Ұдмұртия (орыс. Удмуртия), ресми атауы Ұдмұрт Республикасы (ұдм. Удмурт Элькун) — Ресей Федерациясының құрамындағы субъект, республика. Республика аты алған басты ұлты ұдмұрттар болғанымен, халқының көпшілігі – орыстар.
| Ресей Федерациясы субъекті | |||
| Ұдмұрт Республикасы | |||
| ұдм. Удмурт Элькун орыс. Удмуртская Республика | |||
| Архангел Михаилдің соборы, Ижау | |||
| |||
| «Удмурт Элькунлэн Кункрезез» | |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Федералды округі | Еділ федералды округі | ||
| Экономикалық ауданы | Орал экономикалық ауданы | ||
| Әкімшілік орталығы | |||
| Басшысы | Александр Бречалов | ||
| Үкімет төрағасы | Ярослав Семёнов | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 57°17′00″ с. е. 52°45′00″ ш. б. / 57.28333° с. е. 52.75000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 57°17′00″ с. е. 52°45′00″ ш. б. / 57.28333° с. е. 52.75000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | 4 қараша, 1920 жыл | ||
| Жер аумағы | 42 061 км² (57 орын) | ||
| Биіктігі · Ең биік · Орташа · Минималды |
| ||
| Уақыт белдеуі | +4 | ||
| Ірі қаласы | |||
| Басқа ірі қалалары | Ижау, Воткинск, Сарапул, Глазов, Можга, Камбарка | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | ▼ 1 484 460 адам (2022)(32 орын) | ||
| Тығыздығы | 35,29 адам/км² адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы | |||
| Конфессионалдық құрамы | көбісі православ | ||
| Ресми тілдері | |||
| ISO 3166-2 коды | RU-UD | ||
| ОКАТО коды} | 94 | ||
| РФ Субъектінің коды | 18 | ||
|
| |||
| Ұдмұрт Республикасы Ортаққорда Координаттар: 57°17′00″ с. е. 52°45′00″ ш. б. / 57.28333° с. е. 52.75000° ш. б. (G) (O) (Я) |
Ұдмұрт Республикасы Еділ федералды округі және Орал экономикалық ауданына кіреді. Астанасы — Ижау қаласы. Ресми тілдері — ұдмұрт және орыс.
Атауы Өңдеу
Ұдмұрт атауы одо-морт («шалғынды адамдар», «шалғындар халқы») сөзінен шыққан. 1557 жылғы құжат осы этимологияны растайды, ол жерде ұдмұрт халқы орысша «луговые люди» («шалғын адамдары») деп аталады.
"Ұдмұрт" терминінің қолдануынан бұрын ұдмұрттар орысша "вотяктар" деп аталған еді.
Тарихы Өңдеу
1920 жылы 4 қарашада Вотяк автономиялы облысы құрылды. 1932 жылдың қаңтарында ол Ұдмұрт автономиялы облысы болып өзгертілді, ол кейін 1934 жылы 28 желтоқсанда Ұдмұрт АКСР болып қайта құрылды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде көптеген өнеркәсіптік зауыттар Украина мен батыс шекаралас аймақтардан Ұдмұртияға көшірілді.
Географиясы Өңдеу
Ұдмұрт Республикасы Орал тауларының оңтүстігінде орналасқан және солтүстік-батысында Киров облысымен, шығысында Пермь өлкесімен, оңтүстік-шығысында Башқұртстанмен және оңтүстігінде Татарстанмен шектеседі. Ұдмұртияның жері Шолман және Нұқрат өзендерінің арасында орналасқан.
Елордасы, Ижау қаласы — Ұдмұртияның әкімшілік, өндірістік және мәдени орталығы. Қаланың жақсы дамыған транспорты да бар, құрлық, ауа және теңіз жолдарын санағанда.
Климаты Өңдеу
Ұдмұртия климаты — континенттік, жылы жаздары және суық қыстары бар.
Халқы Өңдеу
Статистикасы Өңдеу
Росстат деректері бойынша Ұдмұрт Республикасының халқы 1 484 460 адамға тең (2022). Халық тығыздығы — 35,29 адам/км² (2022). Қала халқы — 66,84% (2020).
Ұлттық құрамы Өңдеу
Республикада 60-тан астам ұлт өкілдері тұрады. 2010 жылғы санат бойынша Ұдмұртия халқының: 62,2%-ы орыстар, 28%-ы ұдмұрттар, 6,7%-ы татарлар, 0,6%-ы украиндар, 0,6%-ы марилер, 0,2%-ы башқұрттар. Республиканың солтүстігінде бесерман халқы тұрады.
Саясаты Өңдеу
Ұдмұртия саяси құрылысы Ресей Федерациясы конституциясы және Ұдмұртия конституциясында бекітілген.
Заң шығарушы билік Өңдеу
Ұдмұртияның басты заң шығарушы органы — Ұдмұртия Мемлекеттік Кеңесі. Оның депутаттары 5 жыл сайын сайланады. Қазіргі құрамы 25 маусым күні 2013 жылы сайланды, «Біртұтас Ресей» партиясынан шыққан төрағасы — Владимир Петрович Невоструев.
Атқарушы билік Өңдеу
Республиканың атқарушы билігін Ұдмұртия басшысы және Ұдмұртия үкіметі басқарады. 2011 жылдан бұрын Ұдмұртия басқаруындағы басты тұлға «Ұдмұртия президенті» деп аталған еді.
Дереккөздер Өңдеу
- Ұдмұрт Республикасының конституциясы
- С.К. Белых және В.В. Напольских ЭТНОНИМ удмурт: ИСЧЕРПАНЫ ЛИ АЛЬТЕРНАТИВЫ? Linguistica Uralica. T. 30, № 4. Tallinn, 1994
- Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2022 года 11 маусымның 2022 жылы.