Бенджамин Франклин (ағылш. Benjamin Franklin [ˈbɛndʒəmɪn ˈfɹæŋklɪn]; 17 қаңтар 1706, Бостон, Британ империясы — 17 сәуір 1790, Филадельфия, Пенсильвания, АҚШ) — американдық ағартушы, мемлекет қайраткер, ғалым, дипломат, өнертапқыш, масон, жазушы, философ және полимат.
| Бенджамин Франклин ағылш. Benjamin Franklin | |
| Бенджамин Франклин портреті, Жозеф Дюплеси (Париж, 1785 жуық) | |
| Лауазымы | |
|---|---|
| 18 қазан 1785 — 5 қараша 1788 | |
| Өмірбаяны | |
| Азаматтығы | Британ империясы АҚШ |
| Діні | деизм |
| Дүниеге келуі | 17 қаңтар 1706 Бостон, Массачусетс, Британ империясы |
| Қайтыс болуы | 17 сәуір 1790 (84 жас) Филадельфия, Пенсильвания, АҚШ |
| Әкесі | Джосайя Франклин |
| Анасы | Абиа Фолджер |
| Жұбайы | Дебора Рид |
| Балалары | Уильям Франклин, Фрэнсис Фолджер Франклин, Сара Франклин Бач |
| Қолтаңбасы | |
| өңдеу |
1724 — 1726 ж. Лондонда тұрған. 1727 ж. Филадельфияда өзінің жеке баспаханасын ашқан. Бос уақытын оқуға арнап, өз заманының білімді азаматына айналған. 1729 — 1748 ж. “Пенсильвания газетін”, 1732 — 1758 ж. “Кедей Ричардтың альманахы” жылдық журналын шығарды. Филадельфиядағы ағылшын отарында алғашқы көпшілік кітапхананың (1731), Американ философиялық қоғамының (1743), Филадельфия академиясының (1751) негізін қалады. 1737 — 1753 ж. Пенсильвания почтмейстері, 1753 — 1774 ж. бүкіл Солтүстік Америкадағы ағылшын отарларының почтмейстері болды. Франклин 1754 ж. Олбандағы отар өкілдерінің бірінші конгресін шақырудың бастамашысы болып, онда отарларды біріктірудің жоспарын ұсынды. 1757 — 1762 және 1765 — 1775 ж. Лондонда Солтүстік Америкадағы отарлардың уәкілі болды. Солтүстік Америкадағы тәуелсіздік жолындағы соғыс (1775 — 1783) басталысымен отанына оралып, америка халқының күресіне белсене қатысты. 1775 ж. мамырда 2-Құрлықтық конгреске сайланып, АҚШ-тың Тәуелсіздік декларациясын (1776) дайындауға қатысты. 1776 — 1785 ж. Франклин АҚШ-тың Париждегі өкілі болып, АҚШ-тың халықар. жағдайын нығайтуға үлес қосты. Оның қатысуымен және ықпалымен Америка-француз одағы туралы шартқа (1778), Версаль бітім шартына (1783) қол қойылып, нәтижесінде Ұлыбритания АҚШ-тың тәуелсіздігін таныды. 1785 ж. Пенсильвания штатының заң шығаратын жиналысының президенті болып сайланды. 1787 ж. ол АҚШ конституциясын демократияландыруға, құлдықты жоюға шақырды, аз ұлттардың құқын қорғады. Франклин табиғат пен қоғамдағы оқиғалардың табиғи ағымына құдайдың араласуы туралы шіркеулік ілімді декистік (деизм) тұрғыда теріске шығары. Әлеум. ин-ттар (жекеменшік, мемлекет, т.б.) пайда болуының мәселесін Франклин табиғи құқ пен қоғамдық шарт тұрғысынан қарастырды. Экономикалық мәселелерді зерттей отырып, ол алғашқылардың бірі болып құн ережесін ұсынды. Жаратылыстанушы ретінде Франклин ең алдымен электрге арналған еңбектерімен танымал. Ол электр тогының біртектілігі теориясын жасады. Франклин атмосфералық электрді зерттеген ең алғашқы ғалымдардың бірі, жай тартқыштың құрылымын ұсынған. Франклиннің көптеген ғыл. жаңалықтары мен ғылымға сіңірген еңбегі халықар. деңгейде мойындалған. Ол бірнеше шетелдік академиялар мен қоғамдардың (соның ішінде Петербург ғылым академиясының, 1789) құрметті мүшесі болып сайланды.
Дереккөздер Өңдеу
- ↑ Benjamin Franklin | Biography, Inventions, Books, American Revolution, & Facts | Britannica
- "Қазақ Энциклопедиясы", 9 том
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1
| Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |