Висбаден (нем. Wiesbaden (Wiesbaden.ogg ), лат. Aquae Mattiacae, Aquae Mattiacorum ) — Германиядағы қала, Гессен федералды жерінің әкімшілік орталығы.
| Висбаден | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Әкімшілігі | |||
| Статусы | жердің әкімшілік орталығы ауданнан тыс қала | ||
| Жер | Гессен | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | |||
| Бұрынғы атаулары | Акве Маттиаке | ||
| Уақыт белдеуі | UTC+1, жазда UTC+2 | ||
| Тығыздығы | 1 361 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы | немістер — 84 %, басқа ұлттар — 16 % (2011) |
Висбаден — Гессендегі Франкфурттен кейінгі екінші үлкен қала. 2021 жылғы 30 қыркүйектегі жағдай бойынша халық саны 278 609 адамды құрады.
Висбаден атауы сөзбе-сөз «шалғынды ванналар» дегенді білдіреді. Еуропадағы ең көне курорттардың бірі, онда 26 ыстық және бірнеше суық термалды бұлақтар бар. 1905 жылдан бастап, оның халқы 100 мыңға жеткенде, ол үлкен қала болып санала бастады.
География Өңдеу
Висбаден Рейннің оң (шығыс) жағалауында Майнның Рейнге құяр жерінде орналасқан. Рейннің арғы жағында Майнц қаласы орналасқан. Висбаден мен Майнц тарихта бәсекелес қалалар болды. Майнц консервативті тәртібі бар католиктік орталық ретінде белгілі. Висбаден негізінен протестанттық курорттық қала болды.
Тарих Өңдеу
Висбаден аумағындағы ерте қоныстар неолит дәуіріне жатады. Ыстық бұлақтар Рим империясы дәуірінен бері белгілі болды — алғашқы белгілі ескерту Үлкен Плинийдің «Табиғи тарихында» біздің дәуіріміздің 77 жылына жатады. Бұл жер кейін «Aquae Mattiacorum» деп аталды (қаз. Маттиак қайнарлары) осы жерлерде өмір сүрген, римдіктерге дос болған хатт тайпасының атымен аталған.
260 жылы алемандықтар бекіністі басып алды. 370 жылы римдіктер мен алемандықтар бірігіп, алемандықтарға Висбаденге құқық берілді және олар Рим империясын басқа герман тайпаларынан қорғауға қатысуы керек еді. 496 жылы алемандықтар Хловиске бағынып, Франк мемлекетіне қосылды. VIII ғасырда франктер король сарайын («Königshof», «curtis regia») салды. 828 және 830 жылдар аралығында Эйнхард «Висбада» атауын атап өтеді. Бұл Висбаденнің қазіргі атауымен алғашқы тарихи ескертпесі болды.
1170 жылдары Нассау Висбаденді иемденіп, қаланы 1242 жылға дейін басқарды, сол кезде Майнц архиепископы қаланы басып алып, өртеп жіберді. Висбаден қайтадан 1270 жылы Нассау жерінің бір бөлігі болды. 1329 жылы Нассау және Висбаден үйі Бавария королі Людовик IV атынан монета соғу құқығын алды. Шаруалар соғысына қатысуына байланысты Висбаден 1525 жылы қырық жыл бойы барлық артықшылықтардан айырылды. Осы уақыт ішінде қала протестанттық орталыққа айналды, 1543 жылдың 1 қаңтарынан бастап бірінші лютерандық пастор Вольф Дентенер болды. 1566 жылы артықшылықтар қалаға қайтарылды. Қаладағы ең көне ғимарат - 1609 жылдан 1610 жылға дейін салынған раундиум. 1547 және 1561 жылдардағы қаладағы өрттер ескі ғимараттардың қирауына әкелді.[дереккөзі?] .
1815 жылы Нассау астанасы Висбаденге көшіріліп, қалада герцогтың резиденциясы пайда болды. Сол кезден бастап қала белсенді түрде бой көтеріп, көрікті келбетке ие бола бастады. 1866 жылы Нассау Австрия-Пруссия соғысы кезінде Австрия жағына шықты. Австрияның соғыста жеңілуі герцогтықтың жойылуына және Нассаудың Пруссия әскерлерінің аннексиялануына әкелді. Пруссияның Гессен-Нассау провинциясы пайда болды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Америка Құрама Штаттарының бастамасымен Гессен штаты ұйымдастырылып, Висбаден әкімшілік орталығы болды. Висбаденде американдық әскерлер әлі де бар, олардың саны 2119 адам, олардың барлығы қаладан Франкфуртқа шығатын жерде орналастырылған.
Висбаденде Германияның қылмыстық полициясының федералды басқармасы, Федеральное статистическое ведомство, федералды демография институты, неміс клиникалық диагностика орталығы орналасқан.
Халқы Өңдеу
Саясат Өңдеу
1849 жылдан қазіргі уақытқа дейін мэрлер:
|
|
Экономика Өңдеу
Көлік Өңдеу
- Висбаден Франкфурт әуежайынан 25 км қашықтықта орналасқан
- Қалада бірнеше теміржол вокзалы бар, соның ішінде Негізгі станция (Хауптбанхоф, нем. Hauptbahnhof), Висбаденді көрші: Франкфурт, Дармштадт, Майнц, Лимбург және Кобленц қалалармен байланыстырады.
- Қала ішіндегі Рейн мен Майнның акваториясы федералды су қатынас жолына кіреді. Сонымен, Рейннің жағасында Шиерштейн порты (нем. Schiersteiner Hafen), оның аумағында бірнеше қайық станциялары бар.
Мәдениет, ғылым және білім Өңдеу
- Висбаден қолданбалы ғылымдар университеті.
- Висбаден обсерваториясы
2001 жылдан бастап «Go East» кинофестивалі өткізілуде, оның мақсаты Батыс пен Шығыс арасындағы шынайы мәдени диалог пен алмасуды бастау болып табылады.
Көрікті орындар Өңдеу
- Сарай алаңы, онда 1840 жылы Нассау герцогы Уильям салған герцог сарайы және Жаңа ратуша (1887) бар. 1610 жылы салынған Ескі ратуша қаладағы ең көне ғимарат болып табылады.
- 1852—1862 жылдары неоготикалық стильде салынған Маркткирче шіркеуі. Оның 92 метрлік батыс мұнарасы шіркеуді қаладағы ең биік ғимаратқа айналдырады.
- Висбаден мұражайы, Гессендегі үш мұражайдың бірі, Кассель мен Дармштадттағы мұражайлардан басқа, заманауи өнер көрмесі, әртүрлі суретшілердің көрмелері және Нассау герцогтігінің көне жәдігерлері жинақтары.
- Нероберг тауы, Висбаденнің солтүстігінде орналасқан, ол қаланың панорамасын ұсынады.
- Висбадендегі ең әйгілі ғимараттардың бірі Висбаден казиносына Ричард Вагнер, Отто фон Бисмарк және Элвис Пресли барған. Федор Михайлович Достоевский 1862—1871 жылдары Еуропаға жасаған сапарларында бірнеше рет рулетка ойнады, оны ол «Құмар ойыншы» (1866) романында сипаттады, оның тақырыбы құмар ойындарға деген құштарлық болды. Жазушы соңғы рет 1871 жылы 16 сәуірде Висбаденде рулетка ойнап, жеңілгеннен кейін ойынға деген құмарлығынан біржола арылды. Қазір казиноның бір залы оның есімімен аталады.
- Лейхтвейс үңгірі, туристік орын, қалаға жақын жерде орналасқан.
Сент Елизавета шіркеуі Өңдеу
- Орыс Сент Елизавета шіркеуі («Грек капелласы») 1848—1855 жылдары Нероберг тауында мезгілсіз қайтыс болған Нассау герцогинясы, орыс ұлы герцогинясы Елизавета Михайловнаны еске алу үшін салынған. Ғибадатхананың дизайнын Нассау сәулетшісі Филипп Хоффман жүзеге асырды. Гофман Мәскеудің орталығында салынып жатқан Құтқарушы Христос соборынан алған әсерлерін өз жобасына аударды. Өнер тарихы тұрғысынан ғибадатхана Нассау сәулет өнерінің романтикалық стиліндегі ескерткіштерге жатады, дегенмен оның шіркеулік мақсаты орыс православиелік сәулет өнерінің дәстүрлерімен үйлесе отырып, оған толығымен ерекше сипат береді. Ғибадатхананың солтүстік жағында Каррара мәрмәр саркофагынан тұратын часовня орналасқан. Саркофагта Ұлы Герцог Елизаветаның жатқан фигурасы бейнеленген. Ішінде ғибадатхана бағалы мәрмәрдің бірнеше түрімен қапталған: қара — египеттік, ақ — каррерлік, Швециядан — сұр мәрмәр, Германиядан — қызыл-қоңыр, Родос аралынан піл сүйегінен жасалған мәрмәр. Ғибадатхананың қоймасы О.Р.Якобидің фрескаларымен безендірілген. Иконостаздағы барлық белгішелерді Санкт-Петербургтегі Императорлық өнер академиясының профессоры Карл фон Нефф жасаған. Нефф Мәскеудегі Құтқарушы Христос соборын, Санкт-Петербургтегі Исаак соборын сызған. 1896 жылы Висбаденге барған орыс патшасы Николай II императорлық сот мүшелерімен бірге Сент Елизавета шіркеуін сатып алды. Елизавета өз ақшасымен жер телімімен және орманмен (соның ішінде зиратпен) бірге. Осылайша, Висбадендегі Сент Елизавета шіркеуі бүгінде Ресейден тыс Орыс Православие Шіркеуіне (РОПШ), жекелей айтқанда Берлин және Неміс Епархиясына жатады.
Егіз қалалар Өңдеу
Астрономияда Өңдеу
2 астероид Висбаденнің атымен аталған: 1911 жылы ашылған (717) Визибада және (765) Маттиака. Екі астероидты да осы қаланың тумасы неміс астрономы Франц Кайзер ашқан.
Дереккөздер Өңдеу
- Wiesbaden, Landeshauptstadt, Kreisfreie Stadt.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 мамыр 2018.
Сілтемелер Өңдеу
- Висбаденнің ресми парақшасы (нем.))
- Қала өмірі туралы бірнеше бейнероликтер (орыс.))
- Висбаден панорамасы. Басты дереккөзінен 11 қараша 2005.(қолжетпейтін сілтеме)
- Висбадендегі өнер
- St1m «Друзья» клипі, Висбаденде түсірілген
- Висбаденнің сәулеттік көрікті жерлері. Мәдениет және тарих дәстүрлері. Мерекелік іс-шаралар.