынша Шлезвиг-Гольштейн соғысқа дейінгі қалпына келеді. Шлезвиг ерекше дат билігін алады; Голштиния және Лауэнбург Германдық одақтын құрамында бола тұрып, Данияның қарамағанда қалды; тақ мұрагерлігі Дания мен герцогтіктерге ортақ болып табылды, бұл әсіресе дат тағы мұрагері Христиан Глюксбургске тиімді боды.
Голштин тұрғындары өздері Даниямен соғысты жалғастыруға әрекеттенді, бірақ Иштед түбінде 1850 жылдың 24-25 шілдесінде женіліс тапты. Олардың Пруссия жағынан қолдау табу ойлары іске аспады. Ресей және Австрия бұйрығы бойынша, Прустік үкімет Ольмюцте, 1850 жылдың 29 қарашасында Шлезвиг-Гольштейндегі төнкеріс қозғалысын қолдауын тоқтатуға тиіс болды. Шлезвиг-голштинск уақытша үкіметі биліктен бас тартып, Гольштейнді австрийліктер, Шлезвигті даттар басып алды.
1852 жылы 8 наурызда, лондондық конференция кезінде, Англия, Ресей и Франция дат монархиясының тиіспеушілік құқығын қабылдады (1852 жылдың лондондық протокол). 29 шілдеде германдық Одақтық сейм австрий-прусс-даттық келісімге қол қойып, неміс әскерлері Шлезвиг-Гольштейнді тастайды.
1853 жылы Фленсбургте Шлезвигке, Ицегоеда Гольштейнге сеймдер шақырылды. Әр сеймге мемлекетті басқарудың жаңа жүйесі ұсынылды: Шдезвиг Данияның жай ғана провинциясы болып қалды, ал Голштиния автономдық алып, бірақ дат монархиясының бөлінбес бөлігі болып қалды. Екі қаулы сеймдердің маңмұқтауына қарамастан, король тарапынан қолданыстағы заң болып таңылды. Шлезвиг неміс тұрғындарының ызасына тиген себеп: неміс тілінің мектептер мен шіркеулерден қуылып, олардың орнына дат мұғалімдер мен пасторларының тағайындалуы Бұның бәрі герцогтіктерде антидаттық қозғалыстың қозуына себеп болды.
1854 жылы Дания мен герцогтіктерге ортақ сеймы бар ортақ конституция қабылданды. 1858 жылы 6 қараша Германдық Одақтық сейм жалпы конституция Голштиния мен Лауэнбургтін автономдық құқықтарын бұзады деп шешті. Сол кезде дат үкіметінде Голштиния мен Лауэнбургке автономдық құқықтар беріп, бірақ Дания тәуелділігінде қалдыру және Шлезвигті Данияға толығымен қосу туралы ойлар туды. Осы қалыпта дат королі Фридрих VII 1863 жылдың 30 нуарызында бұйрық жариялады.
Германдық одақтық сейм бұл жарияны қате деп санап, 1863 жылы 1 қазан күні Голштинияға экзекуциялық әскер жіберу туралы шешім қабылдады. Дегенмен, 13 казанда Данияда жаңа конституция қабылданып, Шлезвиг түгелімен Дания құрамына енді.
Бұл кезде, 15 қазанда король Фридрих VII қайтыс болып, Ольденбургск үйінің корольдік тармағы сөнді. 1852 жылдың Лондондық протокол бойынша Дания және эльбтік герцогтіктерінің тағының мұрагері - Христиан IX Глюксбургский болып саналды. Бірақ, герцогтіктерде лондондық протоколдың заңдары жүрмеді, сондықтан Фридрих Августенбургский 19 қазанда Фридриха VIII атымен өзінің Шлезвиг-Гольштейн тағына отыратының жариялады. Германдық одақтық сейм король Христиан IX және герцог Фридрих VIII өтініші бойынша, Голштиния мен Лауэнбургке одақтақ контингенттін енгізілуін шешіп, тақ мұрагерлік туралы шешімді кейінге қалтырды. 27 желтоқсанда Эльмсгорнде өткен халықтық жиналыс герцог Фридрихті мемлекетті басқаруға шақырды.
12 мыңдық саксон және ганноверлік әскер Германдық одақ комиссардармен герцогтіктерді басып алады, содан кейін герцог Фридрих VIII Кильге келіп өзін "жеке тұлға" ретінде жариялайды. Прус және австрийлік үкімет, өздерін лондондық протоколмен байланысын атап өтіп, сол келісімнің негізінде принц Фридрих Августенбургскиге Гольштейннен кетуге мәжбүрледі. Одақтық сейм Пруссия мен Австрияның өтінішін елемеу себебінен, 1864 жылы Пруссия мен Австрия 48 сағат ішінде дат конституциясының жойылуын бұйырды. Дания бұл шешімнен бас тартты, сонымен прус және австрийлік әскерлер герцогтіктерге басып кіріп, 1864 жылғы Дат соғысы басталды. Дания бұл соғыста тез женіліс тапты. 1864 ж. 30 қазанда қабылданған келісім бойынша Дания Пруссия мен Австрияға Шлезвиг, Голштиния және Лауэнбургті берді.
Пруссия мен Австрия бұйрығы бойынша ганноверлік және саксон әскері Шлезвиг-Голштинияны тастап кетті. Содан кейін прус үкіметі ерекше прус комиссиясына (Kronsyndicat) Шлезвиг-Гольштейнде принц Августенбургскийдің тақ мұрагерлігі тұралы заңды тұжырым жасауға бұйрық берді.
1865 жылы 14 тамызда Гаштейн конвенциясы қабылданып, Австрия мен Пруссия Шлезвиг-Гольштейнді бірлесе билейтіні шешілді.
1866 ж. 26 сәуірде Австрия Пруссияға, егер германдық одақтық сейм қолдайтын адам табылса, олардың Шлезвиг-Гольштейнін құқығынан айырылуға дайын екенін айтты. Пруссияныі қарсы жауабынан кейін, Австрия 1866 жылының 1 маусым күні одақтық сеймге Шлезвиг-Гольштейн сұрағын еңгізіп, 11 маусымда Ицегоеда шлезвиг-гольштейндік сеймның ашылуын жариялады. Пруссия бұл Австрия шешімін Гаштейн конвециясын бұзу деп қарап, өз әскерлерін Голштинияға аттандырды. Осылай австро-прусс-итальяндық соғыс басталды, соғыс нәтижесінде Австрия женіліс тапты.
23 тамыздың Прага бейбішілік келісім негізінде Австрия Пруссияға Шлезвигпен Гольштейнді береді. Наполеон III бұйрығы бойынша, Прага келісіміне қосымша пункт қосылды, пункт бойнша Шлезвигтін Пруссияға қосылудан бұрын, Шлезвигте плебисцит жүргізілу керек болды. Плебисцит бойынша облыс не Данияға не Пруссияға өтетін еді. Пункт 1878 жылы Австрия мен Пруссияның шешімімен жойылды.
1866 жылы (27 қыркүйек) Пруссия мен ұлы герцог Петром Ольденбургский келісім нәтижесінде, Петр ақша үшін тақтан бас тарты. 1867 жылы 12 қаңтарда Шлезвиг-Гольштейн прусстік провинция болып аталды.
1920 жылғы өткізілген плебисцит нәтижесінде Шлезвигтін солтүстік бөлігі Германиядан Данияға өтті.
1949 жылдан бастап Шлезвиг-Гольштейн- ФРГ құрамындағы жер.
География
Шлезвиг-Гольштейн Ютландия жарты аралының онтүстігінде жатып, Даниямен солтүстікте, батыста Солтүстік теңізбен, шығыста - Балтық теңізімен және Мекленбург-Алдыңғы Помераниямен, онтүстікте Төменгі Саксония Гамбург жерлерімен шектеседі. Балтық теңізі жағалауынан жерге Шлей бухтасы енеді.
Экономика
- Қарыз: жан басына шаққанда 6.958 € (2002)
Шаруашылықтың негізгі салалары — логистика (теңіз және шоссе транспорт тасымалдау), ауыл шаруашылық, балықты және кіші кәсіп.
Саясаты
2005 жылдан 2009 жылдың қазанға дейін провинцияларда билікте ХДО мен ГСДП коалициясы болды. Шлезвиг-Гольштейн жерінің премьер-министрі Петер Гарри Карстензен (ХДО) болды. 2009 жылдың қыркүйегінде болған ландтагке сайлау нэтижесінде ХДО 31,5% дауыс жинап өз орнын сақтап қалады. ГСДП-ге елдің 25,4% ғана дауыс беріп, бұл соңғы жылдардағы ең төмен нәтиже болып табылады. Дауыстар бойынша үшінші орында 14,9% жинаған ЕДП. "Жасылдарға" 12,4% адам даусын берді, Солдар партиясын 6% сайлаушылар қолдады. Ландактегі жаңа саяси күштер пайда болу салдарынан, билейшу жаңа коалиция ХДО мен ЕДП пайда болды. 28 қазанда үкіметтін жаңа құрамы жарияланды, ал премьер-министр болып Петер Гарри Карстензен тағайындалды.
Ғылым және білім беру
ЖОО:
- Кильдегі Христиана-Альбрехт атындаға Университет
- Фленсбург қаласындағы Университет
- Любек қаласындағы Медициналық университет
- Кильдегі Жоғарғы техникалық мектеп
- Любектегі Жоғарғы техникалық мектеп
- Фленсбургтегі Жоғарғы техникалық мектеп
- Кильдегі Жоғарғы өнер мектебі
- Любектегі Жоғарғы музыка мектебі (консерватория)
- Мультимедия Кэмпус, Киль
Региондар
- Ангельн (Angeln)
- Дат Орманы (Dänischer Wohld)
- Дитмаршен (Dithmarschen)
- Айдерштедт (Eiderstedt)
- Голштинскдік Швейцария (Holsteinische Schweiz)
- Голштинсдік Эльбмаршен (Holsteinische Elbmarschen)
- Лауэнбург Герцогстігі (Herzogtum Lauenburg)
- Солтүстік Фризия (Nordfriesland)
- Пробштай (Probstei)
- Шлезвигский Геест (Schleswigsche Geest)
- Шванзен (Schwansen)
- Шығыс Гольштейн (Kreis Ostholstein)
- Штайнбург (Steinburg)
- Штормарн (Stormarn)
- Вагрия (Wagrien)
- Орталық Гольштейн (Mittelholstein)
Әкімшілік құрылыс
Федералды жердің құрамына Германияның 11 ауданы және 4 жердің бағынысындағы қала кіреді.
| 20мыңнан астам тұрғындары бар қалалар 2010 ж. 30 қыркүйек | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Сілтемелер
- www.schleswig-holstein.de Официальный сайт Шлезвиг-Гольштейн 16 сәуірдің 2015 жылы.
- EastTalk.de — Информационный портал на русском и немецком (+ истории городов Шлезвиг-Гольштейн) 16 желтоқсанның 2008 жылы.
- Schleswig-Holstein driftet Richtung Jamaika
- Шлезвиг-Голштиния // Брокгауз бен Ефрон энциклопедиялық сөздігі: 86 томдық (82 т. және 4 қос.) — СПб., 1890—1907.
- Статья в БСЭ(қолжетпейтін сілтеме)
Дереккөздер
- Carstensen bleibt Ministerpräsident 5 қазанның 2009 жылы. (нем.)