Беларустар (белар. беларусы) — Беларусь Республикасының байырғы халқы. Ресей, Украина, Қазақстан, Литва, Латвия, Польша, Канада, т.б. елдерде де тұрады. Жалпы саны – 11 млн. адам (2004).
Тілі
Еуропа нәсіліне жатады. Беларусь тілінде сөйлейді, орыс, поляк тілдерін де қолданады. Литвамен шекаралас ауылдарында беларусь, литва тілдерінде сөйлейді. Әліпбиі кириллицаға негізделген.
Діні
Православие дінін ұстанады, араларында католиктер де бар. Беларусьтер шығыс славяндарға жатады.
Тарихы
Беларусь халқының этникалық негізін шығыс славяндар тайпалары: дреговичтер, кривичтер, радимичтер, древляндар, северяндар, волыняндар құраған. 9 — 11 ғасырларда осы тайпалар Киев Русінің құрамында болды. Ол ыдырап, князьдық батыраңқылыққа ұшырағаннан кейін (13 — 14 ғасырлар) Ұлы Литва князьдігінің, 1569 жылдан Речь Посполитаяның құрамына енді. 18 ғасырда Ресейге қосылды. Осы ғасырдан бастап Беларустердің әлеуметтік еңбек, тұрмыс жағдайы елеулі өзгерістерге ұшырады. Қазіргі кезде Беларустер мәдениетінің дәстүрлі этнографиялық ерекшеліктері (ұлттық киім үлгісі, тағам түрлері, отбасылық дәстүрі) тек шеткері жерлерде ғана сақталған.
Кәсібі
Негізгі ұлттық кәсібі — егіншілік (арпа, бидай, сұлы, картоп, зығыр өсіреді) пен мал шаруашылығы (сиыр, шошқа және үй құстарын асырайды) қатар дамыған. Диқаншылық, омарташылық, балық аулаумен де айналысады. Қыш-құмыра бұйымдар жасаумен, ұсталық кәсіппен, киім, аяқ киім тігу, түрлі бұйымдар тоқумен шұғылданады.
Дәстүрлі баспаналары көбіне ағаштан, бөренеден салынады. Бұрынғы кезде 20 — 30 үйден ғана құралған хуторларда тұрған. 19 ғасырдың соңынан 20 ғасырдың басына дейін қауымдық тұрмыс, өзара көмек дәстүрлі (сябрина, толона) сақталды.
Мәдениеті
Фольклоры бай. Ұлттық музыкалық аспаптары: басетля, жалейка, лира, бубен. Қазіргі Беларустердің өнері де, мәдениеті де өркендеген.
Ұлттық киімдері: ер адамдар тізесіне дейін жететін жейде, кенеп шалбар киеді, белдерін жүн жіптен өріліп, ұштарын күлтелеген белдікпен буынады. Сыртынан гүлді шұғадан тігілген кеудеше, бастарына жазда ши қалпақ, қыста “магерка”, “кучма”, “аблавуха” аталатын тымақтар киеді. Әйелдер алды кестемен өрнектелген көйлек, “андаран” аталатын белдемше киіп, сыртынан алжапқыш тағынады. Түрлі-түсті белдеумен буынады. Шаштарын өрмейді. Ерлер де, әйелдер де қыста шапан, тон киеді.
Ұлттық тағамдары — жеміс, картоп, ұннан жасалған тағамдар (жур, затирка, бураки, клецки). Етті мейрам кездерінде жейді (мачанку, студень, верещаку). Негізгі ұлттық сусындары: квас, қайың шырыны.
Қазақстандағы беларустар
Беларустар Қазақстан аумағына Беларуссиядағы 1863-64 ж. К.Калиновский бастаған көтерііліс қатыгездікпен басылғаннан кейін келді. Ол кезде Беларуссиядан шет аймаққа 12 мыңнан астам жер аударылған болатын. Солардың кейбір топтары Қазақстанның солтүстік аймағын қоныс етіп, орналасып қалды. 19-ғасырдың 70-жылдарында Қазақстанның солтүстігіне төңкерісшіл беларус халықшылары жер аударылды. Кейінірек беларус социал-демократтары да осы өңірден шықты. Кейін Столыпиннің аграрлық реформасы кезінде көптеген беларус Қазақстанның ауылдық жерлеріне қоныс аударды. Беларустардың Қазақстанға қоныс аударуының келесі толқыны 20-ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастыру мен қуғын-сүргінге, 50-жылдардағы тың игеру кезеңіне сәйкес келді. 1970-89 ж. аралығында Қазақстан халқының 1,2-1,5%-ы беларустар болды. 1990 ж. бастап тарихи отанына оралуына байланысты олардың саны азайды. 2014 ж. есеп бойынша Қазақстандағы беларустардың саны - 66 мыңнан астам.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 135-136 бет ISBN 978-601-7472-88-7
| Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |