Шпильман

Шпильман, шпильмандар (Spіelmann, немісше Spіelen – ойнау және Mann – адам) – орта ғасырларда неміс тілінде сөйлейтін елдерде өнер көрсеткен кезбе музыкашы-актерлер. Шпильман өнері сан алуан болып келеді. Әрбір, кез келген Шпильман музыкашы да, актер де, әнші де, ақын да, акробат та болып, көрерменнің көз алдында алуан түрлі құбылысқа түсіп отырған; олар өнердің сан қырлы түрін еркін меңгерген ойынпаздар болатын. Германиядағы Шпильмандар қысқа новеллалар мен шванкаларды орындаумен ерекше көзге түсті. Әдетте Шпильмандардың әні мен биі вьелла, ротта, дудка, арфа, гитара, т.б. музыка аспаптарымен сүйемелденді. 11 – 12 ғ-ларда Шпильман қатарына вагантар (кезбе оқушы жастар) келіп қосылды. Шаруалар және қалалықтар өмірімен тығыз байланыста болған Шпильмандар шығарм. католик шіркеуі мен жергілікті билеушілерге қарсы бағытталды. Сондықтан олар көп жағдайларда қудалауға ұшырап, саяси және азаматтық құқық-тан айрылды. Соған қарамастан Шпильмандар жәрмеңкелер мен халық мейрамдарына тұрақты түрде қатысып жүрді, кейде қала әкімшіліктері өз тарапынан оларды осындай салтанатты шараларға ат салысқаны үшін марапаттап отырды. Қалалардың қарқындап, жедел дамуымен байланысты Шпильмандар да бірте-бірте “отырықшылық” өмірге ойысты. Олар қа-лалық музыка цехтарға (ең алғашқылардың бірі – негізі 1288 жылы қаланған Вена қ-ндағы қалалық музыкашылар туыстығы) бірігіп ұйымдаса бастады. Қала қызметінде Шпильмандар қалалық кернейшілер мен “мұнара күзетшілері”, т.б. ретінде бой көрсетсе, енді біреулері трубадур, трувер мен миннезингерлер қызметін атқарды. Австрияда Шпильмандардың соңғы цехтық ұйымы 1782 жылға дейін жұмыс істеді. Шпильмандар Франциядағы жонглерлер, Ресейдегі скоморохтар, Өзбекстандағы масхаробоздар (масқарапаздар), Қазақстандағы қулар, жыршы мен шешендер секілді поэзиялық шығарм-ты, кәсіби музыка және сахналық өнерді дамытуда үлкен рөл атқарды.

Дереккөздер

• «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том