Цейя Стойка (23 мамыр 1933, Краубат-ан-дер-Мур, Леобен — 28 қаңтар 2013, Вена) — Холокосттан аман қалған аустриялық сыған жазушысы, суретші, белсенді және музыкант.
| Цейя Стойка | |
| нем. Ceija Stojka | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Краубат-ан-дер-Мур, Леобен, Штирия |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Вена, Аустрия |
| Азаматтығы | |
| Марапаттары | Вена федералды штаты берген алтын құрмет медалі (2001). |
| Сыйлықтары | «Wir leben im Verborgenen» саяси кітабы үшін Бруно Крайский сыйлығы (1993); |
Өмірбаяны өңдеу
Стойка 1933 жылы Штириядағы Краубата-ан-дер-Мурда дүниеге келген және Мария «Сиди» Риго Стойка мен Карл «Вакар» Хорваттың отбасындағы алты баланың бесіншісі болған. Оның екі ағасы, Карл «Карли» Стойка және Иоганн «Монго» Стойка жазушылар мен музыканттар болды.
Отбасы ловари католиктерінен, әкесінің Багарещи руының мүшелерінен және анасының Гилецки руынан тұрды. Стойкалар жылқы саудагерлері болды, олардың керуені қыста Венада болды, ал жазда Аустрияның ауылдық жерлерін аралады — отбасы 200 жылдан астам уақыт бойы аустриялық мұраларын қадағалап, сақтай алды. Анасы және бес ағайынды бауырларының төртеуімен бірге Цейя Стойка Освенцимде, Равенсбрюкте және Берген-Белзенде Холокост пен бейтараптаудан аман қалды. Оның әкесі Дахау концлагеріне, содан кейін Хартхайм сарайына жіберіліп, онда ол өлтірілді. Оның інісі Осси 1943 жылы Освенцим-Биркенауда қайтыс болды.
Стойка, оның анасы мен әпкелері 1945 жылы Берген-Белзенде британдықтардың қолынан босатылды, содан кейін олар Венаға оралды. Цейя он екі жасында мектепке екінші сыныпқа барды.
Стойканың екі баласы болды: қызы 1951 жылы дүниеге келген, ал ұлы Джано, джаз музыканты, 1949 жылы дүниеге келген, 1979 жылы есірткіден қайтыс болды. Цейя 1984 жылға дейін мата және базарда кілемдер сататын сатушы ретінде өмір сүрді. Кейінірек ол Венада жазушы, суретші, әнші және оқытушы ретінде өмір сүрді.
1992 жылы ол Аустриядағы сығандар мен синтилердің геноцидін тану жөніндегі өкіл болды, сонымен қатар бүкіл Еуропада сығандар зардап шегіп отырған кемсітушілікке қарсы күрестің спикері болды.
Цейя 2013 жылы Венада 79 жасында қайтыс болды.
Өзі жазған өмірбаяндар өңдеу
Стойка үш өз өмірбаяндарын жазды. «Біз оқшауланған өмір сүреміз: Сыған естеліктері» атты бірінші кітап 1988 жылы басылып шықты және австриялық сығандарды нацистік қудалаумен байланысты проблемаларды әшкерелеген алғашқы танымал шығармалардың бірі болды. Басылым тақырыпқа байланысты, сондай-ақ сығандар дәстүрін бұзатын іс-әрекеті — кітапты әйел адам жазғаны үшін көпшіліктің назарын аударды. Цейя бұл мәселелерді «Осы әлемдегі саяхатшылар» (1992) және «Мен тірі екенімді—Берген-Бельзеннен босатылғанымды түсімде көремін» (2005) кітаптарында зерттеуді жалғастырды. Үш кітапта Карин Бергердің көмегімен және өңдеуімен басылып шығарылды.
Цейя Стойканың еңбектері Холокосттан аман қалған Филомена Франц, Отто Розенберг, Уолтер Уинтер және Альфред Лессинг сияқты басқа сығандардың жұмыстарымен салыстырылды.
Ағаларының жазған естеліктері өңдеу
Стойканың екі ағасы Карл және Монго Стойка да ұлтшылдар кезіндегі аустриялық сығандардың және өз отбасыларының қуғын-сүргінге ұшырағаны туралы өмірбаяндарын жариялаған. Карл Стойка, отбасындағы төртінші бала, 1994 жылы «Auf der ganzen Welt zu Hause» кітабын шығарды. Монго Стойка, отбасындағы ең үлкені, 2000 жылы Остеррайхеде Papierene Kinder: Gluck, Zerstorung und Neubeginn einer Roma-Femilie кітабын шығарды. Бұл қайталанатын өмірбаяндар Холокосттан аман қалған отбасылардың естеліктерін салыстыру және «ірі тарихи ауыр оқиғаның жеке және ұжымдық тәжірибесін» зерттеуге болатын сирек мүмкіндіктердің бірін береді, әсіресе аустриялық сығандардың шамамен 18%-ы ұлтшылдық қуғын-сүргіннен аман қалғанын ескерген жағдайда.
Фильм өңдеу
Аустриялық жазушы Карин Бергер, Цейя Стойканың бірнеше кітаптарының редакторы, сонымен қатар кинорежиссер ретінде танымал. Ол Цейя Стойканың өмірі мен шығармашылығы туралы екі деректі фильм жариялады: Цейя Стойка, Аустрия 1999, 85 мин. және Unter den Brettern hellgrünes Gras / The Green Green Gras Beneath, Аустрия, 2005, 52 мин.
Стойка 2013 жылы Холокосттан аман қалған бірнеше еврей еместерді бейнелейтін «Бізді ұмытпа» деректі фильмінде көрсетілген.
Өнері өңдеу
Стойка 56 жасында саусақтар мен тіс тазалағыштар сияқты дәстүрлі емес сурет салу құралдарын қолдана отырып сурет сала бастады. Ол «қолына түскен барлық заттармен», соның ішінде картонмен, шыны банкалармен, ашық хаттармен және тұзды қамырмен жұмыс істеді.
Оның жұмыстары неміс экспрессионизмі мен халық өнеріне негізделген және өлім лагерлерін, сондай-ақ боялған күймедегі Холокостқа дейінгі отбасылық өмірінің «идиллиялық» суреттерін бейнелейді. 2014 жылғы «Ұят болды» атты ретроспективті көрмесі оның жұмысын екі циклде сипаттады. Біріншісі «Освенцимнен тіпті өлім қорқады» деп аталған, оның концлагерьлер туралы естеліктерін бейнелейді және негізінен ақ-қара сиямен салынған суреттер мен салыстырмалы түрде аз мөлшердегі майлы картиналардан тұрады. Екіншісі «Жарқын цикл» табиғатты, пейзаждарды, сыған арбаларын, би мен отбасын бейнелейтін түрлі-түсті майлы бояулармен салынған суреттерден тұрады.
Оның жұмыстары Еуропада, Жапонияда және АҚШ-та көрмеге қойылған.
Ол сондай-ақ Me Diklem Suno («Мен армандадым») атты ловари сығандарының әндер топтамасының дискісін шығарды.
2018 жылы Цейя Стойканың (1933–2013) еңбегінің білімі мен әсерін насихаттау үшін Халықаралық Цейя Стойка қоры құрылды.
Шығармалары өңдеу
- Wir leben im Verborgenen. Erinnerungen einer Rom-Zigeunerin (1988).
- Reisende auf dieser Welt (1992).
- Meine Wahl zu schreiben — ich kann es nicht (2003 - Gedichte).
- Me Diklem Suno (аудио-CD).
- Träume ich, dass ich lebe? Befreit aus Bergen-Belsen (2005).
- Auschwitz ist mein Mantel (суреттері, картиналары және өлеңдері бар монография, өңдеген Криста Стиппингер, 2008).
- Sogar der Tod Hat Angst vor Auschwitz (неміс, ағылшын, сыған тілдерінде сызбалар, гуашьпен салынған картина және суреттерді қамтитын монография, өңдеген Лит Бальман және Маттиас Рейхельт, 2014 ж.).
- Ceija Stojka. Une artiste rom dans le siecle. A Roma artist in the century (француз, ағылшын тілдерінде сызбалар, гуашьпен салынған картина және суреттерді қамтитын монография, Maison Rouge баспасы, 2018 ж.).
Дереккөздер өңдеу
- https://cs.isabart.org/person/84451 Архив изобразительного искусства — 2003.
- https://developers.google.com/freebase/
- http://derstandard.at/1358304979867/Roma-Kuenstlerin-Ceija-Stojka-gestorben
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118842579 // Gemeinsame Normdatei (нем.) — 2012—2016. http://d-nb.info/gnd/118842579/
- derStandard.at. Roma-Künstlerin Ceija Stojka gestorben - Literatur - derStandard.at › Kultur. Derstandard.at. http://derstandard.at/1358304979867/Roma-Kuenstlerin-Ceija-Stojka-gestorben
- ↑ French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 68.
- Holocaust Encyclopedia: Ceija Stojka. United States Holocaust Memorial Museum. https://www.ushmm.org/wlc/en/idcard.php?ModuleId=10006787
- https://matterof.art/2022/exhibition/ghmp-21
- Ceija Stojka : une artiste rom dans le siècle = a Roma artist in the century.. — Lyon, 2018. — ISBN 9782849754962.
- ↑ French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 64-86.
- French, Lorely. Approaches to a “new" World Literature: Romani Literature(s) as (re-)writing and self-empowerment : [англ.] / Lorely French, Marina Ortrud M. Hertrampf. — Akademische Verlagsgemeinschaft München AVM, 2023-11-20. — P. 147—148. — ISBN 978-3-95477-157-8.
- Stojka, Ceija. The Memoirs of Ceija Stojka, Child Survivor of the Romani Holocaust : [англ.]. — Boydell & Brewer, 2022. — P. 2. — ISBN 978-1-64014-121-6.
- Freund, Florian, Gerhard Baumgartner, and Harald Greifeneder. Vermogensentzug, Restitution und Entschadigung der Roma und Sinti. Wien, Munchen: Oldenbourg Verlag, 2004 (p. 53)
- http://www.karinberger.at/
- http://www.navigatorfilm.com/de/menu7/filme51/
- http://www.navigatorfilm.com/de/unterdenbrettern/
- https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-21250218
- ↑ Galloway. The Art of Remembering. Seven Days.http://www.sevendaysvt.com/vermont/the-art-of-remembering/Content?oid=2139017
- https://www.bbc.com/news/world-europe-21250218
- liw.hu. CEIJA STOJKA - Gallery8. gallery8.org. http://gallery8.org/en/news/2/47/ceija-stojka
- https://www.amazon.co.uk/Diklem-Suno-Ich-Hatte-Eine/dp/B000050KR0
- http://www.ceijastojka.org/
- https://www.amazon.co.uk/Diklem-Suno-Ich-Hatte-Eine/dp/B000050KR0