Имре Кертес (мажар. Kertész Imre 9 қараша 1929 - 31 наурыз 2016 ж.) — мажар жазушысы, 2002 жылғы әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері, ол «жеке тұлғаның нәзіктігі тарихтың варварлық деспотизміне қарсы тұрғызылған шығармашылығы үшін» марапатталды. 1944-1945 жылдары - Освенцим мен Бухенвальд концлагерьлерінің тұтқыны. Кертес кейін жазғанның бәрінің негізінде осы тәжірибе жатыр.
| Имре Кертес | |
| венг. Kertész Imre | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Шығармалардың тілі | Мажар тілі |
| Марапаттары | Әдебиет бойынша Нобель сыйлығы (2002) Кошут сыйлығы (1997) |
Өмірбаян өңдеу
Еврейлердің кедей отбасында дүниеге келген. Оның әкесі Ласло Кертес кішігірім кәсіпкер болған, ал анасы Аранка Кертес (Жакаб, 1902-1991) жұмысшы болған. Оның атасы, Адольф Кляйн (1863-?), Липтовски Питер қаласының тумасы (қазір Липтовски Микулаш ауданы, Жилина аймағы, Словакия), белсенді кезеңінде Кертес өз фамилиясын Австро-Венгрия империясының венгр емес азшылықтардың мажарлануынан өзгерткен; әжесі - Розалия Хартман (1870—?) — Егерден келді.
1944 жылы, ол 15 жасында, оны тұтқындап, Освенцимге жіберді, содан кейін Бухенвальдқа апарды. Лагерден босатылғаннан кейін, Кертес Венгрияға оралды, онда ол Вилагоссаг газетінде журналист болып жұмыс істеді, бірақ ол коммунистер билікке келгеннен кейін біраз уақыттан кейін жұмыстан шығарылды және ол зауытта жұмысшы болып жұмысқа орналасты. Содан бері ол саясатпен айналыспады, аудармалар арқылы ақша тапты.
Осы уақытта ол Альберт Камюдің шығармашылығымен танысады. Камюдің абсурдтық философиясы оның шығармашылығының негізгі моделіне айналады. 1950 жылдан 1960 жылға дейін ол мюзикл жазды, осымен өмір сүрді, философиялық және көркем әдебиеттерді неміс тілінен аударды (Ницше, Витгенштейн, фон Хофманштал, Шницлер). Бірақ жазушы ретінде Кертес 1980 жылдардың соңына дейін танымал болған жоқ.
1989 жылы коммунистік режим құлағаннан кейін, Кертас белсенді әдеби позицияны ұстанып, 2002 жылы әдебиет бойынша Нобель сыйлығын алды. Кертас 2003 жылы Берлиндегі Өнер академиясының мүшесі болып сайланды.
Соңғы жылдары ол Будапештте тұрып, Паркинсон ауруымен ауырды. 2016 жылы 31 наурызда қайтыс болды.
Шығармашылығы өңдеу
Имре Кертес өз еңбегінде жеке адам қоғам күштеріне қарсы дәрменсіз болатын жағдайда өмір сүру мен ойлау мүмкіндігін зерттеді. Жазушының шығармашылығына оның концлагерьлерде қалуы қатты әсер етті. Ол үшін олар жат және эксклюзивті емес, қазіргі қоғамның деградациясының дәлелі болды.
Ең атақты Кертес екі романы: Тағдырсыз / Sorstalanság (1975, 2005 жылы экрандалған) және «Туылмаған баладан кадиш» / Kaddis a meg nem született gyermekért (1990)
1975 жылы пайда болған «Тағдырсыз» романы сыни назарды аз аударды, бірақ Кертесті венгр әдебиетінің диссиденттік ортасында ерекше жазушы ретінде орнатты.
Роман тұтқындалып, концлагерьге жіберілген жас жігіттің оқиғасын баяндайды. Онда ол адам деградациясының сұмдығының куәгері болады. Баяндауыш үшін қорқыныш атмосферасы қорқыныш сезіміне қарамастан өмір сүруге деген ұмтылыспен араласады. Роман иеліктен шығару техникасын қолданады, оның көмегімен лагерь өмірінің шындығы қарапайым нәрсе ретінде қабылданады. Көңілсіз атмосфераға қарамастан, бақытты сәттер де бар. Бас кейіпкер оқиғаларды түсінбей-ақ, балаша қабылдайды. Жәбірленушілер мен зұлымдар үшін өмірдің негізгі сұрақтары емес, тек практикалық проблемалар бар. Осылайша, автор өмір мен адам рухына қарсы тұрған философиялық мәселені шешуге тырысады.
1990 жылы Кертестің романының неміс тіліне аудармасы жарық көргеннен кейін жазушының даңқы Еуропада өсе бастады, кейінірек бұл роман тағы 10 тілге аударылды.
Тағдырсыз Кертестің өмірбаяндық тәжірибесі оның Холокост туралы трилогиясының негізін қалаған алғашқы әдеби тәжірибесі болды. Қалған екі роман - «Жеңілу» (1988) және «Туылмаған баладан кадиш» (1990), «Тағдырсыз» фильмінің дәл сол кейіпкері.
Автор «Туылмаған баладан кадиш» романында концлагерьдегі үйдегі сезім парадоксын көрсетіп, балалық шақтың жағымсыз көрінісін ұсынады. Ол махаббатты сәйкестіктің ең жоғарғы дәрежесі ретінде сипаттайтын экзистенциалды талдауды ұсынады, кез-келген бағамен өмір сүруге деген ұмтылыс.
1991 жылы Кертес «Ағылшын туы» әңгімелер жинағын шығарды, ал 1992 жылы «Галянаплода» 1961-1991 жылдар аралығында өтетін ойлап тапқан күнделік тақырыбын жалғастырды.
Күнделіктің 1991 жылдан 1995 жылға дейінгі тағы бір басылымы 1997 жылы «Мен басқамын: өзгеріс хроникасы» деген атпен жарық көрді.
Кертес бірнеше эссе кітаптарының авторы. Сонымен қатар, ол неміс тіліндегі көркем және философиялық прозаны аударды (Ф. Ницше, З. Фрейд, Л. Витгенштейн, Э. Канетти, Дж. Рот). Оның жеке шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне, соның ішінде қытай тіліне аударылған.
Оның дәрістері мен очерктері Холокост мәдениет ретінде (1993), оқ ату кезінде қарудың қайта жүктелуін күткен үнсіздік сәттері (1998) және «Тілдегі қуғын-сүргін» (2001) жинағына енген.
Отбасы өңдеу
Ол өзінің бірінші әйелі Альбина Васпен, 1953 жылы нацистік концлагерьлерден Будапештке оралған кезде кездесті. 1995 жылы қайтыс болғаннан кейін, ол венгр тектілі американдық Магдаға қайта үйленді.
Жазушы туралы әдебиеттер өңдеу
- Szegedy-Maszák M., Scheibner T. Der lange, dunkle Schatten: Studien zum Werk von Imre Kertész. Wien: Passagen; Budapest: Kortina, 2004
- Vasvári L.O, Tötösy de Zepetnek S. Imre Kertész and Holocaust literature. West Lafayette: Purdue UP, 2005
- Imre Kertesz (Hungarian writer) — Encyclopedia Britannica
- The Nobel Prize in Literature 2002 to Imre Kertész — Press Release
Дереккөздер өңдеу
- [www.geni.com/people/Aranka-Kert%C3%A9sz/6000000019737309947 Генеалогия семьи Кертес]
- A Holocaust Survivor At Home in Berlin; Nobel Hero Insists Hungary Face Its Past
Сыртқы сілтемелер өңдеу
- Кертес Имре - электронды еврей энциклопедиясынан алынған мақала
- Журнал бөлмесіндегі бет
- Имре Кертестің «Ағылшын туы» кітабына «People of Books in the Books» журналына шолу