Рудольф Лабан (нем. Rudolph von Laban, ағылш. Rudolf Laban; 1879 ж. 15 желтоқсан, Австро-Венгрия, Пресбург — 1958 ж. 1 шілде, Ұлыбритания, Суррей графтығындағы Вейбридж) — биші жəне ұстаз, заманауи би - «экспрессивті биді» (М. Вигманмен бірге) ойлап табушы. Теоретик ретінде қозғалысты сараптау əдістемесін жасап шығарып (Лабанның кинетографиясы), адам денесі қозғалысын жазып алудың жаңа тəсілін ойлап тапты. Бұл тəсіл лабонотация деп аталды жəне соның нəтижесінде Лабан қазіргі заман би өнерінің негізгі тұлғаларының біріне айналды.
| Рудольф фон Лабан | |
| нем. Rudolph von Laban, ағылш. Rudolf Laban | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Австро-Венгрия, Пресбург |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Ұлыбритания, Суррей графтығындағы Вейбридж |
| Азаматтығы | |
| Қызметі | Хореограф |
Өмірбаяны өңдеу
Рудольф Лабан Австро-Венгрияда, ақсүйек отбасында дүниеге келген: əкесі генерал қызметінде венгерлік дворяндардың қатарына жатты, анасы Англиядан шыққан болатын. Рудольф балалық шағын Пресбург пен Вена арасында өткізді, Сараево мен Мостарда жиі болатын, себебі əкесі Босния мен Герцеговина губернаторы қызметін де атқарды.
Париждің Əсем өнер мектебінде архитектураны оқыды. Осы кезеңде адам денесінің қозғалысы мен оны қоршаған кеңістік арасындағы өзара əрекеттесуге қызықты. 30 жасында Хайди Дзинковсканың идеяларымен шабыттанып, фон Лабан Мюнхенге көшеді, осында өзінің ерекше пластикалық стилін ойлап табуды бастайды. Бұл стиль «Экспрессивті би» деп аталды.
1915 жылы Цюрих қаласында фон Лабан «Хореографиялық институттың» негізін қалайды, кейінірек бұл институттың филиалдары Еуропаның басқа да қалаларында ашылады.
Лабан өнердің адамдардың бірлескен жұмысы ретіндегі əлеуметтік рөлінің қайта түлеуіне талпынды. Бұл құбылыстағы басты орын биге берілген болатын. Нағыз жаңа идеяларды əкелуші жəне алғашқы би теоретиктерінің бірі болған ол биді жазудың жаңа жүйесі, «лабанотацияны » ойлап тапты. Ең жоғарғы танымалдылыққа Лабан «экспрессивті биді» жəне «қозғалмалы хорды» ойлап табушы ретінде жетті.
Би басқа өнер түрлерінің дəрежесіне жету үшін XX ғасырда көркемсурет өнерінде болған төңкеріс секілді төңкеріс болуы керек болды, ал бұл төңкерісті жасауға тікелей көмегі тиген адам Лабан болатын. Еркін би пионерлерінің ең радикалды өкілі болған ол дəстүрлі би паларынан, музыкалық сүйемелдеу, тақырып жəне сюжеттерден бас тартты. Ол биге əсемділікті дене емес, кеңістік беретіндігін ашты. Жатталып қалған қимыл-қозғалыстардан босап, дене өзіндік ритмдерді іздейді, «кеңістікпен астарласып» жатады.
1920 жылдарда Лабанның айналасына одан да батыл болған Курт Йосс, Мэри Вигман, Сюзанн Перроте, Дуся Берёзка секілді би серкелері жиналды. Олар бірге Мюнхен, Вена жəне Аскондағы жазғы мектептерде жұмыс жасады. Олардың жұмысы алғашқы халықаралық "Tanzbuehne Laban" би труппасы құрылғанға дейін жалғасты. Бұл труппа «түпнұсқалық қимыл театры» немесе «мəнерлі би театры» деп аталған.
Лабанның би театры əлеуметтік тақырыптардан шетте емес еді, олар Б. Брехттың драмасымен, конструктивизммен жəне саяси карикатурамен шабыттанып еңбек ететін. 1930 жылдарда Йооспен бірге Лабан саяси соғысқа қарсы балеттер жасап жүрді. 1938 жылы ол Германиядан кетіп, соғыс аяқталғаннан кейін Манчестер қаласында би студиясын ашады. 1975 ж. бұл студия Лондонға көшіріліп, бүкіл əлемге танылған Лабанның қозғалыс жəне би орталығына айналды.
Лабанның шəкірттерінің қатарында Харольд Кретцберг, балерина Нина Вершинина болды .
Дереккөздер өңдеу
- Е. Я. Суриц. Балет и танец в Америке. Екатеринбург: Изд-во Уральского университета. С. 109