www.wikidata.kk-kz.nina.az

Қазақ тілінің диалектілері قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى Qazaq tiliniñ dïalektileri белгілі бір аймақтарда таралған қазақ

Қазақ тілінің диалектілері

Қазақ тілінің диалектілері (قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى, Qazaq tiliniñ dïalektileri) — белгілі бір аймақтарда таралған қазақ тілінің түрлері. Тілтанушылардың арасында кең таралған пікір бойынша, қазақ тілі батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс деген үш диалектіден тұрады. Әдеби қазақ тілі Абай Құнанбайұлы мен Ыбырай Алтынсарин өз шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде қалыптасқан.

Қазақ тілі таралған аймақтар.

Зерттелу тарихы

Қазақ тілінің таң қалдырарлық біркелкілігінің кесірінен ұзақ уақыт бойы оның диалектілерге бөлінген-бөлінбегендігі даулы мәселе болып келді. Қазақ тілінде диалектілердің жоқтығы туралы В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. М. Позднеев, С. Е. Малов және тағы да басқа зерттеушілер жазған болатын.

Қырғыздардың (қазақтардың) тілі өзінің бастапқы, таза түркі сипатын сақтап қалған. Қырғыз сахарасының кең аумағында қырғыз-қайсақтардың тілі диалектілерге бөлінбейді: Еділ мен Ертісте бір ғана тіл. Қарақырғыздардың (қырғыздар) тілі қырғыз-қайсақтардың тіліне өте жақын, бірақ одан фонетикалық тұрғыдан айырмашылықтары бар.

— Яновский А. Е. Киргизы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Қазақ тілтанушыларының тарабынан да қолдау тапқан қазақ тілінің диалектсіздігі туралы пікір 1937—1938 жылдары қазақ тілі диалектілерін анықтауға арналған алғашқы экспедициялар құрылғанға дейін басым болып келді. Ұзақ уақыт бойы бұл мағлұматтар өңделмеген қалпында қала берді. Тек 1946 жылы қазақ диалектологиясы туралы Жұмат Досқараев пен Сәрсен Аманжолов жазған алғашқы мақалалар пайда болды. Ұлы Отан соғысынан кейін Сәрсен Аманжоловтың «Қазақ диалектологиясы туралы» тақырабы бойынша докторлық диссертациясы жазылды, 1951 жылы шағын диалектологиялық жинақ жарыққа шықты, 1954 жылы Жұмат Досқараевтың «Қазақ тілінің облыстық лексикасының материалдары» деген жұмысы баспаға тапсырылды, 1953—1954 жылдары «Тілтану мәселелері» (орыс. «Вопросы языкознания») журналында Аманжолов пен Досқараевтың диалектілер туралы мақалалары шықты.

1952 жылдың наурыз айында Николай Маррдың «яфеттік теориясының» күл-талқанын шығару науқанына байланысты Алматы қаласында тілтанушылардың пікірталасы ұйымдастырылды. 1953 жылы КСРО ғылым Академиясының түркі тілдері секторының атынан «Тілтану мәселелері» журналының беттерінде Эрванд Севортян (1901—1978) Маррдың теориясын жақтаушы қазақ тілтанушыларын қатты сынға алды. Қазақ тілтанушыларының қате пікірлерінің арасында қазақ тілінде диалектілердің бар екенін жоққа шығару мен диалектілік құбылыстарды «бұрмалану» деп квалификациялау аталды.

Қазақ тілінің «жергілікті өзгешеліктері» туралы тақырыпты алғаш қозғаған ғалым — Жүсіпбек Аймауытов (1889—1931). «Еңбекші қазақ» газетінде 1926 жылы шыққан «Тіл туралы» мақаласында Аймауытов «қазақтың әр елінде, әр гүбірнесінде өздері ғана қолданатын, өзге елдер білмейтін тілдер бар. Мұны ғылым тілінде жергілікті тіл (провинциализм) деп атайды», — деп жазған екен. Әрі қарай ол Бөкей Ордасы қазақтарының тілінде татардың, арабтың, парсының, орыстың әсері, Жетісу мен Сырдария қазақтарында өзбектің, Қостанай тұрғындарында орыс, ноғайдың, Семей, Ақмола қазақтарында да араб, орыс тілдерінің әсері бар екенін тұжырымдаған.

Диалектілердің пайда болуы

Қазақ тілінде диалектілердің пайда болу себебін Сәрсен Аманжолов осы өңірлерді бағзы заманда мекен еткен ру-тайпалармен байланыстырады. Алайда, академик Нығмет Сауранбаевтың айтуынша, диалектілерді жүздің не рудың тілінен пайда болған деу қате пікір, олар XV ғасырда қазақ тілі қалыптасқаннан кейін, халық өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық-мәдени өзгерістердің себебінен пайда болған құбылыс екен.

Классификациялау

Батыс аймақтардың қазақтары қантты (парсы: قند/qand‎) секер не шекер (парсы: شکر/šakar‎) деп атайды.

Бір-бірінен азғантай ғана айырмашылықтары бар қазақ тілі диалектілерінің арасында нақты шекара жоқ (немесе әлі күнге шейін анықталмаған). Зерттеушілер бұны осы тілде сөйлейтіндердің жоғары мобильділігімен түсіндіреді. Тек әдеби тілдің емес, ауызекі халық тілінің тұтастығына шексіз қазақ даласының географиялық ерекшеліктері әсер еткен болуы мүмкін. Бірақ Сәрсен Аманжолов қазақтардың арасында еркін көшіп-қону дегеннің мүлдем болмағанын, басқа рулардың меншігіндегі жерлермен жүру қанды қақтығыстарға әкеп соқтыратындығын алға тартып, халықтың еркін қарым-қатынасына жағдай болмағанын тұжырымдаған.

Қазақ тілінде негізгі үш диалекті бар (бұл пікірді қазақ диалектологиясының негізін қалаушылардың бірі Сәрсен Аманжолов ұстанған) — батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс диалектілері. Бұл диалектілер түрікмен тілі диалектілері сияқты ру-тайпалық құрылым бойынша емес, қарақалпақ және қырғыз тілдерінің диалектілері секілді аумақтық принцип бойынша анықталады. Кейбір зерттеушілер қазақ тіліне өте жақын саналатын қарақалпақ тілін қазақ тілінің бір диалекті ретінде қарастырады (әсіресе оның солтүстік-шығыс диалектісін). Кейде қазақ тілі диалектілерінің қатарына өзбек тілінің қыпшақ диалектісі мен құрамалықтардың тілі де жатқызылады.

Жұмат Досқараев пен Нығмет Сауранбаев қазақ тілі оңтүстік-шығыс және солтүстік-батыс деп белгіленген екі диалектіден тұрады деп есептеген. Шора Сарыбаев Сәрсен Аманжоловтың пікірімен келісіп, бірақ солтүстік-шығыс диалектіні солтүстік және шығыс деп екі субдиалекті ретінде қарастырған. Қазіргі кезде қазақ тілінде батыс, оңтүстік, шығыс және орталық-солтүстік деген төрт диалекті бар деген пікір таралған.

Қытай мен Моңғолия қазақтарының тіліне біршама ерекшеліктер тән. Қытай қазақтарының тілі қытай тілінің (мандарин) аз ғана әсеріне ұшыраған, сонымен қатар Қытай мен Қазақстанда тұратын қазақтардың көп уақыт бойы оқшау өмір сүруінің кесірінен кей терминдердің қолданылуында айырмашылықтар байқалады. Мысалға, Қазақстанда таралған дәрігер сөзінің орнына Қытай қазақтары шипагер сөзін қолданады. 1982 жылғы санаққа сәйкес, Қытайда 830 мың қазақ солтүстік-шығыс диалектісінде сөйлесе, 70 мыңы оңтүстік диалектіде сөйлеген екен.

Қазақтардың қарақалпақтармен бірге ұзақ уақыт бойы бірге тұруының себебінен олардың тілі жергілікті қазақтар тілінің лексикасы, фонетикасы мен грамматикасына әсер еткен. Өз кезегінде қазақ тілінің себебінен қарақалпақтардың тілінде дәл осындай өзгерістер орын алған. Қарақалпақ әдеби тілінің сөздері қазақтардың тіліне еніп, қазақ тілінің байырғы сөздерімен бірге қолданылады. Кейбір әдеби қазақ тілінің сөздері бұл көршіліктің кесірінен қосымша мағыналарға ие болған.

Қарақалпақстанның Қоңырат ауданында жүргізілген зерттеулерге сәйкес, қазақ тілін оқып-үйреніге жағдай жасалған қазақтар тілінің қазіргі заманғы нормативті қазақ тілінен еш айырмашылығы жоқ екен, ал ауылдарды мекен еткен қазақтардың тілі бөгде тілдердің әсеріне ұшыраған.

Қарақалпақстан қазақтарының
тіліне енген сөздер		 Әдеби қазақ тілі
зәңгі, баспа, теппе баспалдақ, басқыш
қаридар, мүтаж, қардар мұқтаж
бардамлы, құрғын күйлі
шише шыны, бөтелке, шөлмек
ділмар шешен
пошақ:
1. қауын-қарбыз тұқымдары
2. қауын-қарбыз қабығы
1. шопақ
2. қабық

Әдеби қазақ тілі

Толық мақаласы: Қазақ әдеби тілі

Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілі Абай Құнанбайұлы мен Ыбырай Алтынсарин шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде құралған. Басқа диалектілерде ч дыбысы сақталғанымен, әдеби тіл ч → ш және ш → с дыбыстарының ауысуы орын алған диалектіге негізделген. Географиялық алшақтығына байланысты солтүстік-шығыс өңірінің тілінде басқа аймақтардың диалектілерімен салыстырғанда араб және парсы тілдерінің әсері азырақ байқалады. Кейде басқа аймақтардың сөздері солтүстік-шығыс диалектісінде анықтамасы болмаған жаңа құбылыстарды атау үшін әдеби тілге енгізіледі.

Дереккөздер

  1. В. И. Абаев Скифо-европейские изоглоссы — 1965. — Б. 121. — 166 б. — ISBN 9785458555562.
  2. Н. Т. Сауранбаев, 1955, б. 43
  3. ↑ Об ошибках казахских языковедов, 1953 Дереккөз қатесі: Invalid <ref> tag; name "Об ошибках казахских языковедов—1953——" defined multiple times with different content
  4. Е. Жанпейісов Жүсіпбек. Тіл туралы // Тілтаным. — 2001. — № 3.
  5. О. Нақысбеков Ж. Аймауытұлының диалектология туралы негізгі ойлары // «Қазақ тілі тарихы мен диалек­тологиясы» атты ғылыми теориялық конференция материалдары — 2001.
  6. ↑ Гүлфар Мамырбекова Академик Нығмет Сауранбаев және қазақ тілінің диалектологиясы // Ана тілі. — «Қазақ газеттері» ЖШС, 13 ақпан 2014.
  7. ↑ L. A. Grenoble Language Policy in the Soviet Union — Springer Science & Business Media, 2006. — P. 150. — 240 p. — ISBN 9780306480836.
  8. ↑ Kazakh  (ағыл.). Ethnologue. Тексерілді, 2 сәуір 2015.
  9. Г. И. Кульдеева Антропонимическая система современного казахского языка: монография — ДАС, 2001. — Б. 122. — 239 б.
  10. Проблемы диалектной лексикологии и лингвистической географии — Рауан, 1991. — Б. 191. — 239 б.
  11. ↑ Keith Brown, Sarah Ogilvie Concise Encyclopedia of Languages of the World — Elsevier, 2010. — P. 589—591. — 1310 p. — ISBN 9780080877754.
  12. E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson Encyclopedia of language & linguistics — SIL International, 2006. — P. 174. — 966 p. — ISBN 9780080442990.
  13. Малов С. Е., 1941, б. 97
  14. С. А. Аманжолов, 1959, б. 150
  15. С. А. Аманжолов, 1959, б. 169
  16. S. A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas — Walter de Gruyter, 1996. — Т. 3. — P. 933. — 1627 p. — ISBN 9783110134179.
  17. Wolfgang Weissleder The Nomadic Alternative: Modes and Models of Interaction in the African-Asian Deserts and Steppes — Walter de Gruyter, 1978. — P. 142. — 423 p. — (World Anthropology). — ISBN 9783110810233.
  18. ↑ Ferhat Karabulut, 2003, p. 11 Дереккөз қатесі: Invalid <ref> tag; name "Ferhat Karabulut—2003——11" defined multiple times with different content
  19. ↑ Sociolinguistics, 2006, p. 1893 Дереккөз қатесі: Invalid <ref> tag; name "Sociolinguistics—2006——1893" defined multiple times with different content
  20. Kazakh  (ағыл.). UCLA Language Materials Project. Тексерілді, 4 сәуір 2015.
  21. W. K. Matthews, 2013, p. 75
  22. Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview / Edward Allworth — Duke University Press, 1994. — P. 64. — 650 p. — (Central Asia book series). — ISBN 9780822315216.
  23. James Stuart Olson, Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires — Greenwood Publishing Group, 1994. — Б. 344. — 840 б. — ISBN 9780313274978.
  24. Christopher Moseley Turkic language family // Encyclopedia of the World's Endangered Languages — Routledge, 2008. — 688 p. — ISBN 9781135796402.
  25. Uralic and Altaic Series — Indiana University, 1963. — Т. 26. — Б. 35. — (Uralic and Altaic Series).
  26. Қазақ тілі. Энциклопедия — Алматы, 1998. — 509 б. — ISBN 5-7667-2616-3.
  27. Айжан Көшкенова Сұлтан Жанболат, профессор, жазушы: Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын. — «Айқын» газеті.
  28. Асанова Ж. Е., 2011, б. 5
  29. Асанова Ж. Е., 2011, б. 6
  30. Куттымуратова Ы. А. Изучение лексики казахского говора Кунградского района в лингвогеографческом аспекте. — Вестник Челябинского государственного университета, 2011. — № 13. — б. 84—86.
  31. Асанова Ж. Е., 2011, б. 5—7
  32. С. А. Аманжолов, 1959, б. 169, 232
  33. Н. З. Гаджиева К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов // Теоретические основы классификации языков мира — М, 1980. — Б. 100—126.
  34. С. А. Аманжолов, 1959, б. 155

Әдебиет

уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар.
Жарияланған күні:
Қazak tilinin dialektileri قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى Qazaq tilinin dialektileri belgili bir ajmaktarda taralgan kazak tilinin tүrleri Tiltanushylardyn arasynda ken taralgan pikir bojynsha kazak tili batys ontүstik zhәne soltүstik shygys degen үsh dialektiden turady Әdebi kazak tili Abaj Қunanbajuly men Ybyraj Altynsarin oz shygarmalaryn zhazgan soltүstik shygys dialektisinin negizinde kalyptaskan Қazak tili taralgan ajmaktar Mazmuny 1 Zerttelu tarihy 2 Dialektilerdin pajda boluy 3 Klassifikaciyalau 4 Әdebi kazak tili 5 Derekkozder 6 ӘdebietZerttelu tarihyҚazak tilinin tan kaldyrarlyk birkelkiliginin kesirinen uzak uakyt bojy onyn dialektilerge bolingen bolinbegendigi dauly mәsele bolyp keldi 1 Қazak tilinde dialektilerdin zhoktygy turaly V V Radlov P M Melioranskij N I Ilminskij A M Pozdneev S E Malov zhәne tagy da baska zertteushiler zhazgan bolatyn Қyrgyzdardyn kazaktardyn tili ozinin bastapky taza tүrki sipatyn saktap kalgan Қyrgyz saharasynyn ken aumagynda kyrgyz kajsaktardyn tili dialektilerge bolinbejdi Edil men Ertiste bir gana til Қarakyrgyzdardyn kyrgyzdar tili kyrgyz kajsaktardyn tiline ote zhakyn birak odan fonetikalyk turgydan ajyrmashylyktary bar Tүpnuskasy orys Yazyk kirgizov kazahov sohranil svoj pervonachalnyj chisto tyurkskij harakter Na vsem obshirnom prostranstve Kirgizskoj stepi yazyk kirgiz kajsakov ne raspadaetsya na dialekty na Volge i na Irtyshe on odin i tot zhe Yazyk karakirgizov kirgizov vesma blizok k yazyku kirgiz kajsakov no otlichaetsya ot nego foneticheski Yanovskij A E Kirgizy Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Қazak tiltanushylarynyn tarabynan da koldau tapkan kazak tilinin dialektsizdigi turaly pikir 1937 1938 zhyldary kazak tili dialektilerin anyktauga arnalgan algashky ekspediciyalar kurylganga dejin basym bolyp keldi Ұzak uakyt bojy bul maglumattar ondelmegen kalpynda kala berdi Tek 1946 zhyly kazak dialektologiyasy turaly Zhumat Doskaraev pen Sәrsen Amanzholov zhazgan algashky makalalar pajda boldy Ұly Otan sogysynan kejin Sәrsen Amanzholovtyn Қazak dialektologiyasy turaly takyraby bojynsha doktorlyk dissertaciyasy zhazyldy 1951 zhyly shagyn dialektologiyalyk zhinak zharykka shykty 1954 zhyly Zhumat Doskaraevtyn Қazak tilinin oblystyk leksikasynyn materialdary degen zhumysy baspaga tapsyryldy 1953 1954 zhyldary Tiltanu mәseleleri orys Voprosy yazykoznaniya zhurnalynda Amanzholov pen Doskaraevtyn dialektiler turaly makalalary shykty 2 1952 zhyldyn nauryz ajynda Nikolaj Marrdyn yafettik teoriyasynyn kүl talkanyn shygaru naukanyna bajlanysty Almaty kalasynda tiltanushylardyn pikirtalasy ujymdastyryldy 3 1953 zhyly KSRO gylym Akademiyasynyn tүrki tilderi sektorynyn atynan Tiltanu mәseleleri zhurnalynyn betterinde Ervand Sevortyan 1901 1978 Marrdyn teoriyasyn zhaktaushy kazak tiltanushylaryn katty synga aldy Қazak tiltanushylarynyn kate pikirlerinin arasynda kazak tilinde dialektilerdin bar ekenin zhokka shygaru men dialektilik kubylystardy burmalanu dep kvalifikaciyalau ataldy 3 Қazak tilinin zhergilikti ozgeshelikteri turaly takyrypty algash kozgagan galym Zhүsipbek Ajmauytov 1889 1931 4 5 Enbekshi kazak gazetinde 1926 zhyly shykkan Til turaly makalasynda Ajmauytov kazaktyn әr elinde әr gүbirnesinde ozderi gana koldanatyn ozge elder bilmejtin tilder bar Muny gylym tilinde zhergilikti til provincializm dep atajdy dep zhazgan eken Әri karaj ol Bokej Ordasy kazaktarynyn tilinde tatardyn arabtyn parsynyn orystyn әseri Zhetisu men Syrdariya kazaktarynda ozbektin Қostanaj turgyndarynda orys nogajdyn Semej Akmola kazaktarynda da arab orys tilderinin әseri bar ekenin tuzhyrymdagan 6 Dialektilerdin pajda boluyҚazak tilinde dialektilerdin pajda bolu sebebin Sәrsen Amanzholov osy onirlerdi bagzy zamanda meken etken ru tajpalarmen bajlanystyrady Alajda akademik Nygmet Sauranbaevtyn ajtuynsha dialektilerdi zhүzdin ne rudyn tilinen pajda bolgan deu kate pikir olar XV gasyrda kazak tili kalyptaskannan kejin halyk omirindegi kogamdyk әleumettik sharuashylyk mәdeni ozgeristerdin sebebinen pajda bolgan kubylys eken 6 Klassifikaciyalau nbsp Batys ajmaktardyn kazaktary kantty parsy قند qand seker ne sheker parsy شکر sakar dep atajdy Bir birinen azgantaj gana ajyrmashylyktary bar 7 8 kazak tili dialektilerinin arasynda nakty shekara zhok 9 nemese әli kүnge shejin anyktalmagan 10 Zertteushiler buny osy tilde sojlejtinderdin zhogary mobildiligimen tүsindiredi 11 12 Tek әdebi tildin emes auyzeki halyk tilinin tutastygyna sheksiz kazak dalasynyn geografiyalyk erekshelikteri әser etken boluy mүmkin 13 Birak Sәrsen Amanzholov kazaktardyn arasynda erkin koship konu degennin mүldem bolmaganyn baska rulardyn menshigindegi zherlermen zhүru kandy kaktygystarga әkep soktyratyndygyn alga tartyp halyktyn erkin karym katynasyna zhagdaj bolmaganyn tuzhyrymdagan 14 Negizgi dialektilerҚazak tilinde negizgi үsh dialekti bar bul pikirdi kazak dialektologiyasynyn negizin kalaushylardyn biri Sәrsen Amanzholov ustangan batys ontүstik zhәne soltүstik shygys dialektileri 15 8 16 7 Bul dialektiler tүrikmen tili dialektileri siyakty ru tajpalyk kurylym bojynsha emes karakalpak zhәne kyrgyz tilderinin dialektileri sekildi aumaktyk princip bojynsha anyktalady 17 Kejbir zertteushiler kazak tiline ote zhakyn sanalatyn karakalpak tilin kazak tilinin bir dialekti retinde karastyrady 18 19 20 21 22 әsirese onyn soltүstik shygys dialektisin 23 Kejde kazak tili dialektilerinin kataryna ozbek tilinin kypshak dialektisi 24 men kuramalyktardyn tili de zhatkyzylady 25 Zhumat Doskaraev pen Nygmet Sauranbaev kazak tili ontүstik shygys zhәne soltүstik batys dep belgilengen eki dialektiden turady dep eseptegen Shora Sarybaev Sәrsen Amanzholovtyn pikirimen kelisip birak soltүstik shygys dialektini soltүstik zhәne shygys dep eki subdialekti retinde karastyrgan Қazirgi kezde kazak tilinde batys ontүstik shygys zhәne ortalyk soltүstik degen tort dialekti bar degen pikir taralgan 26 Қytaj zhәne Mongoliya kazaktarynyn tili Tagy karanyz Қytajda turatyn kazaktarҚytaj men Mongoliya kazaktarynyn tiline birshama erekshelikter tәn 19 Қytaj kazaktarynyn tili kytaj tilinin mandarin az gana әserine ushyragan 11 sonymen katar Қytaj men Қazakstanda turatyn kazaktardyn kop uakyt bojy okshau omir sүruinin kesirinen kej terminderdin koldanyluynda ajyrmashylyktar bajkalady Mysalga Қazakstanda taralgan dәriger sozinin ornyna Қytaj kazaktary shipager sozin koldanady 27 1982 zhylgy sanakka sәjkes Қytajda 830 myn kazak soltүstik shygys dialektisinde sojlese 70 myny ontүstik dialektide sojlegen eken 8 Қarakalpakstan kazaktarynyn tiliҚazaktardyn karakalpaktarmen birge uzak uakyt bojy birge turuynyn sebebinen olardyn tili zhergilikti kazaktar tilinin leksikasy fonetikasy men grammatikasyna әser etken Өz kezeginde kazak tilinin sebebinen karakalpaktardyn tilinde dәl osyndaj ozgerister oryn algan 28 Қarakalpak әdebi tilinin sozderi kazaktardyn tiline enip kazak tilinin bajyrgy sozderimen birge koldanylady Kejbir әdebi kazak tilinin sozderi bul korshiliktin kesirinen kosymsha magynalarga ie bolgan 29 Қarakalpakstannyn Қonyrat audanynda zhүrgizilgen zertteulerge sәjkes kazak tilin okyp үjrenige zhagdaj zhasalgan kazaktar tilinin kazirgi zamangy normativti kazak tilinen esh ajyrmashylygy zhok eken al auyldardy meken etken kazaktardyn tili bogde tilderdin әserine ushyragan 30 Қarakalpakstan kazaktarynyntiline engen sozder 31 Әdebi kazak tilizәngi baspa teppe baspaldak baskyshkaridar mүtazh kardar muktazhbardamly kurgyn kүjlishishe shyny botelke sholmekdilmar sheshenposhak 1 kauyn karbyz tukymdary2 kauyn karbyz kabygy 1 shopak2 kabykӘdebi kazak tiliTolyk makalasy Қazak әdebi tili Қazirgi zamangy kazak әdebi tili Abaj Қunanbajuly men Ybyraj Altynsarin shygarmalaryn zhazgan soltүstik shygys dialektisinin negizinde kuralgan 32 11 18 Baska dialektilerde ch dybysy saktalganymen әdebi til ch sh zhәne sh s dybystarynyn auysuy oryn algan dialektige negizdelgen 33 Geografiyalyk alshaktygyna bajlanysty soltүstik shygys onirinin tilinde baska ajmaktardyn dialektilerimen salystyrganda arab zhәne parsy tilderinin әseri azyrak bajkalady 7 Kejde baska ajmaktardyn sozderi soltүstik shygys dialektisinde anyktamasy bolmagan zhana kubylystardy atau үshin әdebi tilge engiziledi 34 Derekkozder V I Abaev Skifo evropejskie izoglossy 1965 B 121 166 b ISBN 9785458555562 N T Sauranbaev 1955 b 43 a b Ob oshibkah kazahskih yazykovedov 1953 Derekkoz katesi Invalid lt ref gt tag name Ob oshibkah kazahskih yazykovedov 1953 defined multiple times with different content E Zhanpejisov Zhүsipbek Til turaly Tiltanym 2001 3 O Nakysbekov Zh Ajmauytulynyn dialektologiya turaly negizgi ojlary Қazak tili tarihy men dialek tologiyasy atty gylymi teoriyalyk konferenciya materialdary 2001 a b Gүlfar Mamyrbekova Akademik Nygmet Sauranbaev zhәne kazak tilinin dialektologiyasy Ana tili Қazak gazetteri ZhShS 13 akpan 2014 a b c L A Grenoble Language Policy in the Soviet Union Springer Science amp Business Media 2006 P 150 240 p ISBN 9780306480836 a b c Kazakh agyl Ethnologue Tekserildi 2 sәuir 2015 G I Kuldeeva Antroponimicheskaya sistema sovremennogo kazahskogo yazyka monografiya DAS 2001 B 122 239 b Problemy dialektnoj leksikologii i lingvisticheskoj geografii Rauan 1991 B 191 239 b a b c Keith Brown Sarah Ogilvie Concise Encyclopedia of Languages of the World Elsevier 2010 P 589 591 1310 p ISBN 9780080877754 E K Brown R E Asher J M Y Simpson Encyclopedia of language amp linguistics SIL International 2006 P 174 966 p ISBN 9780080442990 Malov S E 1941 b 97 S A Amanzholov 1959 b 150 S A Amanzholov 1959 b 169 S A Wurm Peter Muhlhausler Darrell T Tryon Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific Asia and the Americas Walter de Gruyter 1996 T 3 P 933 1627 p ISBN 9783110134179 Wolfgang Weissleder The Nomadic Alternative Modes and Models of Interaction in the African Asian Deserts and Steppes Walter de Gruyter 1978 P 142 423 p World Anthropology ISBN 9783110810233 a b Ferhat Karabulut 2003 p 11 Derekkoz katesi Invalid lt ref gt tag name Ferhat Karabulut 2003 11 defined multiple times with different content a b Sociolinguistics 2006 p 1893 Derekkoz katesi Invalid lt ref gt tag name Sociolinguistics 2006 1893 defined multiple times with different content Kazakh agyl UCLA Language Materials Project Tekserildi 4 sәuir 2015 W K Matthews 2013 p 75 Central Asia 130 Years of Russian Dominance A Historical Overview Edward Allworth Duke University Press 1994 P 64 650 p Central Asia book series ISBN 9780822315216 James Stuart Olson Lee Brigance Pappas Nicholas Charles Pappas An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires Greenwood Publishing Group 1994 B 344 840 b ISBN 9780313274978 Christopher Moseley Turkic language family Encyclopedia of the World s Endangered Languages Routledge 2008 688 p ISBN 9781135796402 Uralic and Altaic Series Indiana University 1963 T 26 B 35 Uralic and Altaic Series Қazak tili Enciklopediya Almaty 1998 509 b ISBN 5 7667 2616 3 Ajzhan Koshkenova Sultan Zhanbolat professor zhazushy Ұlttyn tili men zhazuy ortak bolmaj birtutas boluy kiyn Ajkyn gazeti Asanova Zh E 2011 b 5 Asanova Zh E 2011 b 6 Kuttymuratova Y A Izuchenie leksiki kazahskogo govora Kungradskogo rajona v lingvogeografcheskom aspekte Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta 2011 13 b 84 86 Asanova Zh E 2011 b 5 7 S A Amanzholov 1959 b 169 232 N Z Gadzhieva K voprosu o klassifikacii tyurkskih yazykov i dialektov Teoreticheskie osnovy klassifikacii yazykov mira M 1980 B 100 126 S A Amanzholov 1959 b 155ӘdebietS A Amanzholov Voprosy dialektologii i istorii kazahskogo yazyka Chast 1 Alma Atinskij gos pedagog in t im Abaya 1959 S A Amanzholov Voprosy dialektologii i istorii kazahskogo yazyka 2 e Almaty Sanat 1997 Sauranbaev N T Problemy kazahskogo yazykoznaniya izbrannye trudy Izd vo Nauka Kazahskoj SSR 1982 349 b Sarybaev Sh Sh Voprosy istorii i dialektologii kazahskogo yazyka Almaty 1960 Sarybaev Sh Sh Dialektologicheskij atlas kazahskogo yazyka Sovetskaya tyurkologiya M 1972 zh 3 b 85 92 Van Liczen Vvedenie v dialektologiyu kazahskogo yazyka Pekin 民族出版社 2000 96 b ISBN 7 105 04044 0 Zh Bolatov Vostochnaya gruppa govorov kazahskogo yazyka i ee otnoshenie k literaturnomu yazyku Almaty 1970 S Omarbekov Sravnitelnyj analiz arealnyh chert kazahskih govorov v sfere konsanantizma Almaty 1987 Kazahskaya dialektologiya 1 e Almaty Ғylym 1965 292 b Istoriya i dialektologiya kazahskogo yazyka Almaty Arys 2001 320 b ISBN 9965 447 89 6 G Kaliev Kazahskaya dialektologiya Almaty Mektep 1967 172 b Sarybaev Sh Sh Kazahskaya dialektologiya 3 e Almaty Atamura 1991 200 b ISBN 5 630 00008 H N Z Gadzhieva Problemy tyurkskoj arealnoj lingvistiki sredneaziatskij areal M Nauka 1975 302 b Ferhat Karabulut Relative clause contructions in Kazakh University of Wisconsin Madison 2003 286 p A T Kajdarov R Syzdykova Sh Sh Sarybaev Razvitie kazahskogo sovetskogo yazykoznaniya Izd vo Nauka Kazahskoj SSR 1980 242 b N T Sauranbaev Dialekty v sovremennom kazahskom yazyke Voprosy yazykoznaniya M Izd vo Akademii nauk SSSR 1955 5 b 43 51 Ulrich Ammon Norbert Dittmar Klaus J Mattheier Sociolinguistics An International Handbook of the Science of Language and Society Walter de Gruyter 2006 2622 p ISBN 9783110184181 W K Matthews Languages of the USSR Cambridge University Press 2013 192 p ISBN 9781107623552 James B Minahan Ethnic Groups of North East and Central Asia An Encyclopedia ABC CLIO 2014 345 p ISBN 9781610690188 Ob oshibkah kazahskih yazykovedov Voprosy yazykoznaniya Izd vo Akademii nauk SSSR 1953 2 b 111 120 Ajtbaev U A Abdrahmanov S A Dialektologicheskij slovar kazahskogo yazyka Almaty Arys 2008 800 b Malov S E K istorii kazahskogo yazyka Izvestiya Akademii nauk Soyuza SSR 1941 3 Asanova Zh E Leksicheskie osobennosti yazyka kazahov Karakalpakstana Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta 2011 37 b 5 7 https kk wikipedia org w index php title Қazak tilinin dialektileri amp oldid 3058046 betinen alyngan