Орыс-украин соғысы

Орыс-украин соғысы (укр. російсько-українська війна, орыс. Российско-украинская война) — Ресей (және кейіннен оған қосылған ДХР мен ЛХР) мен Украина арасындағы соғыс. Ресейдің Украинаға әскери араласуы 2014 жылдың ақпан-наурыз айларында Еуромайданның жеңісінен кейін, Ресей Қырым түбегін (Украинаның аймақтары — АР Қырым және Севастополь) басып алып, оны қосып алған кезде басталды. 2014 жылдың сәуірінде Донецк және Луганск облыстарындағы Украинаның жаңа үкіметіне қарсы наразылықтар қарулы қақтығыс кезеңіне өтті, онда Ресей өзін-өзі жариялаған ДХР мен ЛХР-ді, соның ішінде тікелей әскери араласуды қолдады және басқарды. 2022 жылдың 24 ақпанында толық шапқыншылыққа дейін Донбасста соғыс қимылдары локализацияланды.

Орыс-украин соғысы
Негізгі қақтығыс: Посткеңестік қақтығыстар
[[Сурет: |300px|Жоғарыдан солға сағат тілімен : 2022 жылғы Харьков қарсы шабуылы кезіндегі украин танктері; Мәскеуде Ресей тағайындаған шенеуніктер Украинаның төрт аймағын қосуды ратификациялады; Донбасс соғысы кезінде Ресей қолдаған күштер; Мариупольді қоршау кезінде ресейлік бомбалау; Қырымға басып кіру кезінде орыс сарбаздары; Киевке ресейлік зымыран соққыларының салдарынан бейбіт тұрғындар қаза тапты]]
Дата	20 ақпан 2014 жыл - қазіргі уақыт
Орын	Украина, Ресей, Қара теңіз
Себеп	Украинаның Еуропалық және еуроатлантикалық интеграцияға деген ұмтылысы, Ресейлік империализм
Аумақтық өзгерістер	Қырым аннексиясы ДХР және ЛХР тәуелсіздігін жариялау және оларды Ресейдің қолдауы Донбастағы соғыс Ресей-Украина дағдарысы (2021-2022) Ресейдің ДХР мен ЛХР-ді мойындауы Украинаның басып алынған аумақтарының аннексиясы Ресей оккупациясы
Қарсыластар
Украина 2022 жылдан бастап Украинаға көмек көрсететін елдер туралы ақпаратты Украинаға әскери Көмек бөлімінен қараңыз  Ресей  Донецк Халық Республикасы  Луганск Халық Республикасы
Қолбасшылары
Украина Володимир Зеленський (2019–қазіргі уақыт) Петро Порошенко (2014–2019) Александр Турчинов (2014) Андрей Загороднюк (2019–2020) Степан Полторак (2014–2019) Валерий Гелетей (2014) Игорь Тенюх (2014) Валерий Залужный (2021–қазіргі уақыт) Руслан Хомчaк (2019–2021) Арсен Аваков (2014–2021)  Ресей Владимир Путин Сергей Шойгу Валерий Герасимов Евгений Пригожин (2014–2023) Александр Захарченко (2014–2018) Денис Пушилин (2018–қазіргі уақыт) Павел Губарев (2014) Игорь Гиркин (2014) Леонид Пасечник (2017–қазіргі уақыт) Игорь Плотницкий (2014–2017) Валерий Болотов (2014)
Шығындар
Украина: 14 567 қайтыс болды (2014 жылдың 18 наурызынан 2023 жылдың 30 қазанына дейін" Украина үшін қаза тапқандарды еске алу кітабының " аттас расталған деректері) 9 700–10 700 жарақат алды 2768 тұтқындалды 9268 Қырымды аннексиялау кезінде Ресей Федерациясының жағына өтті 300 танкілер 38-ден астам тікұшақ (2022 жылғы желтоқсандағы жағдай бойынша) 70-тен астам ұшақ (2023 жылғы наурыздағы жағдай бойынша) Ресей, ДХР, ЛХР: ~40305 қаза тапты (2014 жылғы 20 ақпаннан 2023 жылғы 1 қарашаға дейін атаулы түрде расталған шығындар) 5300-ден астам тұтқын 100-ден астам танк (2016 жылғы ақпандағы жағдай бойынша) 1,5 - 2 мың БМП (2016 жылғы мамырдағы жағдай бойынша)
Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

2014-2021 жылдар аралығында Украинаның шығысындағы соғыс 4200 украин әскерінің, 5800 Ресей Федерациясының әскери күштерінің және олардың Украинаның шығысындағы прокси-күштерінің өмірін қиды (CSIS 2022 жылғы толық шабуыл басталғанға дейін 6-7 мың адам қаза тапты) және 13200-13400 адам қаза тапты, сондай-ақ 29600-33600 адам жараланды және екі жақтан да азаматтық.

2021 жылдың сәуірінен бастап Ресей мен Украина арасындағы қарым-қатынаста Ресейдің Украина шекарасында болуының артуына байланысты үлкен дағдарыс басталды, бұл толыққанды соғыс мүмкіндігі туралы айтты. Осындай мәлімдемелерге қарамастан, Ресей үкіметі Украина аумағына басып кіруді дайындаудан бірнеше рет бас тартты. 2022 жылдың ақпанында дағдарыс шиеленісіп, жағдайды шешуге бағытталған дипломатиялық әрекеттер нәтижесіз аяқталды. 21 ақпанда Ресей өзінің бақылауындағы ЛХР мен ДХР-дің тәуелсіздігін мойындады, 22 ақпанда олар бақылайтын аумаққа ресми түрде әскерлер енгізді, ал 24 ақпанда Украинаға толық басып кіруді бастады.

Қақтығыс барысында әртүрлі елдердің халықаралық медиасы мен саясаттанушылары не болып жатқанын Ресейдің Украинаға қарсы соғысы деп сипаттады. Ресей 2022 жылдың ақпанына дейін өзінің тұрақты әскерлерін Донбасста қолданудан бірнеше рет бас тартты және осы уақытқа дейін Донбасстағы қақтығыс ішкі сипатта болды деп мәлімдеді.

Алғышарттары

Толық мақаласы: Ресей-Украина қатынастары

Тәуелсіз Украина және қызғылт-сары революция

1991 жылы Кеңес Одағы (КСРО) ыдырағаннан кейін Украина мен Ресей тығыз байланыста болды. 1994 жылы Украина ядролық қаруды таратпау туралы шартқа ядролық қаруы жоқ мемлекет ретінде қосылуға келісті. Украинада бұрынғы кеңестік ядролық қару алынып, бөлшектелді. Өз кезегінде Ресей, Ұлыбритания және Америка Құрама Штаттары Будапешттегі қауіпсіздік кепілдігі туралы меморандум аясында Украинаның аумақтық тұтастығы мен саяси тәуелсіздігін сақтауға келісті. 1999 жылы Ресей еуропалық қауіпсіздік Хартиясына қол қойған Тараптардың бірі болды, ол "әрбір қатысушы мемлекеттің қауіпсіздік тетіктерін, соның ішінде одақтас келісімдерді таңдауда немесе өзгертуде еркін болу құқығын растады." КСРО ыдырағаннан кейінгі жылдары бірнеше бұрынғы Шығыс блок елдері НАТО-ға қосылды, ішінара Ресеймен байланысты аймақтық қауіпсіздік қатерлеріне жауап ретінде, мысалы, 1993 жылғы Ресейдегі Конституциялық дағдарыс, Абхазия соғысы (1992-1993) және бірінші шешен соғысы (1994-1996). Путин Батыс державалары бірде-бір Шығыс Еуропа елінің қосылуына жол бермеу туралы уәделерін бұзды деп мәлімдеді.

Қызғылт сары революция кезінде Киевтегі Тәуелсіздік алаңында наразылық білдірушілер, 2004 ж. қараша

2004 жылы Украинадағы президенттік сайлау қайшылықты болды. Сайлау науқаны кезінде оппозиция кандидаты Виктор Ющенко TCDD диоксинімен уланған; кейінірек ол Ресейді қатысы бар деп айыптады. Қараша айында Премьер-министр Виктор Янукович сайлауды бақылаушылардың дауыс беру нәтижелерін бұрмалағаны үшін айыптағанына қарамастан жеңімпаз деп танылды. Апельсин революциясы деп аталатын екі айлық кезеңде ірі бейбіт наразылықтар оның нәтижесіне сәтті қарсы шықты. Украинаның Жоғарғы Соты сайлауда кеңінен бұрмаланғандықтан бастапқы нәтижені жойғаннан кейін, Ющенконы президент ретінде және Юлия Тимошенконы премьер-министр ретінде билікке алып келген және Януковичті оппозицияда қалдырған қайта тур өтті. Апельсин революциясы көбінесе 21 ғасырдың басындағы басқа наразылық қозғалыстарымен біріктіріледі, әсіресе бұрынғы КСРО-да түрлі-түсті революциялар деп аталады. Энтони Кордесманның айтуынша, Ресей әскери офицерлері АҚШ пен Еуропа мемлекеттерінің көрші елдерді тұрақсыздандыру және Ресейдің ұлттық қауіпсіздігін бұзу әрекеттері сияқты түрлі-түсті революцияларды қарастырған. Ресей президенті Владимир Путин 2011-2013 жылдардағы ресейлік наразылықтарды ұйымдастырушыларды Ющенконың бұрынғы кеңесшілері деп айыптады және наразылықтарды қызғылт сары революцияны Ресейге көшіру әрекеті деп сипаттады. Осы кезеңде Путинді қолдайтын митингілер "қызғылт сарыға қарсы наразылықтар" деп аталды.

2008 жылғы Бухарест саммитінде Украина мен Грузия НАТО-ға кіруге тырысты. НАТО мүшелерінің реакциясы екіге бөлінді; Батыс Еуропа елдері Ресеймен қарама-қайшылықты болдырмау үшін мүшелік іс-қимыл жоспарларын (PDF) ұсынуға қарсы болды, ал АҚШ президенті Джордж Буш оларды қабылдауды талап етті. НАТО, сайып келгенде, Украина мен Грузияға карталар беруден бас тартты, бірақ сонымен бірге "бұл елдер бір сәтте НАТО-ға мүше болады"деп келіскен мәлімдеме жариялады. Путин Грузия мен Украинаның НАТО-ға кіру туралы өтініштерімен қатты келіспейтіндігін білдірді. 2022 жылдың қаңтарына қарай Украинаның НАТО-ға кіру мүмкіндігі алыс болды.

2009 жылы Янукович 2010 жылғы президенттік сайлауда Украина президентіне қайта үміткер болу ниетін жариялады, ол кейіннен жеңіске жетті. 2013 жылдың қарашасында Януковичтің Украина мен ЕО арасындағы Қауымдастық туралы келісімге қол қоймау туралы кенеттен шешіміне жауап ретінде Еуропалық Одақ (ЕО) жақтастарының жаппай наразылықтарының толқыны басталды, оның орнына Ресеймен және Еуразиялық экономикалық одақпен тығыз байланысты таңдады. 2013 жылдың 22 ақпанында Украина парламенті ЕО-мен келісімді қайта қарауды басым дауыспен мақұлдады, содан кейін Ресей Украинаға Санкциялар қаупін пайдаланып оны қабылдамауға қысым жасады, ал Кремльдің кеңесшісі Сергей Глазьев келісімге қол қойылған жағдайда Ресей Украинаның мемлекет мәртебесіне кепілдік бере алмайтынын айтты.

Евромайдан, Намыс төңкерісі және ресейшіл тәртіпсіздіктер

Толық мақалалары: Еуромайдан және Украин төңкерісі (2014)

Евромайдан қозғалысы аясында бірнеше айлық наразылықтардан кейін 2014 жылдың 21 ақпанында Янукович пен парламенттік оппозиция жетекшілері мерзімінен бұрын сайлау өткізуді көздейтін бітімгершілік келісімге қол қойды. Келесі күні Янукович импичмент бойынша дауыс беру қарсаңында Астанадан қашып кетті, бұл оның президенттік өкілеттігін алып тастады. 23 ақпанда Рада орыс тіліне ресми мәртебе берген 2012 жылғы заңның күшін жою туралы заң жобасын қабылдады. Заң жобасы қабылданбады; дегенмен, бұл ұсыныс Украинаның орыс тілді аймақтарында ресейлік бұқаралық ақпарат құралдарының этникалық орыс халқына жақын арада қауіп төніп тұрғаны туралы хабарламаларымен күшейтілген реакция тудырды.

27 ақпанда Уақытша үкімет құрылып, мерзімінен бұрын президенттік сайлау тағайындалды. Келесі күні Янукович Ресейде қайта пайда болды және баспасөз мәслихатында Ресей Қырымда өзінің ашық әскери науқанын бастаған сәтте Украина президентінің міндетін атқарушы болып қала беретінін мәлімдеді. Украинаның орыс тілді шығыс аймақтарының басшылары Януковичке деген адалдығын мәлімдеді, Бұл 2014 жылы Украинадағы ресейшіл тәртіпсіздіктерге себеп болды.

Қырымдағы Ресей әскери базалары

Қақтығыстың басында Ресейдің Қара теңіз флотында Қырым түбегіндегі Севастополь, Кача, Гвардейское, Симферополь ауданы, Сарыч және басқалары сияқты бірнеше жерлерде шамамен 12000 әскер болды. 2005 жылы Ялта маңындағы сарыч мүйісіндегі Маяк пен басқа да маяктарды бақылау туралы дау туды. Ресейдің қатысуы Украинамен негіздеу және транзит туралы келісіммен рұқсат етілді. Келісімдерге сәйкес Қырымдағы Ресей әскери күштерінің саны ең көп дегенде 25000 әскермен шектелді; олардан: Украинаның егемендігін құрметтеу, оның заңнамасын сақтау, елдің ішкі істеріне араласпау және халықаралық шекарадан өту кезінде өздерінің "әскери жеке куәліктерін" көрсету талап етілді. Қақтығыстың басында келісімге сәйкес әскерлер санының едәуір шектелуі Ресейге қауіпсіздік мәселелерін ескере отырып, өзінің әскери қатысуын едәуір күшейтуге, Қырымда операция жасау үшін арнайы күштер мен басқа да қажетті құралдарды орналастыруға мүмкіндік берді.

1997 жылы қол қойылған КСРО-ның Қара теңіз флотын бөлу туралы алғашқы келісімге сәйкес, Ресейге 2017 жылға дейін Қырымда өзінің әскери базаларын құруға рұқсат етілді, содан кейін ол барлық әскери бөлімдерді, соның ішінде Қара теңіз флотының бір бөлігін Қырым Автономиялық Республикасы мен Севастопольден эвакуациялайды. 2010 жылдың 21 сәуірінде Украинаның бұрынғы президенті Виктор Янукович 2009 жылғы Ресей–Украина газ дауын шешу үшін Харьков пактісі деп аталатын жаңа келісімге қол қойды; ол ұзарту мүмкіндігімен 2042 жылға дейін ұзартылды.

Заңдылық және соғыс жариялау

Жалғасып жатқан Ресей-Украина соғысында ешқандай ресми соғыс жарияланбады. Путин 2022 жылы Ресейдің Украинаға басып кіргенін жариялаған кезде, ол ресми соғыс жариялауды айналып өтіп, "арнайы әскери операцияны" бастайтынын мәлімдеді. Алайда бұл мәлімдемені Украина үкіметі соғыс жариялау ретінде қарастырды және көптеген халықаралық жаңалықтар көздері хабарлады. Украина парламенті Украинадағы әскери әрекеттеріне байланысты Ресейді "террористік мемлекет" деп атағанымен, ол оның атынан ресми соғыс жариялаған жоқ.

Ресейдің Украинаға басып кіруі халықаралық құқықты бұзды (соның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы). Шапқыншылық сонымен қатар кейбір елдердің халықаралық қылмыстық заңдары мен ішкі Қылмыстық кодекстеріне, соның ішінде Украина мен Ресейдің кодекстеріне сәйкес агрессия қылмысы деп аталды, дегенмен бұл заңдарға сәйкес қудалауға іс жүргізу кедергілері бар.

Тарихы

Ресейдің Қырымды қосып алуы (2014)

Толық мақаласы: Қырым аннексиясы

2014 жылдың ақпан–наурыз айларында Украинаның шығыс шекарасында Ресейдің әскери күшін арттыру

2014 жылдың ақпан–наурыз айларында Ресейдің Қырымды басып алуы кезінде Украина Қарулы Күштерінің әскери бөлімдерін қоршау

Ресей әскерлері Украинаның әскери базасын асуда жауып тастайды

2014 жылдың 20 ақпанында Ресей Қырымды аннексиялауды бастады. 22 және 23 ақпанда, Янукович құлатылғаннан кейін бірден биліктің салыстырмалы вакуумы жағдайында Ресей әскерлері мен арнайы бөлімшелері Новороссийск арқылы Қырымға қарай жылжи бастады. 27 ақпанда Ресей әскерлері Қырым түбегіне шабуыл жасай бастады. Олар стратегиялық позицияларды иемденіп, Ресей туын көтеріп, Қырым Парламентін басып алды. Бақылау-өткізу пункттері Қырым түбегін Украинаның қалған бөлігінен оқшаулап, аумақ бойынша қозғалысты шектеді.

Келесі күндері ресейлік сарбаздар негізгі әуежайлар мен байланыс орталығын басып алды. Ресейлік кибершабуылдар Украина Үкіметімен, бұқаралық ақпарат құралдарымен және әлеуметтік желілермен байланысты веб-сайттардың жабылуына әкелді. Кибершабуылдар Ресейге украин шенеуніктері мен парламент мүшелерінің ұялы телефондарына қол жеткізуге мүмкіндік берді, бұл байланысты одан әрі бұзды.

1 наурызда Ресей заң шығарушы органы Қарулы Күштерді қолдануды мақұлдады, нәтижесінде түбекке Ресей әскерлері мен әскери техникалар келді. Келесі күндері Украинаның қалған әскери базалары мен құрылыстары қоршауға алынып, қоршауға алынды, соның ішінде оңтүстік теңіз базасы. 18 наурызда Ресей түбекті ресми түрде аннексиялағаннан кейін Украинаның әскери базалары мен кемелеріне Ресей әскерлері шабуыл жасады. 24 наурызда Украина әскерлерге кетуді бұйырды; 30 наурызға қарай барлық украин әскерлері түбектен кетті.

15 Сәуірде Украина парламенті Қырымды Ресей уақытша басып алған аумақ деп жариялады. Аннексиядан кейін Ресей үкіметі аймақтағы әскери қатысуын арттырып, ядролық қауіп-қатерге душар болды. Путин Қырымда Ресейдің әскери жедел тобы құрылатынын мәлімдеді. Қараша айында НАТО Ресей Қырымда ядролық қаруды орналастырады деп ойлады. Қырымды қосқаннан кейін НАТО ның кейбір мүшелері украин армиясын дайындайды.

Донбасстағы соғыс (2014-2015)

Толық мақаласы: Донбастағы соғыс

Украин әскерлері ресейлік маневрлерге жауап ретінде орналастырылуда. 2014 жылдың наурыз айының басы.

Ресейшіл тәртіпсіздіктер

2014 жылдың ақпан айының соңынан бастап Украинаның шығыс және оңтүстік аймақтарының ірі қалаларында ресейшіл және үкіметке қарсы топтардың демонстрациялары өтті. Украинаның оңтүстігі мен шығысындағы алғашқы наразылықтар негізінен жергілікті тұрғындардың жаңа Украина Үкіметіне наразылығының көрінісі болды. Ресейдің осы кезеңге қатысуы демонстрацияларды қолдайтын мәлімдемелермен шектелді. Алайда Ресей мұны Украинаға қарсы келісілген саяси және әскери жорықты бастау арқылы пайдаланды. Путин Донбассты "Новороссияның" бір бөлігі деп атаған кезде сепаратистерге заңдылық берді және бұл аймақтың Украинаның бір бөлігі болғанына таң қалды.

Наурыз айының соңында Ресей Украинаның шығыс шекарасына жақын әскерлерді тартуды жалғастырды, сәуір айына дейін 30-40 000 әскерге жетті. Бұл орналастыру Украинаның жауаптарын күшейту және бұзу қаупі үшін қолданылды. Бұл қауіп Украинаны қақтығыс аймағына емес, өз шекараларына күш салуға мәжбүр етті.

Украина билігі ресейшіл наразылықтарды басып, наурыз айының басында жергілікті сепаратистік көшбасшыларды тұтқындады. Бұл көшбасшыларды ресейлік барлау қызметтерімен байланысы бар және ресейлік бизнестегі мүдделері бар адамдар алмастырды. 2014 жылдың сәуіріне қарай Ресей азаматтары Ресейден келген еріктілер мен техниктердің, соның ішінде шешен және казак содырларының қолдауымен сепаратистік қозғалысты бақылауға алды. Донецк Халық Республикасының (КХДР) қолбасшысы Игорь Гиркиннің айтуынша, сәуір айында бұл қолдау болмаса, қозғалыс Харьков пен Одессадағыдай ыдырайтын еді. Сепаратистік топтар мамыр айында Украина немесе БҰҰ-ға мүше басқа мемлекет мойындамаған даулы референдумдар өткізді.

Қарулы қақтығыс

Украинаның 12 сәуірде Славянскіні басып алғаннан кейін Донбасстағы Ресейдің әрекеттеріне реакциясы. 2014 жылғы сәуір-мамыр.

Сәуірде Украинаның шығысында Ресей қолдаған сепаратистік күштер мен Украина арасында қарулы қақтығыс басталды. Сепаратистер Донецк және Луганск халық Республикаларын жариялады. 6 сәуірден бастап содырлар көптеген қалалардағы үкіметтік ғимараттарды басып алып, Ресеймен шекара өткелдерін, көлік тораптарын, хабар тарату орталығын және басқа да стратегиялық инфрақұрылымды бақылауға алды. 12 сәуірде бірнеше қарулы топтар Славянск, Краматорск қалаларын басып алды, содан кейін келесі күндері Горловка, Дружковка. Оларды отставкадағы Ресей полковнигі Игорь Гиркин және подполковник Игорь Безлер сияқты адамдар басқарды. Сепаратистердің аумақтық бақылауының кеңеюіне тап болған Украинаның уақытша үкіметі 15 Сәуірде "терроризмге қарсы операцияны" (АТО) бастады; дегенмен, украин күштері нашар дайындалған және нашар орналастырылған және операция тез тоқтап қалды.

Сәуір айының соңына қарай Украина Донецк және Луганск облыстарын бақылауды жоғалтқанын мәлімдеді. Ол Ресейдің ықтимал шапқыншылығына қарсы "толық жауынгерлік дайындықта" екенін мәлімдеді және өзінің қарулы күштеріне шақыруды қалпына келтірді. Мамыр айында украиналық науқан Украинадағы ұлттық жұмылдыру аяқталғаннан кейін қарулы күштерді шешуші шабуылға дайындау үшін АТО аймағының айналасындағы негізгі позицияларды бекіту арқылы сепаратистерді ұстауға бағытталған.

Сепаратистер мен Украина Үкіметі арасындағы қақтығыс күшейген сайын, мамыр айында Ресей жалған ақпарат тактикасын, тұрақты емес содырларды, тұрақты орыс әскерлерін және әдеттегі әскери қолдауды біріктіретін "гибридті тәсілді" қолдана бастады. Донецк әуежайы үшін алғашқы шайқас Украинадағы президенттік сайлаудан кейін өтті. Бұл қақтығыстың бетбұрыс кезеңін белгіледі; бұл сепаратистер мен Украина Үкіметі арасындағы алғашқы шайқас болды, оған көптеген ресейлік "еріктілер"қатысты. Украинаның мәліметтері бойынша, 2014 жылдың жазында қақтығыс кезінде Ресей әскерилендірілген күштері жауынгерлердің 15%-дан 80%-на дейін құрады. Маусым айынан бастап Ресейден қару-жарақ, бронды машиналар мен оқ-дәрілер жеткізілді.

2014 жылдың 17 шілдесінде Ресейдің бақылауындағы күштер Украинаның шығысында ұшып бара жатқанда Malaysia Airlines 17 рейсінің жолаушылар ұшағын атып түсірді. Тергеу және денелерді қалпына келтіру конфликт қимылдары жалғасқан кезде қақтығыс аймағында басталды.

Шілде айының соңына қарай украин әскерлері Донецкті оқшаулап, Ресей-Украина шекарасын бақылауды қалпына келтіруге тырысып, олардың арасындағы жеткізу жолдарын жабу үшін қалаларға басып кірді. 28 шілдеге қарай савур қабірінің стратегиялық биіктігі маңызды теміржол торабы Дебальцево қаласымен бірге Украинаның бақылауында болды. Украин әскерлерінің бұл жедел жетістіктері ДХР мен ЛХР-дің мемлекеттік құрылымдарының болуына қауіп төндірді, бұл шілденің ортасынан бастап украин әскерлеріне қарсы өз территориясында Ресейдің трансшекаралық бомбалауын тудырды.

Ресейдің 2014 жылғы тамыздағы шапқыншылығы

2014 жылдың маусым–тамыз айларындағы прогресс картасы

"Жаңаресей" туының астында біріккен сепаратистердің бірқатар әскери жеңілістері мен сәтсіздіктерінен кейін Ресей 2014 жылдың тамыз айының ортасында шекара арқылы жүк көліктерінен "гуманитарлық конвой" деп атаған нәрсені жіберді. Украина бұл қадамды "тікелей шабуыл"деп атады. Украинаның Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесі қараша айында автоколондар күн сайын дерлік келетінін (30 қарашада 9 автоколонға дейін) және олардың мазмұны негізінен қару-жарақ пен оқ-дәрілер екенін хабарлады. Мылтықшылар тамыз айының басында Донбасс Әскерден "демалыста" жүрген ресейлік әскери қызметшілерге келе бастады деп мәлімдеді.

2014 жылдың тамызына қарай Украинаның "терроризмге қарсы операциясы" ресейшіл күштердің бақылауындағы аумақты қысқартты және шекараға жақындады. Игорь Гиркин Ресейді әскери араласуға шақырды және сәтсіздіктерге оның тұрақты емес Күштерінің жауынгерлік тәжірибесіздігі, сондай-ақ жергілікті тұрғындар арасында жалдау қиындықтары себеп болды деп мәлімдеді. Ол: "президент Владимир Путин Новороссия деп атаған территориядағы бұл соғыста жеңіліс Кремль мен Президенттің билігіне қауіп төндіреді",-деді..

Жағдайдың нашарлауына жауап ретінде Ресей өзінің гибридтік тәсілінен бас тартып, 2014 жылдың 25 тамызында әдеттегі шабуылын бастады. Келесі күні Ресей Қорғаныс министрлігі бұл сарбаздар шекарадан "кездейсоқ"өтті деп мәлімдеді. Николай Митрохиннің бағалауы бойынша, 2014 жылдың тамыз айының ортасына қарай Донбасстағы Иловайс шайқасы кезінде сепаратистер жағында 20 000-нан 25 000-ға дейін әскери қызметші соғысқан және тек 40-45%-ы "жергілікті тұрғындар"болған..

Киев тұрғындары "Сич" батальонының еріктілерімен 2014 жылғы 26 тамызда

Ресей парламентінің жоғарғы палатасының спикері мен Ресейдің мемлекеттік телеарналары ресейлік сарбаздардың Украинаға кіргенін мойындады, бірақ оларды "еріктілер"деп атады. Ресейдегі оппозициялық басылым "жаңа газеттің" тілшісі Ресей әскери басшылығы сарбаздарға 2014 жылдың жазының басында Украинада өкілеттіктерін тастап, соғысқаны үшін ақша төледі, содан кейін Украинаға сарбаздарға бұйрық бере бастады деп мәлімдеді. Ресейдің оппозициялық депутаты Лев Шлосберг осыған ұқсас мәлімдемелер жасады, дегенмен ол өз елінің содырлары ДХР мен ЛХР бөлімшелері ретінде жасырылған "тұрақты орыс әскерлері" деп мәлімдеді.

2014 жылдың қыркүйек айының басында Ресейдің мемлекеттік телеарналары Украинада қаза тапқан ресейлік сарбаздарды жерлеу туралы хабарлады, бірақ оларды "Орыс әлемі" үшін күресетін "еріктілер"деп атады. "Единая Россияның" жетекші саясаткері Валентина Матвиенко "біздің бауырлас елде" соғысып жатқан "еріктілерді"мақтады. Ресейдің мемлекеттік теледидары алғаш рет Украинадағы шайқаста қаза тапқан сарбаздың жерлеу рәсімін көрсетті.

Минск келісімдері

Толық мақаласы: Минск келісімдері

2014 жылғы 5 қыркүйектегі Минск хаттамасында белгіленген бақылау желісі мен буферлік аймақтың картасы

3 қыркүйекте Порошенко Путин екеуі "үнемі атысты тоқтату"туралы келісімге келгенін мәлімдеді. Ресей мұны жоққа шығарып, оның жанжалдың тарапы екенін жоққа шығарып, "олар тек қақтығысты қалай шешуге болатынын талқылады"деп қосты. Содан кейін Порошенко өз сөзінен бас тартты. 5 қыркүйекте Ресейдің ЕҚЫҰ-дағы Тұрақты өкілі Андрей Келин ресейшіл сепаратистердің Мариупольді "босатқысы келетіні" табиғи нәрсе екенін айтты. Украиналық қауіпсіздік күштері бұл аймақта ресейлік барлау топтары байқалғанын айтты. Келин: "онда еріктілер болуы мүмкін."2014 жылдың 4 қыркүйегінде НАТО офицері Украинада бірнеше мың тұрақты орыс әскері жұмыс істейтінін айтты.

2014 жылдың 5 қыркүйегінде Минск атысты тоқтату туралы хаттамасына сәйкес Украина мен Донецк және Луганск облыстарының сепаратистердің бақылауындағы бөліктері арасында демаркациялық сызық жүргізілді.

2014 жылдың соңы және Минск келісімі II

2015 жылдың мамырында Донецктегі ресейшіл көтерілісшілер. Украина Украинаның шығысындағы Ресей қолдайтын сепаратистік республикаларды террористік ұйымдар деп жариялады.

2015 жылдың қаңтарында Донецк, Луганск және Мариуполь үш действий майданын ұсынды. Порошенко 21 қаңтарда 2000-нан астам қосымша ресейлік әскери қызметшілер, 200 танктер мен бронетранспортерлердің шекарадан өткені туралы хабарлар аясында қауіпті шиеленісті сипаттады. Ол өзінің алаңдаушылығына байланысты Дүниежүзілік экономикалық форумға сапарын қысқартты.

"Минск II" деп аталатын қақтығысты тоқтату шараларының жаңа пакеті 2015 жылдың 15 ақпанында келісілді. 18 ақпанда украин әскерлері 2022 жылға дейін Донбасстағы соғыстың соңғы қарқынды шайқасы кезінде Дебальцеводан шегінді. 2015 жылдың қыркүйегінде Біріккен Ұлттар Ұйымының Адам құқықтары жөніндегі басқармасы жанжалда 8000 адам қаза тапты деп есептеді.

Қақтығыс сызығының тұрақталуы (2015–2021)

Минск келісімдерінен кейін соғыс аумақтық бақылаудағы аздаған өзгерістермен келісілген байланыс сызығының айналасындағы статикалық позициялық соғысқа айналды. Қақтығыс артиллериялық дуэльдермен, арнайы күштердің операцияларымен және траншеялық соғыспен ерекшеленді. Жауынгерлік іс-қимылдар айтарлықтай уақыт аралығында ешқашан тоқтаған жоқ, бірақ бірнеше рет атысты тоқтату әрекеттеріне қарамастан төмен деңгейде жалғасты. Дебальцево құлағаннан кейін бірнеше ай ішінде байланыс сызығы бойында кішігірім қақтығыстар жалғасты, бірақ аумақтық өзгерістер болған жоқ. Екі тарап та траншеялар, бункерлер мен туннельдер желілерін құрып, қақтығысты статикалық позициялық соғысқа айналдыра отырып, өз позицияларын нығайта бастады. Кейбіреулер салыстырмалы түрде статикалық қақтығысты "мұздатылған" деп атады, бірақ Ресей бұған ешқашан қол жеткізген жоқ, өйткеніевые ешқашан тоқтаған жоқ. 2014-2022 жылдар аралығында атысты тоқтату туралы 29 келісім жасалды, олардың әрқайсысы белгісіз мерзімге күшінде қалуға келісілді. Алайда олардың ешқайсысы екі аптадан аспады.

АҚШ пен халықаралық шенеуніктер Украинаның шығысында, соның ішінде Дебальцево аймағында Ресей әскери күштерінің белсенді қатысуы туралы хабарлауды жалғастырды. 2015 жылы ресейлік сепаратистік күштер шамамен 36000 Әскерден тұрды (34000 украиналықпен салыстырғанда), оның 8500-10000-ы ресейлік сарбаздар болды. Сонымен қатар, бұл аймақта ГРУ-дің 1000-ға жуық әскери қызметкері жұмыс істеді. 2015 жылғы тағы бір болжам бойынша, украин әскерлері орыстардан 40 000-20 000 адамға артық болды. 2017 жылы орта есеппен бір украиналық сарбаз үш күн сайын шайқаста қаза тапты, бұл аймақта 6000 ресейлік әскер мен 40 000 сепаратист болған деп есептеледі.

Донбастағы соғыс құрбандары

Ресейлік сарбаздардың өлімі мен жаралану жағдайлары жергілікті ресейлік БАҚ-та талқыланды. Донбассты жалдау ардагерлер мен әскерилендірілген ұйымдар арқылы ашық түрде жүзеге асырылды. Осындай ұйымдардың бірінің жетекшісі Владимир Ефимов бұл процестің ауылдық жерлерде қалай жұмыс істейтінін түсіндірді. Ұйым негізінен армия ардагерлерін, сонымен қатар полиция, өрт сөндірушілер және т. б. әскери тәжірибемен. Бір еріктіні жабдықтау құны 350 000 рубльге (шамамен 6500 доллар) және айына 60 000-нан 240 000 рубльге дейінгі жалақыға бағаланды. Әскерге шақырылушылар қақтығыс аймағына келгеннен кейін ғана қару алды. Көбінесе ресейлік әскери қызметшілер Қызыл Крест қызметкерлерінің кейпінде жүрді. Мәскеудегі Ресей Қызыл Крестінің басшысы Игорь Трунов бұл автоколондарды гуманитарлық көмек жеткізуді қиындатады деп айыптады. Ресей ЕҚЫҰ ға өз миссиясын екі шекара өткелінен тыс кеңейтуге рұқсат беруден бас тартты.

Еріктілерге Ресейдің жалдамалы заңдарынан аулақ болу үшін олардың қатысуы "гуманитарлық көмек ұсынумен" шектелетіні туралы құжат берілді. Ресейдің жалдамалылыққа қарсы заңнамасы жалдамалыны "Ресей Федерациясының мүдделеріне қайшы келетін мақсаттармен [бо қимылдарына] қатысатын" тұлға ретінде анықтайды..

2016 жылдың тамызында Украинаның SBU барлау қызметі Сергей Глазьевтің (Ресей президентінің кеңесшісі), Константин Затулиннің және басқалардың 2014 жылы ұсталған телефон қоңырауларын жариялады, онда олар Украинаның шығысындағы ресейшіл белсенділерді жасырын қаржыландыруды, әкімшілік ғимараттарды басып алуды және қақтығыс тудырған басқа әрекеттерді талқылады. 2014 жылдың ақпан айында Глазьев әртүрлі ресейшіл партияларға жергілікті әкімшілік ғимараттарын қалай басып алу керектігі, одан кейін не істеу керек, талаптарды қалай тұжырымдау керектігі туралы тікелей нұсқаулар берді және Ресейдің қолдауына, соның ішінде "біздің жігіттерді жіберуге" уәде берді..

Ресей қолдаған сепаратистер 2016 жылдың мамырында

2018 Керчь бұғазындағы оқиға

Толық мақаласы: Керчь бұғазындағы оқиға

Қара және Азов теңіздері арасындағы өткелге байланысты Керчь бұғазындағы оқиға

Ресей 2014 жылы Керчь бұғазын нақты бақылауға алды. 2017 жылы Украина бұғазды пайдалану туралы төрелік сотқа жүгінді. 2018 жылға қарай Ресей бұғаз арқылы өтетін көпір салды, ол арқылы өтетін кемелердің көлемін шектеді, жаңа ережелер енгізді және украин кемелерін бірнеше рет ұстады. 2018 жылдың 25 қарашасында Одессадан Мариупольге барған үш украиндық қайықты Ресей әскери кемелері басып алды; 24 украиндық теңізші ұсталды. Бір күннен кейін, 2018 жылдың 26 қарашасында Украина парламенті Украинаның жағалау аймақтарында және Ресеймен шекаралас аймақтарда әскери жағдайдың енгізілуін қолдады.

2019–2020

Солдан оңға қарай: Ресей президенті Владимир Путин, Франция президенті Эммануэль Макрон, Германия канцлері Ангела Меркель және Украина президенті Владимир Зеленский Парижде, Францияда, желтоқсан 2019 ж

2019 жылы қақтығыс кезінде 110-нан астам украин әскері қаза тапты. 2019 жылдың мамырында Украинаның жаңадан сайланған президенті Владимир Зеленский Донбасстағы соғысты тоқтатуға уәде беріп, қызметке кірісті. 2019 жылдың желтоқсанында Украина мен ресейшіл сепаратистер әскери тұтқындармен алмасуды бастады. 2019 жылдың 29 желтоқсанында 200-ге жуық тұтқын алмасылды. Украина билігінің мәліметінше, 2020 жылы 50 украиндық сарбаз өлтірілген. 2019 жылдан бастап Ресей украиндықтарға 650 000-нан астам Ішкі Ресей төлқұжаттарын берді.

Украинаның айналасында Ресейдің әскери күшін арттыру (2021-2022)

Толық мақаласы: 2022 жылы Ресейдің Украинаға басып кіруінің алғышарттары

2021 жылдың наурызынан сәуіріне дейін Ресей шекараға жақын жерде әскери күштің үлкен өсуін бастады, содан кейін Ресей мен Беларуссияда 2021 жылдың қазаны мен 2022 жылдың ақпаны аралығында қайта құрылды. Осы уақыт ішінде Ресей үкіметі Украинаға шабуыл жасау жоспарлары бар екенін бірнеше рет жоққа шығарды.

2021 жылдың желтоқсан айының басында Ресейдің теріске шығаруларынан кейін АҚШ Ресейдің басып кіру жоспарлары туралы, соның ішінде Ресей әскерлері мен шекараға жақын техниканы көрсететін спутниктік фотосуреттер туралы ақпарат жариялады. Барлау негізгі объектілер мен жойылатын немесе бейтараптандырылатын адамдардың ресейлік тізімі туралы хабарлады. АҚШ шапқыншылық жоспарларын дәл болжайтын көптеген есептер шығарды.

Ресейдің айыптаулары мен талаптары

Украина премьер-Министрінің орынбасары Ольга Стефанишина және НАТО Бас хатшысы Йенс Столтенберг 2022 жылдың 10 қаңтарында Ресейдің ықтимал шапқыншылығына қатысты конференцияда

Путин Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде немістер басып алған Украинадағы ынтымақтастық тарихына сілтеме жасай отырып және нацистік Германияның шынайы құрбандары еврейлер емес, орыс христиандары деген антисемиттік қастандық теориясын қайталай отырып, украин қоғамы мен Үкіметінде неонацизм басым деп жалған мәлімдеді. Украинада шынымен де оңшыл топтар бар, соның ішінде нео-нацистермен байланысты Азов батальоны мен Оңшыл сектор. Сарапшылар Путиннің Риторикасын өте асыра сілтеу деп сипаттады. Еврей болған Зеленский атасы кеңес армиясында нацистерге қарсы соғысқан деп мәлімдеді; Холокост кезінде оның отбасының үш мүшесі қаза тапты.

АҚШ барлауының бағалау картасы және 2021 жылғы 3 желтоқсандағы жағдай бойынша Ресей әскери күштерінің Украина шекарасына жақын қозғалысының суреттері. Ресей Украина шекарасынан шамамен 100-200 шақырым (62-124 миль) қашықтықта шамамен 70 000 әскер орналастырды деп есептеледі, бұл санды 175 000-ға дейін арттыруға болады. The Washington Post Жариялады.

Екінші өсу кезінде Ресей Украинаның НАТО-ға кіруіне тыйым салатын және НАТО-ның Шығыс Еуропа мүше мемлекеттеріндегі барлық қызметін тоқтататын шарт жасасуды талап етті. Бұл талаптар қабылданбады. Украинаның НАТО-ға кіруіне жол бермейтін Халықаралық келісім Солтүстік Атлантикалық одақтың "Ашық есік" саясатына және өзін-өзі анықтау принципіне қайшы келеді, дегенмен НАТО Украинаның кіру туралы өтініштерін қанағаттандыру үшін ешқандай күш жұмсамады. НАТО-ның Бас хатшысы Йенс Столтенберг Украинаның қосылуына қатысты "Ресейдің дауыс беру құқығы жоқ" және "Ресейдің көршілерін бақылауға тырысу үшін ықпал ету аймағын құруға құқығы жоқ"деп жауап берді. НАТО Ресеймен байланысты жақсартуды және Ресей әскерлерді Украина шекарасынан алыстатқанға дейін, бірақ Ресей әскерлерді шығарғанға дейін зымырандар мен әскери жаттығуларды орналастыруды талқылауды ұсынды.

Толық ауқымды шабуыл алғышарттары

Донбасстағыевые 2022 жылдың 17 ақпанынан бастап айтарлықтай күшейе түсті. Украиндар мен ресейшіл сепаратистер бір-бірін шабуыл жасады деп айыптады. Донбасста Ресей бастаған содырлардың артиллериялық атыстары күрт өсті, оны Украина мен оның жақтастары Украина армиясын арандату немесе басып кіруге сылтау жасау әрекеті ретінде қарастырды. 18 ақпанда Донецк және Луганск халық республикалары өздерінің астаналарынан бейбіт тұрғындарды міндетті түрде шұғыл эвакуациялау туралы бұйрық шығарды, дегенмен бақылаушылар толық эвакуациялау бірнеше айға созылатынын атап өтті. Ресей үкіметі жалған ақпарат беру науқанын күшейтті: Ресейдің мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдары украин әскерлерінің Ресейге қалай шабуыл жасағанын көрсететін жалған бейнелерді (жалған жалаулар) сағат сайын дерлік насихаттайды. Көптеген жалған ақпараттық бейнелер әуесқой болды және дәлелдер Донбасстағы шабуылдар, жарылыстар мен эвакуацияларды Ресей сахналағанын көрсетті.

Путиннің ұлтқа үндеуі 21 ақпан

21 ақпанда сағат 22:35-те (UTC+3) Путин Ресей үкіметі Донецк және Луганск халық республикаларын дипломатиялық жолмен мойындайтынын мәлімдеді. Сол күні кешке Путин Ресейдің "бітімгершілік миссиясы"деп атаған бөлігі ретінде Донбасс қаласына Ресей әскерлерін енгізу туралы бұйрық берді. 22 ақпанда Федерация Кеңесі Путинге Ресейден тыс жерлерде әскери күш қолдануға бірауыздан рұқсат берді. Бұған жауап ретінде Зеленский запастағы әскерге шақыру туралы бұйрық берді; келесі күні Украина парламенті бүкіл ел бойынша 30 күндік төтенше жағдай жариялады және барлық запастағы адамдарды жұмылдыру туралы бұйрық берді. Ресей Киевтегі елшілігін эвакуациялай бастады.

23 ақпанға қараған түні Зеленский орыс тілінде сөз сөйлеп, Ресей азаматтарына соғыстың алдын алуға шақырды. Ол Ресейдің нео-нацистер туралы мәлімдемелерінен бас тартты және Донбассқа шабуыл жасауға ниеті жоқ екенін мәлімдеді. Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков 23 ақпанда Донецк пен Луганскідегі сепаратистік көшбасшылар Путинге украиналық атыс бейбіт тұрғындардың өліміне әкеліп соқтырды деп хат жіберіп, әскери қолдау сұрады деп мәлімдеді.

Ресейдің Украинаға басып кіруін айыптайтын БҰҰ Бас Ассамблеясының es-11/1 қарары     Қолдады      Қарсы болды      Қалыс қалды      Қатыспады

Ресейдің Украинаға толыққанды басып кіруі (2022–қазіргі уақытқа дейін)

Ресейдің Украинаға басып кіруінің анимациялық картасы 2022 жылдың 5 желтоқсанына дейін

Ресейдің Украинаға басып кіруі 2022 жылдың 24 ақпанында таңертең Путин Украинаны "демилитаризациялау және деназификациялау" бойынша "арнайы әскери операция" жариялаған кезде басталды. Бірнеше минуттан кейін бүкіл Украинада, соның ішінде Киевте зымырандар мен әуе шабуылдары болды, көп ұзамай бірнеше майданда кең ауқымды жер шабуылы болды. Зеленский елден кетуге тыйым салынған 18 бен 60 жас аралығындағы Украинаның барлық ер азаматтарының әскери жағдайы мен жалпы жұмылдырылуын жариялады.

Ресейлік шабуылдар бастапқыда Беларуссиядан Солтүстік майданда Киев бағытында, Қырымнан Оңтүстік майданда және Луганск пен Донецктен оңтүстік-шығыс майданда және Харьков бағытында басталды. Солтүстік майданда, ауыр шығындар мен Киевтің айналасындағы украиндардың қатты қарсыласуы аясында Ресейдің наурыз айындағы шабуылы тоқтап, сәуірге қарай оның әскерлері шегінді. 8 сәуірде Ресей өз әскерлерін Украинаның оңтүстігі мен шығысында генерал Александр Дворниковтың қол астында орналастырды, ал солтүстіктен шығарылған кейбір бөлімшелер Донбасс қаласына көшірілді. 19 сәуірде Ресей Харьковтан Донецк пен Луганскке дейін созылған 500 шақырымдық (300 миль) майданға жаңа шабуыл жасады. 13 мамырға қарай Украинаның қарсы шабуылы Ресей әскерлерін Харьков маңында кері қайтарды. 20 мамырға қарай Мариуполь "Азовсталь" металлургиялық комбинатын ұзақ қоршаудан кейін Ресей әскерлерінің шабуылына ұшырады. Ресей әскерлері майдан шебінен алыс әскери және азаматтық нысандарды бомбалауды жалғастырды. Соғыс 1990 жылдардағы Югославия соғыстарынан бері Еуропадағы ең үлкен босқындар дағдарысы мен гуманитарлық дағдарысты тудырды; БҰҰ оны Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең жылдам дамып келе жатқан дағдарыс деп сипаттады. БҰҰ шапқыншылығының бірінші аптасында бір миллионнан астам босқын Украинадан кеткенін хабарлады; кейіннен 24 қыркүйекке қарай бұл сан 7 405 590-нан астам адамға дейін өсті, кейбір босқындардың оралуына байланысты сегіз миллионнан астамға қысқарды.

2022 жылы Ресей-Украина соғысында қаза тапқан украин сарбаздары

Украин әскерлері тамыз айында оңтүстікте және қыркүйекте солтүстік-шығыста қарсы шабуылдар бастады. 30 қыркүйекте Ресей Украинаның шапқыншылық кезінде ішінара жаулап алған төрт аймағын қосты. Бұл аннексияны жалпы әлем елдері мойындамады және айыптады. Путин әскери дайындықтан өткен 300 000 азаматты және әскерге шақыруға құқылы болуы мүмкін 25 миллионға жуық ресейліктерді әскери қызметке шақыруды бастайтынын жариялағаннан кейін, елден бір жақты билеттер дерлік немесе толығымен сатылды. Қыркүйек айында Украинаның солтүстік-шығыстағы шабуылы Харьков облысының көп бөлігін сәтті қайтарып алды. Оңтүстіктегі қарсы шабуыл кезінде Украина қараша айында Херсон қаласын қайтарып алды, ал Ресей әскерлері Днепрдің шығыс жағалауына шегінді.

Шапқыншылықты халықаралық қауымдастық агрессивті соғыс деп айыптады. БҰҰ Бас Ассамблеясының қарары Ресей әскерлерін толығымен шығаруды талап етті, БҰҰ Халықаралық соты Ресейді әскери операцияларды тоқтата тұруға міндеттеді, ал Еуропа Кеңесі Ресейді ұйымнан шығарды. Көптеген елдер Ресейдің және бүкіл әлемнің экономикасына әсер ететін жаңа санкциялар енгізді, сонымен қатар Украинаға гуманитарлық және әскери көмек көрсетті. 2022 жылдың қыркүйегінде Путин әскери қызметке шақыруға қарсы кез-келген адамды 10 жылға бас бостандығынан айыруға жазалайтын заңға қол қойды, бұл әскери қызметке шақырудан қашқан ресейліктерге баспана беру үшін халықаралық қысымға әкелді.

New York Times жариялаған бағалауға сәйкес, 2023 жылдың ақпанындағы жағдай бойынша "Украинада қаза тапқан және жараланған ресейлік әскери қызметшілердің саны 200 000-ға жақындады."

Адам құқықтарының бұзылуы

2022 жылы Ресейдің Украинаға басып кіруі басталғаннан бері Ресей билігі мен қарулы күштері азаматтық нысандарға қасақана шабуыл жасау, бейбіт тұрғындарды қырғынға ұшырату, әйелдер мен балаларды азаптау және зорлау, сондай-ақ халық көп шоғырланған жерлерде кездейсоқ шабуылдар түрінде көптеген әскери қылмыстар жасады. Ресей әскерлері Киевтің солтүстігіндегі аудандардан шығарылғаннан кейін, Ресей әскерлері жасаған әскери қылмыстардың бұлтартпас дәлелі табылды. Атап айтқанда, Буча қаласында Ресей әскерлерінің бейбіт тұрғындарды жаппай өлтіргені, соның ішінде азаптау, жарақаттау, зорлау, тонау және бейбіт тұрғындарды қасақана өлтіру туралы дәлелдер пайда болды.БҰҰ-ның Украинадағы адам құқықтары жөніндегі мониторингтік миссиясы (UHCPC) Бучта кем дегенде 73 бейбіт тұрғынды – негізінен ер адамдарды, сонымен қатар әйелдер мен балаларды өлтіруді құжаттады. Ресей әскерлері шығарылғаннан кейін Киев облысында 1200-ден астам бейбіт тұрғын табылды, олардың кейбіреулері сотсыз және тергеусіз өлім жазасына кесілді. Мыңдаған бейбіт тұрғындарды, соның ішінде балаларды Ресейге, негізінен Ресей басып алған Мариупольден мәжбүрлеп депортациялау, сондай-ақ жыныстық зорлық-зомбылық, соның ішінде зорлау, жыныстық қудалау және топтық зорлау, сондай-ақ ресейлік әскерлердің украин азаматтарын қасақана өлтіруі туралы хабарламалар болды.

Украина Қарулы Күштері әртүрлі әскери қылмыстар жасады деп айыпталды, соның ішінде ресейлік әскерлерге қарағанда әлдеқайда аз болса да, ұсталғандарға қатыгездік жасады.

Реакция

Ресейдің Қырымды аннексиялауына реакция

Украина жауабы

Ресей Қырымды аннексиялағаннан кейін Украина Солтүстік Қырым каналын жауып тастады, ол Қырымның ауыз суы мен суармалы суының 85% қамтамасыз етті.

Украина президентінің уақытша міндетін атқарушы Александр Турчинов Ресейді" қақтығыс тудырды " деп айыптап, Қырым парламентінің ғимаратын және Қырым түбегіндегі басқа да мемлекеттік мекемелерді басып алуды қолдады. Ол Ресейдің әскери әрекеттерін 2008 жылғы Ресей-грузин соғысымен салыстырды, сол кезде Ресей әскерлері Грузия Республикасының бір бөлігін басып алды, ал бөлінген анклавтар Абхазия және Оңтүстік Осетия Ресей қолдайтын әкімшіліктердің бақылауымен құрылды. Ол Путинді Ресей әскерлерін Қырымнан шығаруға шақырды және Украина "өз аумағын сақтайды" және "тәуелсіздігін қорғайды"деп мәлімдеді. 1 наурызда ол: "әскери араласу соғыстың басталуы және Украина мен Ресей арасындағы кез-келген қарым-қатынастың аяқталуы болар еді."1 наурызда Президенттің міндетін атқарушы Александр Турчинов Украинаның Қарулы Күштерін толық жауынгерлік дайындыққа алып келді.

Уақытша басып алынған аумақтар мен ішкі қоныс аударушылар министрлігі Украина Үкіметімен 2016 жылдың 20 сәуірінде 2014 жылғы Ресейдің әскери араласуынан зардап шеккен Донецк, Луганск облыстары мен Қырымның оккупацияланған бөліктерін басқару үшін құрылды.

НАТО мен Америка Құрама Штаттарының әскери жауабы

"Атлантикалық шешім" операциясы кезінде Германияның Вильсек қаласындағы АҚШ армиясының колоннасы-НАТО-ның 2014 жылдың сәуірінде басталған Орталық және Шығыс Еуропадағы әскери қатысуын қалпына келтіру жөніндегі күш-жігері.

2014 жылдың 4 наурызында Америка Құрама Штаттары Украинаға 1 миллиард доллар көмек бөлуге уәде берді. Ресейдің әрекеттері көршілес елдерде, әсіресе Балтық жағалауы мен Молдовада, оның ықпал ету саласына енген шиеленісті күшейтті. Олардың барлығында орыс тілді халық көп, ал орыс әскерлері Приднестровьенің бөлінген Молдова аумағында орналасқан. Кейбіреулер қорғаныс әлеуетін арттыруға ресурстар бөлді, ал көпшілігі АҚШ пен соңғы жылдары қосылған Солтүстік Атлантикалық Келісім Ұйымының қолдауын арттыруды сұрады. Қақтығыс Кеңес Одағына қарсы тұру үшін құрылған, бірақ соңғы жылдары "экспедициялық миссияларға" көбірек ресурстар бөлген НАТО-ны "жандандырды".

Ресеймен қақтығыстағы дипломатиялық қолдаудан басқа, АҚШ Украинаға 2010 жылдары 1,5 миллиард долларлық әскери көмек көрсетті. 2018 жылы АҚШ Конгресінің Өкілдер Палатасы американдық күштердің Украина Ұлттық гвардиясының "Азов" батальонының кез-келген дайындығына тосқауыл қою туралы ереже қабылдады. Алдыңғы жылдары, 2014-2017 жылдар аралығында АҚШ Өкілдер Палатасы Азовты қолдауға тыйым салатын түзетулер қабылдады, бірақ Пентагонның қысымына байланысты түзетулер үнсіз жойылды.

Қаржы нарықтары

Рубльге еуро бағамы

АҚШ долларының Ресей рубліне айырбастау бағамы

Ресейлік облигациялар

Олардың соғыстары кезінде инфляцияны тежеу үшін төңкерілген кірістілік қисықтары (Ресей-грузин соғысы, Ресей-Украина соғысы, 2022 жылы Ресейдің Украинаға басып кіруі)

20 айлық облигация

10 айлық облигация

1 айлық облигация

3 айлық облигация

Қырымдағы шиеленістің күшеюіне алғашқы реакция ресейлік және Еуропалық қор нарықтарының құлдырауына әкелді. Интервенция Швейцария франкінің долларға қатысты 2 жылдық ең жоғары деңгейге және еуроға қатысты 1 жылдық ең жоғары деңгейге көтерілуіне әкелді. Еуро мен АҚШ доллары Австралиялық доллар сияқты өсті. Ресей қор нарығы 10 пайыздан астам төмендеді, ал Ресей рублі АҚШ доллары мен еуроға қатысты рекордтық деңгейге жетті. Ресейдің орталық банкі пайыздық мөлшерлемелерді көтеріп, валюта нарықтарында өз валютасын тұрақтандыруға тырысу үшін 12 миллиард долларлық интервенциялар жасады [түсіндіру қажет]. Бидай мен жарма бағасы өсті, өйткені Украина Екі дақылдың да ірі экспорттаушысы болып табылады.

Кейінірек, 2014 жылдың наурызында қаржы нарықтарының Қырымды аннексиялауға реакциясы таңқаларлықтай жұмсақ болды: әлемдік қаржы нарықтары Қырымда өткен референдумнан кейін бірден өсті, мұның бір түсіндірмесі-санкциялар Ресейдің ертерек басып кіруінен кейін ескерілген. Басқа бақылаушылар 2014 жылдың 17 наурызында дүйсенбіде Ресейге ЕО мен АҚШ-қа қарсы санкциялар жарияланғаннан кейін әлемдік қаржы нарықтарының оң реакциясы бұл санкциялардың Ресейге зиян келтіру үшін тым әлсіз екенін көрсетті деп есептеді. 2014 жылдың тамыз айының басында Германияның 13-ші ірі сауда серіктесі Ресей санкцияларға жауап береді деп қорқып, неміс DAX бір жылда 6%-ға және маусымнан бастап 11%-ға төмендеді.

Донбасстағы соғысқа Реакция

Украинаның қоғамдық пікірі

Донецктегі ресейшіл жақтаушылар, 20 желтоқсан 2014 жылы

Ресей аннексиялаған Қырымды қоспағанда, украин жұртшылығына сауалнаманы халықаралық республикалық институт 2014 жылдың 12-25 қыркүйегі аралығында жүргізді. Сауалнамаға қатысқандардың 89%-ы 2014 жылы Ресейдің Украинаға әскери араласуына қарсы болды. Аймақтар бойынша бөлуде Шығыс Украинадан (Днепропетровск облысын қоса алғанда) респонденттердің 78%-ы аталған араласуға қарсы болды, сонымен қатар Украинаның оңтүстігінде 89%, Орталық Украинада 93% және Батыс Украинада 99%. Ана тілінде сөйлейтіндердің 79%-ы және украин тілінде сөйлейтіндердің 95%-ы араласуға қарсы болды. Сауалнамаға қатысқандардың 80%-ы ел біртұтас болып қалуы керек деп мәлімдеді.

Ресей аннексиялаған Қырымдағы Қырым жұртшылығы арасында сауалнаманы Германиядағы ең ірі GfK нарықты зерттеу ұйымының украин филиалы 2015 жылдың 16-22 қаңтарында жүргізді. Оның нәтижелеріне сәйкес: "сауалнамаға қатысқандардың сексен екі пайызы Қырымның Ресейге қосылуын толық қолдайтынын айтты, ал тағы 11 пайызы ішінара қолдау білдірді. Бұған тек 4 пайызы ғана қарсы болды."

Левада орталығы мен Киев халықаралық әлеуметтану институты 2020 жылдың қыркүйегінен қазанына дейін жүргізген бірлескен сауалнама көрсеткендей, өзін-өзі жариялаған, КХДР/ЛНР бақылайтын аймақтарда респонденттердің жартысынан көбі Ресейге қосылғысы келді (автономды мәртебесі бар немесе онсыз), ал оннан бірінен азы тәуелсіздік алғысы келді, ал 12% Украина құрамына қайта кіргісі келді. Бұл Киевтің бақылауындағы Донбасстағы респонденттердің сауалнамасының нәтижелеріне қарама-қайшы болды, мұнда басым көпшілігі сепаратистік аймақтарды Украинаға қайтару керек деп есептеді. 2022 жылғы қаңтардағы "Левада орталығы" сауалнамасының нәтижелеріне сәйкес, өзін-өзі жариялаған аймақтардағы тұрғындардың шамамен 70%-ы олардың аумақтары Ресей Федерациясының құрамына кіруі керек деп мәлімдеді.

Ресей қоғамдық пікірі

Мәскеудегі бейбітшілік наурызы, 21 Қыркүйек 2014 жылы

2014 жылдың тамызында жүргізілген "Левада орталығы" сауалнамасы ресейліктердің тек 13%-ы Украинамен ашық соғыста Ресей Үкіметін қолдайтынын көрсетті. Ресейде Украинадағы соғысқа қарсы көше наразылықтары болды. Елеулі наразылықтар алғаш рет наурыз айында болды, ал ірі наразылықтар қыркүйек айында "он мыңдаған" Украинадағы соғысқа Мәскеудің орталығындағы Бейбітшілік шеруімен 2014 жылдың 21 қыркүйегінде "полицияның бақылауымен"наразылық білдірген кезде болды..

Ресейдің Украинаға басып кіруіне реакция

Украинаның қоғамдық пікірі

Краковтағы украиндық босқындар соғысқа наразылық білдіруде, 6 наурыз 2022 жылы

2022 жылдың наурызында, Ресейдің Украинаға басып кіруінен бір апта өткен соң, украиндықтардың 98%-ы, соның ішінде Украинада тұратын этникалық орыстардың 82%-ы, Лорд Эшкрофттың Қырым мен сепаратистік бақылаудағы аудандарды қамтымаған сауалнамаларына сәйкес, Украинаның кез-келген бөлігі Ресейдің бөлігі екеніне сенбейтіндіктерін айтты. бөлігі Донбасс. Украиндықтардың 97%-ы Ресей президенті Владимир Путин туралы жағымсыз пікірде екенін, ал тағы 94%-ы Ресей Қарулы Күштері туралы жағымсыз пікірде екенін айтты.

2021 жылдың соңында украиндықтардың 75%-ы қарапайым ресейліктерге оң көзқараспен қарайтынын айтты, ал 2022 жылдың мамырында украиндықтардың 82%-ы қарапайым ресейліктерге теріс көзқараспен қарайтынын айтты.

Ресей қоғамдық пікірі

       Ресей        "Ресей дос емес елдерінің тізіміне" енгізілген елдер. Бұл тізімге Ресейге Украинаға басып кіргені үшін санкциялар салған елдер кіреді.

2022 жылдың сәуірінде жүргізілген "Левада орталығы" сауалнамасы сауалнамаға қатысқан ресейліктердің шамамен 74%-ы Украинадағы "арнайы әскери операцияны" қолдағанын көрсетті, бұл Ресейдің қоғамдық пікірі 2014 жылдан бері айтарлықтай өзгергенін көрсетеді. Кейбір дереккөздерге сәйкес, көптеген ресейліктердің "арнайы әскери операцияны" қолдауының себебі үгіт-насихат пен жалған ақпаратқа байланысты. Сонымен қатар, кейбір респонденттер теріс салдардан қорқып, әлеуметтанушылардың сұрақтарына жауап бергісі келмеді деген болжам жасалды. Наурыз айының соңында Ресейде Левада орталығы жүргізген сауалнама мынаны көрсетті: олардың пікірінше, неге әскери операция жасалып жатыр деген сұраққа респонденттер бұл Ресейге шабуылдың алдын алу үшін (43%) Украинадағы бейбіт тұрғындарды, этникалық орыстарды немесе орыс тілділерді қорғау үшін жасалды деп жауап берді (25%), ұлтшылдардан құтылу және Украинаны" деназификациялау " (21%), сондай-ақ Украинаны немесе Донбасс аймағын Ресейге қосу (3%)."Сауалнамаларға сәйкес, Ресей Президентінің рейтингі шапқыншылық қарсаңында 71%-дан 2023 жылдың наурызында 82%-ға дейін өсті.

Америка Құрама Штаттары

2022 жылдың 28 сәуірінде АҚШ президенті Джо Байден Конгресстен Украинаға көмек көрсету үшін қосымша 33 миллиард доллар, оның ішінде Украинаға қару-жарақ жеткізу үшін 20 миллиард доллар сұрады. 5 мамырда Украинаның премьер-Министрі Денис Шмыгал Украина 24 ақпанда Ресей шапқыншылығы басталғаннан бері Батыс елдерінен 12 миллиард доллардан астам қару-жарақ пен қаржылық көмек алғанын мәлімдеді. 2022 жылдың 21 мамырында Америка Құрама Штаттары Украинаға 40 миллиард долларлық жаңа Әскери және гуманитарлық шетелдік көмек бөлу туралы заң қабылдады, бұл тарихи тұрғыдан үлкен қаражат бөлу болды. 2022 жылдың тамызында АҚШ Ресейдің әскери күш-жігеріне қарсы тұру үшін қорғаныс шығындары Ауғанстандағы соғыстың алғашқы 5 жылындағы шығындардан асып түсті. The Washington Post хабарлауынша, Украина майданына жеткізілген жаңа американдық қару-жарақ көптеген құрбандарменевых қимылдарының сценарийін ұсынады. Америка Құрама Штаттары қару-жарақ жеткізілімін ұлғайту және рекордтық 3 миллиард долларлық әскери көмек пакеті арқылы" Украинада тұрақты күш " құруға үміттенеді.

Ресей әскери жеткізушілері

Бірнеше ай бойы ауыр қару-жарақ пен оқ-дәрілердің көп мөлшерін пайдаланғаннан кейін Ресей Федерациясы Ираннан жауынгерлік ұшқышсыз ұшақтарды, жалқау әскерлерге арналған оқ-дәрілерді және көптеген артиллерияларды, Беларуссиядан танктер мен басқа да бронетранспортерлерді алды және Солтүстік Кореядан Артиллериялық оқ-дәрілер мен Ираннан баллистикалық зымырандарды айырбастауды жоспарлады.

АҚШ Қытайды Ресейге жоғары технологиялық қару жасау үшін қажетті технологияны ұсынды деп айыптады, бұл айыптаулар Қытай жоққа шығарды. АҚШ Украинада соғысып жатқан ресейлік жалдамалы күштерге спутниктік суреттер бергені үшін қытайлық фирмаға қарсы санкциялар енгізді.

2023 жылдың наурызында Батыс елдері Біріккен Араб Әмірліктерінен Парсы шығанағы елі 2022 жылы Ресейге 158 ұшқышсыз ұшу аппаратын экспорттады деген айыптаулар аясында Ресейге әскери мақсаттағы тауарларды қайта экспорттауды тоқтатуды талап етті. 2023 жылдың мамырында АҚШ Оңтүстік Африканы Ресейге қару-жарақ жеткізді деп айыптады, бұл айыптауды Оңтүстік Африка Президенті Кирилл Рамафос жоққа шығарды.

Дереккөздер

1. Чому ми досі нічого не знаємо про втрати української армії у війні (9 березня 2022).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 10 березня 2022.
2. Militants held in captivity 180 Ukrainian servicemen.
3. Isaac Webb An Eye for an Eye: Ukraine's POW Problem. The Moscow Times (22 April 2015).
4. Donbas rebels still hold 300 Ukraine army servicemen and civilians prisoners. zik.ua (2 May 2015).(қолжетпейтін сілтеме)
5. Pike, John Ukrainian Military Personnel.(қолжетпейтін сілтеме)
6. В жертву "Оплотам": Почему тормозит модернизация Т-64.(қолжетпейтін сілтеме)
7. Міноборони приховує реальну кількість авіакатастроф в зоні АТО, — ексклюзив ZIKу. 15.02.2017, 13:17. Тексерілді, 15 ақпан 2017.
8. ПРЕДСТАВИТЕЛЬ ВВС УКРАИНЫ РАССКАЗАЛ В ЛОНДОНЕ О ПОТЕРЯХ И ПЕРСПЕКТИВАХ ВОЕННОЙ АВИАЦИИ СТРАНЫ  (орыс.) (20 November 2014).(қолжетпейтін сілтеме)
9. Pocock, Chris Ukraine Has Lost 22 Aircraft to Rebel Forces. ainonline.com (24 November 2014).
10. Втрати української військової техніки (інфографіка)  (укр.) (1 March 2015).(қолжетпейтін сілтеме)
11. Defence Minister Says 5,937 Russian Soldiers Killed In Ukraine, Associated Press. Тексерілді 23 қыркүйектің 2022.
12. Статистика Мұрағат көшірмесі 12 тамыздың 2023 Wayback Machine мұрағатында // Потерь.НЕТ
13. Ukraine holding 562 Russian prisoners of war.(қолжетпейтін сілтеме)
14. "Conflict-related civilian casualties in Ukraine" (PDF). OHCHR. 27 January 2022. Retrieved 27 January 2022..(қолжетпейтін сілтеме)
15. Militants held in captivity 180 Ukrainian servicemen. Ukraine News: Information portal newspaper "Young Bukovynets" (16 March 2015).
16. Ukraine frees two prisoners — DPR ombudsman (12 August 2016).
18. Стало відомо, скільки військової техніки Росія втратила на Донбасі. 27.05.2016, 22:03. Тексерілді, 27 мамыр 2016.
19. Snyder Timothy The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America — New York: Tim Duggan Books, 2018. — P. 197. — ISBN 978-0-525-57447-7. Мұрағат көшірмесі 25 желтоқсанның 2021 Wayback Machine мұрағатында; Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. JSTOR 26326442. ; Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else // Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe — Zürich: LIT Verlag Münster, 2017. — P. 100. — ISBN 978-3-643-90825-4.
20. Приговор по делу MH17: Россию ждут новые суды (18 қараша 2022).(қолжетпейтін сілтеме)
21. Война в Украине: тяжелые бои под Бахмутом; США призывают Китай не поставлять оружие России - Новости на русском языке (ru-RU). — «По оценке CSIS, общие потери россиян в Украине убитыми и ранеными составляют 200-250 тысяч человек. Из них погибших – 60-70 тысяч, включая не только регулярные войска, но также наемников ЧВК “Вагнер”, сотрудников российских спецслужб и ополченцев самопровозглашенных ДНР и ЛНР.»(қолжетпейтін сілтеме)
22. Коваль И. Путин врал, что войны с Украиной не будет. Хронология обмана президента РФ  (орыс.) (24 февраля 2022).(қолжетпейтін сілтеме)
23. Владимир Путин подписал указ о признании ЛНР и ДНР  (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме)
24. Parekh, Marcus. Russia-Ukraine latest news: Kremlin dismisses threat of sanctions, saying 'we are used to it'  (ағыл.), The Telegraph (22 February 2022). Тексерілді 12 наурыздың 2022.
25. Taylor, Chloe 'Invasion of Ukraine has begun,' UK minister says, as Putin orders troops into breakaway regions  (ағыл.) (22 February 2022).(қолжетпейтін сілтеме)
26. Elizabeth A. Wood, William E. Pomeranz, E. Wayne Merry, Maxim Trudolyubov. Roots of Russia’s War in Ukraine. — Columbia University Press, 2015. — 144 pp.
27. Mark Galeotti. Armies of Russia’s War in Ukraine. — Bloomsbury Publishing, 2019. — 64 pp.
28. Paul D’Anieri. Ukraine and Russia: From Civilied Divorce to Uncivil War. — Cambridge University Press, 2019. — 282 p.
29. Istanbul Document 1999. Organization for Security and Co-operation in Europe (19 November 1999).
30. Wiegrefe, Klaus. NATO's Eastward Expansion: Is Vladimir Putin Right?, Der Spiegel (15 February 2022).
31. Hall, Gavin E. L. Ukraine: the history behind Russia's claim that Nato promised not to expand to the east (14 February 2022).
32. Revisiting Ukraine's Nuclear Past Will Not Help Secure Its Future, Mariana Budjeryn, Lawfare. 21 May 2021
33. Ukraine-Independent Ukraine. Encyclopædia Britannica (15 January 2008).
34. Template error: argument title is required.
35. NATO Won't Let Ukraine Join Soon. Here's Why., The New York Times (13 January 2022).
36. The European Union in Crisis — Palgrave Macmillan. — P. 3, 274.
37. Walker, Shaun. Ukraine's EU trade deal will be catastrophic, says Russia (en-GB), The Guardian (22 September 2013).
38. Rada removes Yanukovych from office, schedules new elections for May 25, Interfax-Ukraine (24 February 2014).
39. Ukraine President Yanukovich impeached, Al Jazeera (22 February 2014).
40. Sindelar, Daisy Was Yanukovych's Ouster Constitutional?. Radio Free Europe/Radio Liberty (23 February 2014).
41. Feffer, John. Who Are These 'People,' Anyway?, The Huffington Post (14 March 2014).
42. Kofman Michael Lessons from Russia's Operations in Crimea and Eastern Ukraine. — Santa Monica: RAND Corporation, 2017. — ISBN 978-0-8330-9617-3.
43. {{cite web}} үлгісіндегі title= параметрін жазу керек.  (укр.).
44. Verkhovna Rada recognized Russia as a terrorist state, ukrinform.net, 15 April 2022
45. Wuerth, Ingrid. International Law and the Russian Invasion of Ukraine, Lawfare (22 February 2022).
46. Bellinger III, John B.. How Russia's Invasion of Ukraine Violates International Law, Council on Foreign Relations (28 February 2022).
47. Hannum, Hurst. International law says Putin's war against Ukraine is illegal. Does that matter?, The Conversation.
48. Neal, Jeff. The Ukraine conflict and international law, Harvard Law Today (2 March 2022).
49. Weiner, Allen S.. Stanford's Allen Weiner on the Russian Invasion of Ukraine, Stanford Law School Blogs (24 February 2022).
50. Dworkin, Anthony International law and the invasion of Ukraine (25 February 2022).
51. Wilmhurst, Elizabeth Ukraine: Debunking Russia's legal justifications (24 February 2022).
52. Attributed to multiple references:
53. Debunking Russia's international law justifications, The Hindu (1 March 2022).
54. Troconis, Jesus Eduardo. Rusia está fuera de la ley internacional, Cambio16 (24 February 2022).
55. Gross, Judah Ari. Israeli legal experts condemn Ukraine invasion, say it's illegal under international law, Times of Israel (27 February 2022).
56. Mechanisms for Criminal Prosecution of Russia's Aggression Against Ukraine. Just Security (10 March 2022).
57. Colangelo, Anthony J.. Putin can be prosecuted for crimes of aggression – but likely not any time soon, The Hill (4 March 2022).
58. Birnbaum, Michael. Putin Details Crimea Takeover Before First Anniversary (15 March 2015).
59. Mackinnon, Mark. Globe in Ukraine: Russian-backed fighters restrict access to Crimean city, Toronto: The Globe & Mail (26 February 2014).
60. Russia flexes military muscle as tensions rise in Ukraine's Crimea, CNN (26 February 2014). «A CNN team in the area encountered more than one pro-Russian militia checkpoint on the road from Sevastopol to Simferopol.».
61. Checkpoints put at all entrances to Sevastopol, Kyiv Post (26 February 2014). «Checkpoints were put up at all entrances to Sevastopol last night and the borders to the city are guarded by groups of people, police units, and traffic police.».
62. Jen Weedon, FireEye Beyond 'Cyber War': Russia's Use of Strategic Cyber Espionage and Information Operations in Ukraine // Cyber War in Perspective: Russian Aggression against Ukraine — Tallinn: NATO CCD COE Publications. — ISBN 978-9949-9544-5-2.
63. Doorstep statement. — «NATO Allies have provided training to Ukrainian forces since 2014. In particular, the United States, the United Kingdom and Canada, have conducted significant training in Ukraine since the illegal annexation of Crimea, but also some EU NATO members have been part of these efforts.»
64. Freedman, Lawrence (2 November 2014). "Ukraine and the Art of Limited War" (in en). Survival 56 (6): 13. doi:10.1080/00396338.2014.985432. ISSN 0039-6338. 
65. Rebels appeal to join Russia after east Ukraine referendum, Reuters (12 May 2014).
66. Holcomb Franklin The Kremlin's Irregular Army — Institute for the Study of War, 2017.
67. Loshkariov, Ivan D.; Sushentsov, Andrey A. (2 January 2016). "Radicalization of Russians in Ukraine: from 'accidental' diaspora to rebel movement". Southeast European and Black Sea Studies (Informa UK Limited) 16 (1): 71–90. doi:10.1080/14683857.2016.1149349. ISSN 1468-3857. 
68. Kofman, Michael; Migacheva, Katya; Nichiporuk, Brian; Radin, Andrew; Tkacheva, Olesya; Oberholtzer, Jenny (2017). Lessons from Russia's Operations in Crimea and Eastern Ukraine (PDF) (Report). Santa Monica: RAND Corporation. p. 43.
69. Pushing locals aside, Russians take top rebel posts in east Ukraine, Reuters (27 July 2014).
70. Raw: Crews begin moving bodies at jet crash site (19 July 2014).
71. MH17: 'Unknown groups' use body bags (19 July 2014).
72. MH17: armed rebels fuel chaos as rotting corpses pile up on the roadside.
73. Sutyagin, Igor Russian Forces in Ukraine (March 2015).
74. Dolgov, Anna. Russia's Igor Strelkov: I Am Responsible for War in Eastern Ukraine, The Moscow Times (21 November 2014).
75. Nemtsova, Anna. Putin's Number One Gunman in Ukraine Warns Him of Possible Defeat, The Daily Beast (25 July 2014).
76. Wilson, Andrew (20 April 2016). "The Donbas in 2014: Explaining Civil Conflict Perhaps, but not Civil War" (in en). Europe-Asia Studies 68 (4): 649. doi:10.1080/09668136.2016.1176994. ISSN 0966-8136. 
77. Warketin, Alexander. Disowned and forgotten: Russian soldiers in Ukraine (29 August 2014).
78. Russian TV shows funeral of soldier killed 'on leave' in Ukraine, The Guardian (5 September 2014).
79. Croft, Adrian. Russia has 'several thousand' combat troops in Ukraine: NATO officer, Reuters (4 September 2014).
80. Pro-Russian rebels officially labelled terrorists by Ukraine government, CBC News (27 January 2015).
81. Lacqua, Francine. Ukraine Talks Start as Poroshenko Warns of an Escalation, Bloomberg News (21 January 2015).
82. UN News – Close to 8,000 people killed in eastern Ukraine, says UN human rights report.
83. Template error: argument title is required.
84. Kyiv says there are about 6,000 Russian soldiers, 40,000 separatists in Donbas, Kyiv Post (11 September 2017).
85. Miller, Christopher. Anxious Ukraine Risks Escalation In 'Creeping Offensive', Radio Free Europe/Radio Liberty (30 January 2017).
86. Theise, Eugen. OSCE caught in the crossfire of the Ukraine propaganda war, Deutsche Welle (24 June 2015).
87. Quinn, Allison. Russia trolls world by saying it can not stop its citizens from fighting in Ukraine (25 June 2015).
88. Whitmore, Brian. Podcast: The Tale Of The Tape, RadioFreeEurope/RadioLiberty (26 August 2016).
89. Uapositon. English translation of audio evidence of Putin's Adviser Glazyev and other Russian politicians involvement in war in Ukraine, Uaposition. Focus on Ukraine (29 August 2016).
90. Umland, Andreas Glazyev Tapes: What Moscow's interference in Ukraine means for the Minsk Agreements (nl-nl) (25 November 2016).
91. Kiev declares martial law after Russian seizure of Ukrainian ships in Black Sea, The Independent.
92. Kremlin defends Russian military buildup on Ukraine border, The Guardian (9 April 2021).
93. Zelenskiy: Russian passports in Donbass are a step towards 'annexation', Reuters (20 May 2021).
94. Taylor, Adam. Russia's attack on Ukraine came after months of denials it would attack, Nash Holdings (24 February 2022). «On Sunday ... "There is no invasion. There is no such plans," Antonov said.».
95. Putin attacked Ukraine after insisting for months there was no plan to do so. Now he says there's no plan to take over., CBS News, Kharkiv: CBS (24 February 2022).
96. Merchant, Normaan. US intel predicted Russia's invasion plans. Did it matter?, Associated Press (25 February 2022).
97. Putin using false 'Nazi' narrative to justify Russia's attack on Ukraine, experts say, NBC News (24 February 2022).
98. Russia planning massive military offensive against Ukraine involving 175,000 troops, U.S. intelligence warns (3 December 2021).
99. US offers no concessions in response to Russia on Ukraine, Associated Press (26 January 2022).
100. NATO chief: "Russia has no right to establish a sphere of influence", Axios (1 December 2021).
101. Coyer, Cassandre. Why is Ukraine not in NATO and is it too late to join? Here's what experts, NATO say, The Miami Herald (25 February 2022).
102. In Ukraine's war-weary east, intensifying shelling and battered homes signal attempts at provocation by Russia (19 February 2022).
103. Ponomarenko, Illia. 47 shelling incidents leave 5 injured in Donbas, The Kyiv Independent (18 February 2022).
104. Volvach, Yaroslava How Russian proxy forces are attempting to provoke the Ukrainian army and are lying about a new Ukrainian offensive. NV.UA (18 February 2022).
105. Gilbert, David Russia's 'Idiotic' Disinformation Campaign Could Still Lead to War in Ukraine. Vice Media (21 February 2022).
106. Bellingcat Investigation Team. Documenting and Debunking Dubious Footage from Ukraine's Frontlines, Bellingcat (23 February 2022).
107. 'Dumb and lazy': the flawed films of Ukrainian 'attacks' made by Russia's 'fake factory', The Guardian (21 February 2022).
108. Litvinova, Dasha. Russia evacuates embassy in Ukraine as crisis escalates, Associated Press (23 February 2022).
109. Kremlin Says Ukraine Rebels Have Asked Russia for 'Help' Against Kyiv (23 February 2022).
110. Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax, Reuters (24 February 2022).
111. Zelensky signs decree declaring general mobilization (25 February 2022).
112. Situation Ukraine Refugee Situation.
113. Liz Truss mulls seizure of Russian assets in UK to give to Ukraine (3 July 2022).
114. Russians Are Fleeing the Threat of Conscription (21 September 2022).
115. Russians rush for flights out amid partial reservist call-up, NPR (21 September 2022).
116. It's a Mistake To Turn Away Russian Civilians Fleeing Conscription (26 September 2022).
117. Soaring Death Toll Gives Grim Insight Into Russian Tactics (2 February 2023).
118. Report on the human rights situation in Ukraine 1 August 2021 – 31 January 2022.
119. Ukraine 2021.
120. In Bucha, the scope of Russian barbarity is coming into focus (7 April 2022).
121. Callaghan, Louise. Bodies of mutilated children among horrors the Russians left behind (2 April 2022).
122. Ukraine documents alleged atrocities by retreating Russians, CBS News (3 April 2022).
123. War in Ukraine: Street in Bucha found strewn with dead bodies, BBC News (2 April 2022).
124. UN-backed inquiry accuses Russia of war crimes in Ukraine  (ағыл.), AP News (16 March 2023).
125. War crimes, indiscriminate attacks on infrastructure, systematic and widespread torture show disregard for civilians, says UN Commission of Inquiry on Ukraine  (ағыл.).
126. Dam leaves Crimea population in chronic water shortage, Al-Jazeera (4 January 2017).
127. Ukraine Puts Military on Full Alert After Russian invasion Threat, The Wall Street Journal (1 March 2014).
128. Үлгі:In lang The Cabinet decided to create the Ministry of temporarily occupied territories and internally displaced persons, Ukrayinska Pravda (20 April 2016)
129. Gearan, Anne. NATO chief recommits to defending Eastern European, Baltic nations (1 April 2014).
130. Kheel, Rebecca. Congress bans arms to Ukraine militia linked to neo-Nazis, The Hill (27 March 2018).
131. Congress Has Removed a Ban on Funding Neo-Nazis From Its Year-End Spending Bill, The Nation (14 January 2016).
132. Sokol, Sam. US lifts ban on funding 'neo-Nazi' Ukrainian militia, Jerusalem Post (18 January 2016).
133. Dreibus, Tony. Wheat, Corn Prices Surge on Ukraine Crisis, The Wall Street Journal (3 March 2014).
134. German economy hammered by Russian sanctions, CNBC.
135. International Republican Institute (14 October 2014). IRI Ukraine pre-election poll shows strong opposition to Russian aggression, support for Kyiv Government. Пресс-релиз.
136. Bershidsky, Leonid. One Year Later, Crimeans Prefer Russia, Bloomberg News (6 February 2015). «Eighty-two percent of those polled said they fully supported Crimea's inclusion in Russia, and another 11 percent expressed partial support. Only 4 percent spoke out against it.».
137. Sotsial'no-politicheskiye nastroyeniya zhiteley Kryma  (орыс.). — «82% крымчан полностью поддерживают присоединение Крыма к России, 11% – скорее поддерживают, и 4% высказались против этого. Среди тех, кто не поддерживает присоединение Крыма к России, больше половины считают, что присоединение было не полностью законным и его нужно провести в соответствии с международным правом»
138. Poll: 82% of Crimeans support annexation (4 February 2015). «A total of 82% of the population of the Crimea fully support Russia's annexation of the peninsula, according to a poll carried out by the GfK Group research institute in Ukraine, Ukrainian online newspaper Ukrainska Pravda reported on Wednesday. Another 11% of respondents said that they rather support the annexation of Crimea, while 4% were against it.».
139. Public Opinion in the Divided Donbas: Results of a January 2022 Survey on Both Sides of the Contact Line  (ағыл.) (23 February 2022).
140. Demirjian, Karoun. Russian peace march draws tens of thousands in support of Ukraine (21 September 2014).
141. Ukrainians want to stay and fight, but don't see Russian people as the enemy. A remarkable poll from Kyiv, European Leadership Network (14 March 2022).
142. Perception index of the Russian-Ukrainian war: results of a telephone survey conducted on May 19–24, 2022, Kyiv International Institute of Sociology (May 2022).
143. Russia outlines plan for 'unfriendly' investors to sell up at half-price, Reuters (30 December 2022).
144. Isajiw C. (April 6, 2023). "Anti-war Russians struggle to be heard" Atlantic Council.org. Accessed 12 April 2023.
145. "New weapons for Ukraine suggest preparation for closer combat" washingtonpost.com. Retrieved 22 August 2022.
146. Iran agrees to supply missiles as well as drones to Russia  (ағыл.) (18 October 2022).
147. Iran Ships Ammunition to Russia by Caspian Sea to Aid Invasion of Ukraine (en-US), Wall Street Journal (24 сәуір 2023).
148. British Defense Ministry: Russia loses 40 armored assault vehicles a day in Ukraine  (ағыл.) (3 November 2022).
149. Parfonov, Hlib (9 November 2022). "Grouping of Russian Units in Belarus Continues to Swell". Eurasia Daily Monitor 19 (167). https://jamestown.org/program/grouping-of-russian-units-in-belarus-continues-to-swell/. 
150. North Korean ammo will stretch Russia's supply, but with clear limits and drawbacks  (ағыл.), NPR (7 September 2022).
151. Ukraine war: What support is China giving Russia? (en-GB), BBC News (4 наурыз 2022).