Еуромайдан (укр. Євромайдан) — 2013 жылдың 21 қарашасында Украина үкіметінің Украина мен Еуропа Одағы арасындағы Қауымдастық туралы келісімге қол қоюға дайындықты тоқтата тұруына жауап ретінде басталған Киев қаласының орталығындағы бірнеше айлық наразылық акциясы.
| Еуромайдан | |
| Еуромайдан. 22 қараша 2013 жыл | |
| Дата | 21 қараша 2013 — 22 ақпан 2014 |
|---|---|
| Орын | |
| Нәтиже | Наразылық білдірушілердің қалағаны орындалды:
|
Наразылықтардың алғашқы күндерінде Украинада жаңа телеарналар таратыла бастайды, олар наразылықтардың барысын бірдей тақырыптармен, үндеулермен және тезистермен қамтыды. 30 қарашада наразылық білдірушілер таратылғаннан кейін наразылықтар радикалды формаларға ие болды.
Киевте наразылық білдірушілер мен милиция арасындағы жаппай қақтығыстар 1 желтоқсанда болды, радикалды наразылық білдірушілер алғашқы әкімшілік ғимараттарды басып алып, Президент Әкімшілігіне шабуыл жасады. Бұл күні ұлтшыл ұйымдардың өкілдері наразылық білдірушілерге қосыла бастайды.
8 желтоқсанда Олександр Турчинов бастаған наразылық білдірушілер үкіметтік кварталды жауып тастайды, өзін-өзі қорғау отрядтары құрылады, Тәуелсіздік алаңында бүкіл периметрді қоршау басталады.
Ұлтшыл ұйымдардың мүшелері Ленин ескерткіштерін бұза бастайды, оның орнына Украина мен УПА жалауларын іліп қояды. Бұл СБУ билікті басып алуға тырысқаны үшін кейбір саясаткерлерге қатысты істің басталуы туралы жаңалықтар жариялайды.
16 қаңтарда Украинаның Верховна Радасы жала жабу мен экстремизм үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастыратын заң жобаларын мақұлдады. Жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастырғаны, ғимараттарды басып алғаны үшін жаза күшейтілді. Бұл қарсыласудың жаңа толқынына әкелді. Оппозиция бұл заңдарды "диктаторлық" деп атады. 19 қаңтарда наразылық білдірушілер колоннасы Грушевский көшесіне көшті. Мұнда жаппай қақтығыстар болды, наразылық білдірушілер қауіпсіздік күштерінің автобустарын өртеп жіберді. 2014 жылдың 23 қаңтарында Арсеній Яценюк, Віталій Кличко және Олег Тягнибок билікпен бітімгершілік туралы келіссөздер жүргізгенін хабарлады: Ішкі істер министрлігі тәртіпсіздіктер кезінде ұсталғандарды босатады, бірақ шатырлы қалашық бөлшектеліп, үкіметтік квартал құлыптан босатылуы керек. Наразылық білдірушілер бұл шарттан бас тартып, жаңа баррикадалар тұрғызды. Киев жаппай тәртіпсіздіктерге ұшырады, қауіпсіздік күштерімен қақтығыстар басталды, әкімшілік ғимараттар мен полиция ғимараттарын жаппай басып алу басталды, онда көптеген қару-жарақ ұрланып, тәуелсіз билік құрылды.
18 ақпанда "Радаға бейбіт шабуыл" жоспарланған болатын. 19 ақпанда СБУ болып жатқан оқиғаларға байланысты "Украина аумағында терроризмге қарсы операцияны көрсетуге" дайындықтың басталғанын жариялады. СБУ "тек өткен тәулікте 1500-ден астам атыс қаруы мен 100 мың оқ қылмыскерлердің қолына түсті" деп хабарлады. 20 ақпанда Киевтегі институт көшесінде құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, сондай-ақ Еуромайданға қатысушыларға мергендер атылды.
21 ақпанда Янукович Батыс елдерінің қысымымен оппозициямен бейбітшілік келісіміне қол қойды. Шарт 2004 жылғы Конституцияға, яғни парламенттік-президенттік басқару нысанына дереу оралуды, "Ұлттық сенім үкіметін" қалыптастыруды, 2014 жылғы желтоқсаннан кешіктірмей мерзімінен бұрын президенттік сайлау өткізуді көздеді. Сондай-ақ, Киевтің орталығынан құқықтық тәртіп күштерін шығару, зорлық-зомбылықты тоқтату және оппозицияның қаруды тапсыруы қарастырылды. Сол күні Янукович Киевтен кетті.
Еуромайданның басталуы. Қараша — желтоқсан 2013 Өңдеу
Еуромайдан 2013 жылдың 21 қарашасында, украин билігінің Украина мен Еуропа одағының арасындағы ассоциация (одақтастық) туралы келісімге қол қоюға дайындықты тоқтатуына жауап ретінде басталды.
29—30 қараша күндері шатырлы қалашыққа жайғасқан билік қарсыластары қуылғаннан кейін президент пен үкіметке қарсылық күшейе түсті. Ауқымды наразылық шараларының себебі ретінде елдегі әлеуметтік теңсіздіктің үлкен деңгейін, бай азаматтар мен кедейлердің арасындағы тұрмыс деңгейі мен табыстарының алшақтығы, атқарушы билік, сот жүйесі мен құқық қорғау органдарында жемқорлықтың кең таралуын атайды.
Билікке наразы адамдар мен милиция арасындағы қақтығыстар 2013 жылдың 1 желтоқсанында орын алды, ол күні биліктің радикалды қарсыластары әкімшілік ғимараттарды басып алып, президент администрациясын басып алуға әрекеттенді. Қақтығыстар 11 желтоқсан күні билік Тәуелсіздік алаңын (укр. Майдан Незалежності) күшпен тазартуға тырысқан кезде жалғасын тапты.
Барысы Өңдеу
қаңтар 2014 Өңдеу
2014 жылдың 16 қаңтарында Жоғарғы раданың (рада — «кеңес») жаппай тәртіпсіздікке қатысқандарға жазаны қатаңдату туралы және азаматтық құқықтар мен бостандықтарды шектеу туралы заңдарды қабылдауы 19 қаңтар күні Киевтегі қақтығыстарға әкеп соқтырды, наразылық шаралары елдің көп бөлігін қамтыды. 19—20 қаңтар күндері жүздеген адам жарақаттанып, қаза тапқандар туралы ақпарат таралды.
Парламенттегі билік қарсыластары Украина билігі елде диктатура орнатуға ниетті екенін айтып, өзін әшкерелеген Жоғарғы раданың орнына Халық радасын жинауға, президент Віктор Януковичтің қызметін доғаруға және мерзімінен бұрын президент сайлауын өткізуге шақырды. Осыдан кейінгі күндері елдің кейбір аймақтарындағы шеруге шыққан адамдар облыстық әкімшілік ғимараттарын басып алуға көшті. Бұл әрекеттер негізінен Украинаның батыс өңірлерінде жетістікке жетті, басқа аймақтарда құқық қорғау органдарының тәртіпсіздіктерді тоқтатты.
Киев орталығындағы қақтығыстар мен ел астанасы мен облыс орталықтарындағы билік органдарын басып алу әрекеттері орын алып, ресми билікпен қатар әрекет ететін билік органдары мен ресми емес күштік құрылымдар пайда бола бастағаннан кейін Украина төтенше жағдайды енгізуге таяп қалды.
Президент Віктор Янукович пен паламенттік оппозиция арасындағы бірнеше күнге созылған келіссөздерден кейін билік кері шегінді: Жоғарғы раданың кезектен тыс отырысы шақырылып, 16 қаңтар күні қабылданған бірқатар заңдардың күші жойылды, 2013 жылдың қарашасынан бастап 2014 жылдың қаңтары аралығындағы оқиғаларға қатысқандарға амнистия жарияланды. 28 қаңтар күні премьер-министр Микола Азаров пен министрлер кабинетінің қызметі доғарылды. Бірақ наразылық шаралары бұған қарамастан жалғасын тапты.
ақпан 2014 Өңдеу
Билік қарсыластары парламенттік-президенттік билік жүйесі мен 2004 жылғы Конституцияға қайтып оралуды талап ететінін жариялады. 12 ақпан күні Янукович коалициялық үкіметті құруға келісіп, осыған дейін қамауға алынған шаруге қатысушылар бостандыққа шығарылды. 15–16 ақпан күндері билікке наразы адамдар облыстық әкімшіліктерді бұғаттауды доғарып, Киевте көшеге жиналған адамдар Грушевский көшесінің бір бөлігі мен қалалық әкімшілікті босатты. Бүкілукраиндық «Майдан» бірлестігі мен «Оңшыл сектор» Жоғарғы радаға «бейбіт шабуыл» жасауға дайындық туралы жариялады.
18 ақпан күні жағдай күрт шиеленісіп, жаппай қантөгіске алып келді. Жоғарғы раданың отырысында оппозиция дереу парламенттік-президенттік билік жүйесіне қайтуды және 2004 жылғы Конституцияны қалпына келтіруді талап етті. Осы уақытта Киевте көшеге жиналғандар мен милиция арасындағы қақтығыс өршіп, жүзден астам адамның өлімініе әкеп соқтырды (оның ішінде белгісіз мергендердің оғынан қаза тапқандар да болды). Батыс Украинадағы жағдай қатты шиеленісіп кетті.
21 ақпан күні Батыс елдерінің қысымымен президент Янукович кері шегініп, оппозициямен дағдарысты реттеу туралы келісімге қол қойды. Оған сәйкес Украина 2004 жылғы Конституцияға дереу қайтып, ұлттық бірлік үкіметі құрылып, 2014 жылдың желтоқсанына дейін мерзімінен бұрын президент сайлауы өтуі тиіс еді. Билік зорлық-зомбылықтан бас тартып, жақында орын алған жайттарды тергеу қолға алынуы да қарастырылды. Сол күні Янукович Киевті тастап, бірінші Харьковқа, содан соң Ресейге ұшып кетті.
Келесі күні, 22 ақпанда Януковичтің өз қызметін доғармайтыны туралы және ол заңға қайшы деп санайтын Жоғарғы раданың шешімдеріне қол қоймайтыны туралы айтқан бейнежазбасы телеарналардың эфиріне шықты. Елдегі жағдайды ол «вандализм, бандитизм және мемлекеттік төңкеріс» деп атады. Бірнеше сағаттан кейін Жоғарғы рада Януковичтің қызметтен шеттетілгені туралы қаулы қабылдап, мерзімінен бұрын президент сайлауын 2014 жылдың 25 мамырына белгіледі. 23 ақпан күні президент міндеттері Жоғарғы раданың жаңа төрағасы Олександр Валентинович Турчиновқа жүктелді. Жаңа үкіметті Еуропа одағы мен АҚШ мойындады. 27 ақпан күні Украинаның премьер-министрі болып Арсеній Володимирович Яценюк тағайындалып, уақытша үкімет құрылды.
24 ақпан күні ішкі істер министрі Арсен Аваков бейбіт азаматтардың жаппай өлтірілуі туралы қылмыстық істің қозғалғаны және осыған байланысты Янукович пен бірқатар лауазымды тұлғаларға іздеу салынатыны туралы ақпарат жариялады. Украина Бас прокуратурасының мәліметіне сәйкес, Еуромайдандағы оқиғалар кезінде 2442 адам зардап шеккен. Оның 721 құқық қорғаушылар, қалғаны қарапайым азаматтар. 104 белсенді қаза тауып, 17 құқық қорғаушы өлтірілді. Еуромайданға қатысты істер бойынша 445 адамға айып тағылды, оның ішінде 48 шенеунік пен 228 құқық қорғаушы бар. Соттарға 298 адамға қатысты 195 айыптау актілері жөнелтілді. 59 адам кінәлі деп танылып, 46 адамға қатысты айыптау үкімі жарияланды. Еуромайдан кезінде қылмыстық іс жасаған белсенділердің барлығы амнистияланды.
Дереккөздер Өңдеу
- ХРОНИКА «ЕВРОМАЙДАНА» (орыс.). gazeta.ru. Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ Өзгеріс: Украинадағы "Еуромайдан" толқуы. Азаттық Радиосы (21 қараша 2018). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Алла Ярошинская От Майдана до войны с Россией. Росбалт (22 қаңтар 2014). Тексерілді, 26 қаңтар 2020. (орыс.)
- Киевте милиция "Еуромайдан" акциясын тарата бастады. Азаттық Радиосы (11 желтоқсан 2013). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Киевте наразылар жаңа заңға қарсы шеруге шықты. Азаттық Радиосы (19 қаңтар 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Украин оппозициясы 10 облысты бақылауға алды. Азаттық Радиосы (27 қаңтар 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Украина премьер-министрі отставкаға кетті. Азаттық Радиосы (28 қаңтар 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- «Еуромайдан» белсенділері мэрияны босатты. Азаттық Радиосы (16 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Киевте жараланған журналист қаза болды. Азаттық Радиосы (19 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Киевте "алдын-ала келісім" жасалғаны хабарланды. Азаттық Радиосы (21 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Янукович Киевтен Харьковке кетті. Азаттық Радиосы (22 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- David R. Marples, Frederick V. Mills, 2014, б. 14
- Биліктен қуылған Януковичтің қайда екені белгісіз. Азаттық Радиосы (23 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Украинаның жаңа үкіметіне кіргендер кім?. Азаттық Радиосы (28 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
- Виктор Януковичке іздеу жарияланды. Азаттық Радиосы (24 ақпан 2014). Тексерілді, 23 қаңтар 2020.
Әдебиет Өңдеу
- (ағыл.) David R. Marples, Frederick V. Mills Ukraine's Euromaidan: Analyses of a Civil Revolution — Нью-Йорк: Columbia University Press, 2014. — Б. 9. — 190 б. — (Soviet and Post-Soviet Politics and Society). — ISBN 9783838267005.
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Euromaidan |