Тромбоцит (thrombocytes, грек, thrombos - тромбы, kytos - жасуша) — қанның ұюын қамтамасыз ететін қанжасушасы.
Тромбоцит — құстан бастап төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлар қанында болады. Сүтқоректі жануарлар қанында тромбоцит орнында пішіні әртүрлі (дөңгелек, сопақ, ұршық тәрізді т.б.) ұсақ денешіктер — қан табақшалары болады.
Тромбоцит — сүйектің қызыл кемігіндегі ірі жасушалар — мегакариоциттерден жетіледі. Қан табақшалары мегакариоциттер цитоплазмасының мөлшері екі-үш мкм ядросыз бөлікшелері. Олар қанда топтасып орналасады. Қан табақшалары жақсы боялатын дәнді орталық бөлігі Қанның ұю кезеңдері: Белсендірілу фазасы Коагуляция фазасы Ретракция фазасы
Тромбоцит — сүйектің қызыл кемігіндегі ірі жасушалар — мегакариоциттерден жетіледі. Қан табақшалары мегакариоциттер цитоплазмасының мөлшері екі-үш мкм ядросыз бөлікшелері. Олар қанда топтасып орналасады. Қан табақшалары жақсы боялатын дәнді орталық бөлігі
- грануломерден (хромомерден) және біркелкі (гомогенді), шеткі бөлігі — гиаломерден тұрады.
- протеин, май, көмірсулар жатады.
Құстардың жұмыртқа жасушаларында ұрықтың дамуына қажет трофикалық қосындылар сарыуыз түрінде коп мөлшерде жинақталған. Май қосымдылары — май жасушалары — липоциттерде (адипозиттер) қорланады. Өте ұсақ май тамшылары организмнің көптеген жасушаларында кездеседі. Көмірсулар жануарлар организмі жасушаларында негізінен гликоген (полисахарид) түрінде қорланады. Гликоген, әсіресе, бауыр жасушаларында, ет жасушалары мен талшықтарында көптеп кездеседі. Гликоген цитоплазма матриксінің құрамына да кіреді.
Трофикалық қосындылар — қоректік заттар қоры және энергия көзі.
Тромбоциттер сүтқоректілерден басқа жануарлардың көпшілігінде қан клеткаларынан түзілетін, ұсақ, дөңгелек не ұзынша келген, тығыз ядролы және әлсіз базофильді, цитоплазмалы клеткалар түрінде кездеседі. Сүтқоректі жануарлардың қанында Тромбоциттердің орнында пішіні әр түрлі (дөңгелек, сопақ, ұршық тәрізді, т.б.) ядросыз, ұсақ денешіктер (диаметрі 2 – 5 мкм) – қан табақшалары болады. Қалыпты жағдайда ересек адамның 1 мм қанында 180 – 320 мың тромбоцит кездеседі. Қан табақшаларының құрамында арнайы 4 түйіршік: (дельта түйіршіктерінде азенозин екі фосфор және аденозин үш фосфор қышқылы, серотонин, кальций иондары; альфалықта – қан ұюына қатысатын, қабыну, иммунитет және бүлінген тіндердің қалпына келтіретін өсу факторы; лизосомалықта – гидролиздік ферменттер; пероксисомалықта –каталаза ферменттері) болады, сондай-ақ митохондрия табақшалардың жылжуын қамтамасыз ететін микротүтікшелер, гликоген түйіршіктері, кейде рибосома айқындалады. Тромбоциттер сүйектің қызыл кемігіндегі ірі клеткалар – мегакариоциттерден жетіледі. Қан табақшалары 8 – 11 тәулікке дейін тіршілік етеді.
Тромбоциттердің ерекшелігі оның белсендіру қабілеті болып табылады - жаңа күйге тез және әдетте қайтымсыз өту. Кез келген дерлік қоршаған ортаның бұзылуы, қарапайым механикалық кернеуге дейін, белсендіру үшін ынталандыру бола алады. Алайда тромбоциттердің негізгі физиологиялық активаторлары болып коллаген (жасушадан тыс матрицаның негізгі ақуызы), тромбин (плазмалық коагуляция жүйесінің негізгі ақуызы), АДФ (аденозин дифосфат, жойылған тамыр жасушаларынан пайда болады немесе олардан бөлініп шығады. тромбоциттердің өздері) және тромбоксан A2 (тромбоциттер синтездейтін және шығаратын екіншілік активатор; қосымша функция қан тамырларының тарылуын ынталандыру).
Белсендірілген тромбоциттер жарақат орнына (адгезия) және бір-біріне (агрегация) жабысып, жарақаттың орнын толтыратын тығынды құрайды. Сонымен қатар, олар плазмалық коагуляцияға екі негізгі жолмен қатысады - прокоагулянттық мембрананың экспозициясы және α-түйіршіктердің секрециясы.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Тромбоциттер нысандары Өңдеу
Тромбоциттердің 5 түрі бар:
1) жас (0-0, 8 %);
2) жетілген (90,3-95,1 %);
3) ескі (2,2-5,6 %);
4) тітіркену түрлері (0,8-2,3 %);
5) дегенеративті (0-0, 2 %).
Функциялары Өңдеу
- Тромбоциттік агрегаттың, ыдыстың зақымдану орнын жабатын алғашқы тығынның қалыптасуы;
- Плазмалық ұюдың негізгі реакцияларын жеделдету үшін өз бетін беру.
Салыстырмалы түрде жақында тромбоциттер, сондай-ақ жасушалардың бөлінуі мен өсуін ынталандыратын өсу факторларын зақымдалған тіндерге бөліп, зақымдалған тіндерді емдеу мен регенерациялауда маңызды рөл атқаратыны анықталды.
Дереккөздер Өңдеу
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том