Брагуи (өз атауы – брахуи, бирахуи, брагуй) — Пәкістандағы дравидтер тобының халқы (негізінен Белужстан провинциясының солтүстік-шығысында, сондай-ақ Синдтің солтүстігінде және Пенджабтың батысында). Саны 2,7 млн. адам (2005). Сонымен қатар Ауғанстан (Кандагар аумағында – 250 мың адам), Шығыс Иран (Систан және Белужстан провинциясының оңтүстік-шығысында – 11 мың адам) және Түркіменстанда (1,6 мың адам) тұрады.
| براہوئی | |
| Брагуи | |
| | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
| Пәкістан | 2,3 млн |
| Ауғанстан | 244 000 |
| Иран | 11 000 |
| Түрікменстан | 1 600 |
| Тілдері | |
| Брауи тілі | |
| Діні | |
Тілі өңдеу
Брауи тілінде сөйлейді, сонымен қатар белудж, урду, дари, парсы, араб тілдері де қолданылады. ХІХ - ХХ ғасырдың басында латын әліпбиіне негізделген жазуды енгізуге талпыныс жасалды. Екі негізгі диалекті бар - Калаттың солтүстігіндегі биік таулы жерлерде сөйлейтін Сараван тілі (Пәкістан) және Калаттың оңтүстігіндегі жазықтарда таралған Джалван тілі.
Діні өңдеу
Брагуи тұрғындарының көпшілігі ханафи мәзһабындағы суниттік мұсылмандар.
Этногенез өңдеу
Брагуидің нақты қалай пайда болғаны белгісіз. Бұл атау таза дравидтік болып саналады, сондықтан олар Үндістанға біздің эрамызға дейінгі 4 мыңжылдықта қоныс аударған дравид этникалық тобының қалдықтары деп болжауға болады. Брагуилар өз тарихында белудждердің, күрдтердің, моңғолдардың және арабтардың ықпалында болды. Көбінесе олар ассимиляцияға ұшыраған және басқа халықтармен ассимиляциялауды жалғастыруда. Бұл тарихи тұрғыдан брагуилерге тиесілі белгілі бір аумақтың болмауының салдары.
Тарихы өңдеу
Брагуидің этникалық тарихы зерттелмеген. брагуилер прото-дравид халқының қалдықтары болып табылады, олардың көпшілігі біздің эрамызға дейінгі 4 мыңжылдықта Үндістанға қоныс аударған. Брагуилердің этникалық келбетін қалыптастыруға белуждер, күрдтер, ауғандықтар, даталар, моңғолдар, арабтар қатысты. 16 ғасырдың басына қарай Белужстанның орталығында үнділік Сева әулетінің билеушілерімен соғыстар кезінде Мирвари тайпасы бастаған одақ құрылып, 1530 жылы оның басшысы Калатты басып алды. 1660 жылдары Ұлы Моғолстанның губернаторына қарсы көтеріліс нәтижесінде камбрани тайпасының сардары Мир-Ахмед (Ахмедзаевтар әулетінің негізін қалаушы) басқарған Брагуй конфедерациясы пайда болды. Қазіргі брагилер Пәкістанның саяси өміріне белсенді қатысады. Дәстүрлі мәдениеті белудж мәдениетіне жақын.
Кәсібі өңдеу
Пәкістанда тау етегі мен тау аңғарларында егіншілікпен (бидай, тары) айналысады. Брагуилер мал шаруашылығымен де айналысады. Қой мен ешкі,
сонымен қатар буйвол, жылқы, түйе өсіріледі. Брагуи - малшылары, әсіресі Иран мен Ауғанстанда көшпелі және жартылай көшпелі өмір сүреді. Жағдайы төмен малшылар ауыл шаруашылығына жұмысқа алынады. Әйелдер киіз басу, тоқу, кесте тігумен айналысады.
Өмір салты өңдеу
Брагуилердің өмірін сипаттайтын ережелер жиынтығы, дәстүр бар, олар оны күнделікті өмірде ұстанады. Тайпаларға бөліну сақталған, Пәкістанның брагуилері төрт тайпалық одаққа бөлінеді. Бөлінудің кішігірім бірліктері - рулар. Рулар өз кезегінде рубасылар мен ақсақалдар басқаратын рулардан тұрады.
Көшпелі және отырықшы тұрғындары бар. Малшылар өздерімен тасымалдауға ыңғайлы жеңіл шатырларда тұрады. Отырықшы брагуилер тұрақты үйлер салады. Кедейлердің үйлері жапырақтар мен қамыстан тұрғызылған. Неғұрлым ауқатты брагуилер балшықтан салынған үйлерде тұрады.
Дәстүрлі киімге - ұзын, кең көйлек, шаровар және киізден жасалған қалпақ кіреді. Сондай-ақ жеңсіз күртеше, халат, орамал киеді, аяқтарына сандалдар киеді. Брагуилер тығыз дене бітімімен және ұзын шаштарымен ерекшеленеді.
Дереккөздер өңдеу
- Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/1881082 19 маусымның 2022 жылы.
- Энциклопедия Кругосвет https://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/lingvistika/BRAUI.html
- Советская историческая энциклопедия - брагуи http://www.terminy.info/history/soviet-historical-encyclopedia/bragui
- Словари и энциклопеди на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1755697
- Әлем халықтарының энциклопедиясы. Брагуи http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRAG
- Брагуи https://megabook.ru/article/%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%B8
- Браги халқы. Ауғанстан, Пәкістан, Бангладеш. https://goturist.ru/narod-bragui-afganistan-pakistan-bangladesh/ 19 мамырдың 2022 жылы.
| Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |