www.wikidata.kk-kz.nina.az

Қазақстандағы түріктер Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін Те

Қазақстандағы түріктер

Қазақстандағы түріктер (түр. Kazakistan'daki Türkler) —Қазақстанда тұратын этникалық түріктер, негізінен месхет түріктері депортацияланғаннан кейін Месхетиден шыққан.

Қазақстандағы түріктер

Түрік қалыңдығы
Бүкіл халықтың саны

Шамамен 150 000 - 250 000

9593 - Түркия азаматы

Ең көп таралған аймақтар

Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл облысы, Қызылорда

Тілдері

түрік, қазақ, орыс

Діні

Негізінен сунниттік ислам

Тарихы өңдеу

Османлы көші-қоны өңдеу

1926 жылы Кеңес Одағының алғашқы Бүкілодақтық халық санағы Кеңес Одағында тұратын 8570 Османлы түріктерін тіркеді. Османлы түріктері бұдан былай санақта бөлек есепке алынбайды, Қазақстанда тұратындар не қазақ қоғамымен сіңісіп кеткен немесе елден кеткен деп болжанады.

Месхет түріктерінің көші-қоны өңдеу

Ресми санақ бойынша Қазақстандағы түріктер
Жыл Түріктер Қазақ халқының %
1939 523 0%
1959 9 916 0,1%
1970 18 397 0,1%
1979 25 820 0,2%
1989 49 567 0,3%
1999 75 950 0,5%
2009 97 015 0,6%
2014 104 792 0,6%

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Кеңес Одағы Түркияға қысым науқанын бастауға дайындалып жатты. Сол кездегі Сыртқы істер министрі Вячеслав Молотов Мәскеудегі түрік елшісінен үш Анадолы провинциясын ( Карс, Ардаган және Артвин) тапсыруды талап етті.

Осылайша, Түркияға қарсы соғыс ашуға мүмкін болды және Иосиф Сталин түрік-грузин шекарасына жақын Месхети қаласында орналасқан стратегиялық жолмен түрік халқын тазартқысы келді. Сол кездегі ұлтшыл саясат «грузиндер үшін Грузия» және «месхетилік түріктер Түркияға», «олар орындары қайда болса сонда жіберілуі керек» деген ұранды көтермеледі.

1944 жылға қарай месхетилік түріктер Месхетиден күштеп шығарылып, түрік шекарасы арқылы туыстарымен бірлесе отырып контрабанда, бандитизм және тыңшылық жасады деп айыпталды. Осылайша, Қазақстанда Месхети түріктерінің ірі елді мекендері құрылды және оларға Грузия Үкіметі Звиад Гамсахурдия өз отанына оралуына рұқсат бермеді.

1989 жылы жүргізілген соңғы кеңестік халық санағы бойынша Кеңес Одағында шамамен 207 500 месхетилік түріктер өмір сүрген және 23,8% - дан астамы Қазақстанда тіркелген.

Демография өңдеу

Соңғы Кеңестік халық санағында шамамен 207 269 түріктің төмен көрсеткіші тіркелгенімен, бұл барлық этникалық түріктерді есептемеген болуы мүмкін, өйткені көптеген жылдар бойы түріктерге өз ұлтын заңды құжаттарда тіркеу құқығынан айырды. Осылайша, Қазақстанда олардың үштен бір бөлігі ғана төлқұжаттарына түрік ретінде тіркелді. Қалғандары ерікті түрде басқа этникалық топтардың өкілдері деп тіркелді және жарияланды.

Ғалымдардың санағы бойынша Қазақстанда 150 000 түрік тұрады:

45 000 -ы Алматы облысында;

40 000 -ы Оңтүстік Қазақстан облысында;

36 000 -ы Жамбыл облысында;

10 000 -ы Қызылорда қаласында.

Білім өңдеу

Түрік және қазақ халқының тарихи байланыстарының арқасында Қазақстанда тұратын түріктердің жағдайы жақсы қамтамасыз етілген. Қожа Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті 1993 жылы Қазақстанның Түркістан қаласында құрылған және 20000-ға жуық студенттері бар.

Қожа Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті — елдегі жетекші университеттердің бірі. Сондай-ақ, жеке түрік қорлары басқаратын 28 қазақ-түрік орта мектебі, бір университет және бір бастауыш мектеп бар. Сондай-ақ Алматыда бір түрік тілін оқыту орталығы бар.

Атақты адамдар өңдеу

Сондай-ақ қараңыз өңдеу

Библиография өңдеу

Дереккөздер өңдеу

  1. Үлгі:Harvnb.
  2. Al Jazeera Ahıska Türklerinin 70 yıllık sürgünü. Al Jazeera (2014).
  3. Karcı, Durmuş (2018), "The Effects of Language Characters and Identity of Meskhetian Turkish in Kazakhstan", The Journal of Kesit Academy 4 (13): 301–303 
  4. Акинер, Ширин (1983), Исламские народы Советского Союза , Тейлор и Фрэнсис, ISBN 0-7103-0025-5
  5. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_70.php?reg=5
  6. ↑ Беннигсен, Александр; Броксап, Мари (1983), Исламская угроза Советскому государству , наблюдения и Фрэнсис, ISBN 0-7099-0619-6
  7. Айдынгюн, Айшегюль (2002), «Турки-ахыски (месхетинцы): источник конфликта на Кавказе?», Международный журнал по небольшому человеку , 6 (2): 49–64.
  8. ↑ Курбанов, Рафик Осман-оглы; Курбанов, Ерджан Рафик-Оглы (1995), «Религия и политика на Кавказе», в Бурдо, Майкл (редактор), « Политика религии в России и новых государствах Евразии» , М. Е. Шарп, ISBN 1-56324-357-1
  9. Корнелл, Сванте Э. (2001), Малые народы и великие державы: исследование этнополитического конфликта на Кавказе , Routledge, ISBN 0-7007-1162-7
  10. Томлинсон, Кэтрин (2005), «Жизнь сегодня и завтра: турки-месхетинцы на юге России», в Кроссли, Джеймс Г.; Карнер, Кристиан (ред.), «Написание истории, построение религии» , Ashgate Publishing, ISBN 0-7546-5183-5
  11. Бабак Владимир; Вайсман, Демьян; Вассерман, Арье (2004), Политическая организация в Центральной Азии и Азербайджане: источники и документы , Routledge, ISBN 0-7146-4838-8
  12. Хазанов, Анатолий Михайлович (1995), После СССР: этническая принадлежность, национализм и политика в Содружестве Независимых Государств , University of Wisconsin Press, ISBN 0-299-14894-7
  14. https://www.guneydoguguncel.com/ahiskali-alp-atasinin-izinde/3758/

Сыртқы сілтемелер өңдеу

уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар.
Жарияланған күні:
Bul makala әli tekseristen otpedi Tekserilmegen makalalardagy mәlimetter senimsiz boluy mүmkin Tekserushilerge nuskaulykty oku үshin on zhaktagy korset degendi basynyz Makala tekserushilerge makalany tekserildi dep belgileu үshin bul үlgini alyp tastanyz Makalany tirkelgenine 6 aj bolgan 500 ondeme zhasagan barlyk katysushylar zhәne osy eki sharttyn bireuin bolsada kanagattandyratyn katysushylar tekserildi dep belgilej alady 2015 zhyldyn shildesinen bergi tekserilmegen makalalar myna sanatta tizimdeledi Sanat Uikipediya Tekserilmegen makalalar Osy ajdagy tekserilmegen makalalar sanatyn bastau Osy ajdagy tekserildi dep belgilengen makalalar https kk wikipedia org w index php title Arnajy Zhuyktagy ozgerister amp tagfilter Tekserildi dep belgilediBul makalany 2024 03 31 23 25 kezinde 12 kүn buryn Turan zhurnaly үlesi songy ret ondedi Tekserilmegender 1951 osy ajdagy 13 nauryz 2024 Қazakstandagy tүrikter tүr Kazakistan daki Turkler Қazakstanda turatyn etnikalyk tүrikter negizinen meshet tүrikteri deportaciyalangannan kejin Meshetiden shykkan Қazakstandagy tүrikterTүrik kalyndygyBүkil halyktyn sanyShamamen 150 000 1 250 000 2 3 9593 Tүrkiya azamatyEn kop taralgan ajmaktarAlmaty Ontүstik Қazakstan Zhambyl oblysy ҚyzylordaTilderitүrik kazak orysDiniNegizinen sunnittik islamMazmuny 1 Tarihy 1 1 Osmanly koshi kony 1 2 Meshet tүrikterinin koshi kony 2 Demografiya 3 Bilim 4 Atakty adamdar 5 Sondaj ak karanyz 6 Bibliografiya 7 Derekkozder 8 Syrtky siltemelerTarihy ondeuOsmanly koshi kony ondeu 1926 zhyly Kenes Odagynyn algashky Bүkilodaktyk halyk sanagy Kenes Odagynda turatyn 8570 Osmanly tүrikterin tirkedi Osmanly tүrikteri budan bylaj sanakta bolek esepke alynbajdy Қazakstanda turatyndar ne kazak kogamymen sinisip ketken nemese elden ketken dep bolzhanady 4 Meshet tүrikterinin koshi kony ondeu Resmi sanak bojynsha Қazakstandagy tүrikterZhyl Tүrikter 5 Қazak halkynyn 1939 523 0 1959 9 916 0 1 1970 18 397 0 1 1979 25 820 0 2 1989 49 567 0 3 1999 75 950 0 5 2009 97 015 0 6 2014 104 792 5 0 6 Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Kenes Odagy Tүrkiyaga kysym naukanyn bastauga dajyndalyp zhatty Sol kezdegi Syrtky ister ministri Vyacheslav Molotov Mәskeudegi tүrik elshisinen үsh Anadoly provinciyasyn Kars Ardagan zhәne Artvin tapsyrudy talap etti 6 Osylajsha Tүrkiyaga karsy sogys ashuga mүmkin boldy zhәne Iosif Stalin tүrik gruzin shekarasyna zhakyn Mesheti kalasynda ornalaskan strategiyalyk zholmen tүrik halkyn tazartkysy keldi 6 7 Sol kezdegi ultshyl sayasat gruzinder үshin Gruziya zhәne meshetilik tүrikter Tүrkiyaga olar oryndary kajda bolsa sonda zhiberilui kerek degen urandy kotermeledi 8 9 1944 zhylga karaj meshetilik tүrikter Meshetiden kүshtep shygarylyp tүrik shekarasy arkyly tuystarymen birlese otyryp kontrabanda banditizm zhәne tynshylyk zhasady dep ajyptaldy 10 Osylajsha Қazakstanda Mesheti tүrikterinin iri eldi mekenderi kuryldy zhәne olarga Gruziya Үkimeti Zviad Gamsahurdiya oz otanyna oraluyna ruksat bermedi 8 1989 zhyly zhүrgizilgen songy kenestik halyk sanagy bojynsha Kenes Odagynda shamamen 207 500 meshetilik tүrikter omir sүrgen zhәne 23 8 dan astamy Қazakstanda tirkelgen 11 Demografiya ondeuSongy Kenestik halyk sanagynda shamamen 207 269 tүriktin tomen korsetkishi tirkelgenimen bul barlyk etnikalyk tүrikterdi eseptemegen boluy mүmkin ojtkeni koptegen zhyldar bojy tүrikterge oz ultyn zandy kuzhattarda tirkeu kukygynan ajyrdy Osylajsha Қazakstanda olardyn үshten bir boligi gana tolkuzhattaryna tүrik retinde tirkeldi Қalgandary erikti tүrde baska etnikalyk toptardyn okilderi dep tirkeldi zhәne zhariyalandy 12 Ғalymdardyn sanagy bojynsha Қazakstanda 150 000 tүrik turady 45 000 y Almaty oblysynda 40 000 y Ontүstik Қazakstan oblysynda 36 000 y Zhambyl oblysynda 10 000 y Қyzylorda kalasynda 13 Bilim ondeuTүrik zhәne kazak halkynyn tarihi bajlanystarynyn arkasynda Қazakstanda turatyn tүrikterdin zhagdajy zhaksy kamtamasyz etilgen Қozha Ahmet Yassaui atyndagy halykaralyk kazak tүrik universiteti 1993 zhyly Қazakstannyn Tүrkistan kalasynda kurylgan zhәne 20000 ga zhuyk studentteri bar Қozha Ahmet Yassaui atyndagy halykaralyk kazak tүrik universiteti eldegi zhetekshi universitetterdin biri Sondaj ak zheke tүrik korlary baskaratyn 28 kazak tүrik orta mektebi bir universitet zhәne bir bastauysh mektep bar Sondaj ak Almatyda bir tүrik tilin okytu ortalygy bar Atakty adamdar ondeuTevfik Arif kәsipker Bajrok tobynyn negizin kalaushy tүrik mesheti Muhtar Muhtarov futbolshy Fatih Osmanly Kүrylym tүrik tarihi dramasynyn akteri Osman tүrik mesheti 14 Ravil Tagir futbolshy tүrik mesheti Sondaj ak karanyz ondeuҚazakstan Tүrkiya katynastary Tүrki kenesi Buryngy Kenes Odagyndagy tүrikterBibliografiya ondeuDerekkozder ondeu Үlgi Harvnb Al Jazeera Ahiska Turklerinin 70 yillik surgunu Al Jazeera 2014 Karci Durmus 2018 The Effects of Language Characters and Identity of Meskhetian Turkish in Kazakhstan The Journal of Kesit Academy 4 13 301 303 Akiner Shirin 1983 Islamskie narody Sovetskogo Soyuza Tejlor i Frensis ISBN 0 7103 0025 5 a b http demoscope ru weekly ssp sng nac 70 php reg 5 a b Bennigsen Aleksandr Broksap Mari 1983 Islamskaya ugroza Sovetskomu gosudarstvu nablyudeniya i Frensis ISBN 0 7099 0619 6 Ajdyngyun Ajshegyul 2002 Turki ahyski meshetincy istochnik konflikta na Kavkaze Mezhdunarodnyj zhurnal po nebolshomu cheloveku 6 2 49 64 a b Kurbanov Rafik Osman ogly Kurbanov Erdzhan Rafik Ogly 1995 Religiya i politika na Kavkaze v Burdo Majkl redaktor Politika religii v Rossii i novyh gosudarstvah Evrazii M E Sharp ISBN 1 56324 357 1 Kornell Svante E 2001 Malye narody i velikie derzhavy issledovanie etnopoliticheskogo konflikta na Kavkaze Routledge ISBN 0 7007 1162 7 Tomlinson Ketrin 2005 Zhizn segodnya i zavtra turki meshetincy na yuge Rossii v Krossli Dzhejms G Karner Kristian red Napisanie istorii postroenie religii Ashgate Publishing ISBN 0 7546 5183 5 Babak Vladimir Vajsman Demyan Vasserman Are 2004 Politicheskaya organizaciya v Centralnoj Azii i Azerbajdzhane istochniki i dokumenty Routledge ISBN 0 7146 4838 8 Hazanov Anatolij Mihajlovich 1995 Posle SSSR etnicheskaya prinadlezhnost nacionalizm i politika v Sodruzhestve Nezavisimyh Gosudarstv University of Wisconsin Press ISBN 0 299 14894 7 https web archive org web 20100602192035 http www ecmi de download Report 56 pdf https www guneydoguguncel com ahiskali alp atasinin izinde 3758 Syrtky siltemeler ondeu https kk wikipedia org w index php title Қazakstandagy tүrikter amp oldid 3303471 betinen alyngan