«Холмстың соңғы ісі» — ағылшын жазушысы Артур Конан Дойлдың із кесуші Шерлок Холмс туралы жазылған 56 әңгімелерінің бірі. Оны жазушы «Шерлок Холмс туралы естелік» атты әңгімелер жинағына кіргізді. Артынан осы әңгіме Артур Конан Дойлдың 12 үздік әңгімелер тізімінде төртінші орын алды.
Тарих өңдеу
Артур Конан Дойл Шерлок Холмс туралы алғашқы әңгімесін 1887 жылы жазды. «Шерлок Холмстың бастан кешкен шыт-шытырман оқиғалары» атты әңгімелер жинағы 1891 жылы «Стрэнд» журналында басылған. «Богемияда болған жанжал» атты әңгімесімен басталып, автордың ойы бойынша «Холмстың соңғы ісі», әігімесімен осы серияны аяқтауы тиіс еді. Оған себеп, Александр Волков айтуынша, жазушы сол кездерде өзінің сезімтал кейіпкерінен қалжырап кеткенін, ал детектив жанрын ол орта колды әрі, дәрежесі өте төмен жанр деп есептеп тарихи прозамен айналыспақшы болады. Ойын асырмақшы болған жазушы осы әңгімесінде бас кейіпкерді өлтіріп, Шерлок Холмс туралы оқиғаларды жазуды доғартпақшы болған.
Әңгіменің басталуы өңдеу
Жүрегім сыздап, досым Шерлок Холмстың, керемет дарыны туралы естеліктердің соңғы жолдарын жазудамын. Бір-бірімен байланыссыз – оны өзім де сезіп отырмын – және маған мүлде тән емес үлгіде досыммен бірге бастан кешірген таңғаларлық шыт-шытырман оқиғаларды айтуға тырыстым. Ол «Қоңыр-қызыл реңді этюд» деп аталған қысқаша жазбадан басталып «Теңіз келісім шарты» оқиғасына дейін, ірі дүниежүзілік қиындықтардың алды-алып, күмәнсіз, әлемдік мәселелерді ерекше тәсілмен шешкен. Мойындауым керек, осымен соңғы нүкте қойып, өмірімнің екі жылы да толтыра алмаған қуыстың пайда болуына себепші болған оқиға туралы жазғым келмеді. Бірақ жуырда жарияланған полковник Джеймс Мориартидің марқұм ағасын ақтамақшы болған хаты маған қайтадан қолыма қалам алғызды. Бүкіл ел-жұртқа шындықты айтуды өзіме міндет санаймын. Шындықты жасыруға себеп жоқ, бар шындықты білетін мен ғана, соны жария ететін кез келгеніне қуаныштымын...
Әңгіменің соңында Шерлок Холмс профессор Мориартимен бірге құздан құлап қаза табады. Оқырмандар осындай аяқтылымға қарсы болып, наразылық білдірді . Шерлок Холмс өмірінің осылай аяқталуына сол кездегі Ұлыбритания мен Ирландияның Біріккен Корольдігінің ханымы Виктория да наразылық білдірді. Сондықтанй Конан Дойль 1903 жылы Шерлок Холмсты қайта тірілтуге мәжбүр болды, ол «Шерлок Холмстың қайта оралуы» атты әңгіме жинағын жаза бастады. Сол жылы «Стрэнд» журналында Дойль «Бос үй» әңгімесін жариялады, онда Холмс қайта тіріліп, өз ісіне оралды. Әдебиет зерттеуші, филология ғылымдарының кандидаты Пётр Бейсов жазғандай,осыған дейінгі бірде бір әңгімеде Холмс қылмыстың әлеуметтік табиғатына назар аудармаған, осы әңгімеде ол бірінші рет қоғамның әділетсіздігі мен кемелденбегені болатын қылмыстардың басты себебі болуын елей отырып, «табиғаттың алдына қойған жұмбақтары»,көбірек қызықтыраттынын алға тартады.
Сюжет өңдеу
Конан Дойлдың осыған дейінгі әңгімелерде Холмс, ерекше бір жағдайларда болмаса басқа адамдарға салқынқандылықпен байыпсыздықпен қараған болса, осы әңгімеде басты кейіпкер профессор Мориартиге, Бейсов айтқандай «Қылмыс әлемінің Наполеонына» үлкен қызығушылық танытады. Себебі оны қауіпті қарсылас деп есептейді. Мориарти Европада ықпалды қылмыстық желі ұйымдастырды,ол Европада ең пәрменді желі болды.Өзінің серігі әрі досы доктор Ватсонға Холмс бұлай деп айтады «...егер мен оны жеңсем,яки қоғамды одан арылтсам, бұл менің қызметімнің шыңы болар еді».Осы сөздерден әңгіменің кейіпкері айтылған ісі үшін өмірін де қиюға әзір. Холмс Мориартидің қылмыс желісін толығымен әшкерелеп оны Лондоннан алдап Швейцарияға шығарып алады да, Рейхенбах су сарқырамасында онымен арпалысып, «бірге қаза табады».