Қойнауқат

Қойнауқат:

1. Геологияда: нақтылы шарттарды қанағаттандыратын геологиялық дене пішіні.
2. Стратиграфияда: ауызекі қолданылатын бейресми термин.

Жалпы геологияда

Нақтылы шарттарға сай келетін геологиялық дене пішіні. Ол шарттар:

• а) жұқа пішінді, яғни беткі жазықтығы қалыңдығынан көптеген есе артық болуы;
• ә) өзінің төсеніші рөлін атқаратын және өзін көмкеретін өзге қойнауқаттардан оны анық даралайтын астыңғы және үстіңгі қаткабатталу жазықтықтарының, яғни табаны мен жабынының болуы;
• б) заттық құрамы біркелкі болуы (бұл шарттың сақталмайтын сәттері де ұшырасады).

Қойнауқат термині, әдетте шөгінді және метаморфтық тау жыныстары мен кендерге катысты ғана қолданылады, магмалық тау жыныстарынан құралған жұқа да жайылмалы денелерді, әдетте, "қойнауқатты шоғыр" түрінде даралайды (силл, сығылма және т.б.). Бір Қойнауқат бір қабатшадан немесе бір-бірімен тығыз байланысқан бірнеше қабатшалардан тұрады.

Стратиграфияда

Литологиялық тұрғыдан біркелкі, өзін төсейтін және көмкеретін тектестерінен анық дараланатын, яғни тек өзіне ғана тән ерекшеліктермен сипатталатын, нақтылы тау жынысытар қимасында өзіндік стратиграфиялық орны бар онша қалың емес түзілімдер жиынтығы.

Қойнауқат өрі

Қойнауқаттың немесе желінің еңістену жазықтығына қарсы бағытталған жазықтық.

Қойнауқатаралық су

Екі сутіректі қойнауқат аралығына орналасқан сулы койнауқатқа шоғырланатын жер асты суы. Сулы қойнауқат толық қаныққан жагдайда су шоғыры қатты сығылған күйде болуы мүмкін, ал бұл қабат жартылай қанықса, су қысымы да біршама төмен болмақ.

Қойнауқат табанындағы және оның жабынындағы сутірек тау жынысытармен шектеле отырып, олардың аралығындағы тау жынысы қойнауқатына шоғырланған гравитациялық су түрі. Сүзбелену режимі арындылықпен сипатталады. Мұнай өндірісінде қойнауқаттық су термині өзінің тар мағынасында да қолданылады. Бұл жағдайда қойнауқаттық су нақтылы мұнайлы қойнауқаттың өзіне шоғырланады.

Қойнауқаттану жазықтығы

Шөгінді тау жынысытар қимасындағы көршілес кабаттардың (қойнаукаттардың) өзара жапсарласу жазыктығы.

Қойнауқаттық шоғыр

Толық мақаласы: Қойнауқаттық шоғыр

Қойнауқаттың тектүрге жататын қорқоймадағы, яғни желегі мен табаны сұйықтар мен газдарды мүлдем өткізбейтін тау жыныстарымен шектелген, өзінің төсеніші рөлін қорқойма көлемінің басым көпшілігін тоғытқан су қабаты атқаратын мұнайлы шоғыр.

Қойнауқаттың литологиялық тұрғыдан қалқаланған шоғыр

Жинауыш-жыныстардың төменнен жоғары қарай сүйірлене тамамдалуымен немесе өзінің жинауыштың қабілетін нашарлата түсуімен сипатталатын шоғыр (қойнауқаттың қалқаланған шоғырлардың жеке түрі).

Қойнауқаттық дөңбеккүмбездік шоғыр

Өзінің дөңбеккүмбез түрінде иілген бүкіл өнімді ауқымында қойнауқаттық сипатты иеленген қорқоймаға жинақталған шоғыр.

Қойнауқаттық стратиграфиялық тұрғыдан қалқаланған шоғыр

Стратиграфиялық үйлесімсіздік жазықтығы бойындағы сұйықтар мен газдарды өткізбейтін тау жыныстарымен шектелген шоғыр.

Қойнауқаттық тектоникалық тұрғыдан қалқаланған шоғыр

Өзінің беткі жағынан еңістене сағаланатын жарылыммен шектелген және осы жазықтық бойымен сұйықтар мен газдарды нашар өткізетін тау жыныстарымен беттесетін қойнауқаттағы жазық.

Қойнауқаттық карта

"Жазық тілінділер картасы" ("Карта горизонтального среза") түсінігінің синонимі.

Қойнауқаттық мұнай

Өзіне ғана тән қойнауқаттың қысым мен температура жағдайында мұнайлы қойнауқатта шоғырланған сұйық және газ түріндегі көмірсутектер қоспасы. Нақ сол қойнауқаттық қысым мен температура көрсеткіштеріне байланысты Қ.м. біртарамды сұйық түрінде ұшырасуы, немесе сұйық және газ түріндегі тарамдарға жіктелген күйде ұшырасуы мүмкін. К.м. құрамында еріген газдардың біршама мол болуы оның құрамын өзгертеді, тығыздығын, тұткырлығын, беткейлік тартылысын төмендетеді. Қойнауқаттық мұнайдың қасиеттері мұнай шоғырын игеру барысындағы қойнауқаттың қысымның қанығу қысымына шейін төмендеу нәтижесінде өзгерістерге ұшырап отырады. Синонимі — қойнауқаттың жағдайдағы мұнай.

Қойнауқаттық мұнай тығыздығы

Жер қойнауынан қойнауқаттың жағдайын сақтай отырып игеріліп алынған мұнайдың көлем бірлігіндегі массасы (кг/см³⁾; әдетте 400-8000 кг/м³ аралығында өзгереді, ал мұнайдағы газ мөлшері мен температура артқан сайын іріктелген мұнай тығыздығымен салыстырғанда 20-40 %-ға азаяды. Қойнауқаттық мұнай тығыздығының көрсеткіші әдейі есептеулер нәтижесінде де анықталуы мүмкін.

Қойнауқаттық газ тығыздығы

Нақтылы температура мен қысым жағдайындағы қойнауқаттың газ массасының оның көлеміне қатынасы. Өзге жағдайлары өзгеріссіз қала отырып, газ құрамындағы ауыр түрбөлшектердің өзіндік үлесі артқан сайын Қойнауқаттық газ тығыздығыда арта түседі. Қойнауқаттық жағдайдағы газ тығыздығы қалыпты жағдайдағы осы көрсеткіштен әдетте екі-үш есе артығырақ болып келеді.

Қойнауқаттық қысым

Толық мақаласы: Қойнауқаттық қысым

Өнімді жинауыш-қойнауқат құрамындағы мұнайдың, газдың, судың орналасу қысымы. Оның мәнін флюидтердің серпінді сығылу және олардың, яғни флюидтердің, тау жыныстарының қаққасын серпінді қысу дәрежесі сипаттайды. Тоғыту белдеміндегі қойнауқаттық қысым. Жұмыс істеп тұрған тоғыту ұңғымалары орналасқан белдемдегі қойнауқаттық қысым. Оның мөлшері әр түрлі өлшемдердің орташа арифметикалық мөлшері түрінде немесе изобаралар картасы көмегімен анықталған тоғыту ұңғымаларына іргелес орналасқан үлескілерге тиесілі орташа салмақтанған мөлшер ретінде анықталады.

Дереккөздер

1. Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы - геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов, 2000 жыл. — 328 бет.
2. Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003 жыл. ISBN 9965-472-27-0
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, А.Қ.Құсаинов — Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003. — 248 бет. ISВN 5-7667-8188-1, ISВN 9965-16-512-2