Франш-Конте (фр. Franche-Comté [fʁɑ̃ʃ kɔ̃te], франкопров. Franche-Comtât, фр.-конт. Fraintche-Comtè) — тарихи аймақ және Францияның бұрынғы аймағы, төрт департаментті біріктірген — Ду, Юра, Жоғарғы Сону және Белфор территориясын. Аумақтық реформа күшіне енген 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап Бургундия — Франш-Конте аймағының бір бөлігіне айналды. Ауданы — 16 202 км², бұл Франция территориясының шамамен 3% құрайды. Аймақтың екі ірі қалалық агломерациясы, әкімшілік орталығы — Безансон қаласы және Белфорт-Монбельяр экономикалық орталығы.
| Франш-Конте | |||
|---|---|---|---|
| Франция аймағы | |||
| фр. Franche-Comté | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
| Әкімшілік орталығы | Безансон | ||
| Кеңес президенті | Мари-Маргерит Дюфэ (2010—2015, СП) | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 47°15′11″ с. е. 6°07′59″ ш. б. / 47.253056° с. е. 6.133056° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 47°15′11″ с. е. 6°07′59″ ш. б. / 47.253056° с. е. 6.133056° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Жер аумағы | 16202 км² | ||
| Уақыт белдеуі | GMT+1; жазда +2 | ||
| Ірі қалалары | Лон-ле-Сонье Везуль Бельфор | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | ▲1173440 адам (2011 жыл)(20 орын) | ||
| Тығыздығы | 72 адам/км² | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| ISO 3166-2 коды | FR-I | ||
| franche-comte.fr | |||
| Координаттар: 47°15′11″ с. е. 6°07′59″ ш. б. / 47.253056° с. е. 6.133056° ш. б. (G) (O) (Я) |
Бұл атау «Бургундия еркін графтығы», фр. Franche Comté de Bourgogne сөзінен шыққан» (сол кезде Бургундия герцогтігі болған Бургундия аймағының жақында (2016 жылдың 1 қаңтарына дейін) жерлерінен айырмашылығы). Франш-Конте — қазіргі аумағы бұрынғы корольдік провинцияның аумағына дәл сәйкес келетін бірнеше француз аймақтарының бірі, дегенмен XIX ғасырдан бері оның құрамына дәстүрлі ойль тілі елі болған, бұрын оның құрамына Эльзастың бөлігі болған Белфорт территориясы да кірді. Қазіргі уақытта Франш-Конте территориясы негізінен 1871 жылы Эльзасты аннексиялау кезінде Францияда қалған бұрынғы Франше-Конте провинциясының, Монбельяр графтығының және Белфор территориясының жерлерін біріктіреді. Бұрын Бургундия графтығы (соның ішінде Габсбургтер әулеті кезінде) иеленген айтарлықтай автономиямен нығайтылған бұл салыстырмалы түрде біртұтас тарих бүгінгі күнге дейін аймақ үшін біртекті бірегейлік пен тұтастықты қамтамасыз етті.
Франш-Конте атының шығу тегі Өңдеу
Франш-Конте атауы ресми түрде тек 1478 жылы пайда болды. Бұған дейін Бургундия графтығы атауы қолданылған.
«Франш-Конте» атауының шығу тегі туралы әртүрлі түсініктемелер бар. Аңыз бойынша, сол кезде Бургундия графтығы деп аталатын Франше-Конте Германия королі Конрад III (1093—1152) билігіне өткен кезде Бургундия графы Рено III (1093-1148) тәуелсіздікті талап еткен. уездінің өкілі болды және патшаға құрмет көрсетуден бас тартты, сол лақап аттан «еркін граф» (фр. Franc-Comte), бұл провинцияның атын берді. Алайда бұл атау ресми құжаттарда алғаш рет 1366 жылы ғана аталды.
Тағы бір түсіндірмеде Бургундия графтығының Германия империясына қатысты 1026 жылы оған қосылғаннан кейін ерекше жағдайы айтылады. Графтық шын мәнінде империяның құрамына кірмей, өз пайдасына қандай да бір міндетті төлемдерден босатылды, өз тілі мен дәстүрін сақтады. Осылайша ол еркін графтық болды. Сондықтан провинция «Франш-Конте» («еркін графтық») деп аталды.
География Өңдеу
Небәрі 16 202 км² (орташа ауданы 24 762 км²) Франше-Конте«Париж тәжін» құрайтын аймақтарды қоспағанда, Францияның астаналық аймақтарының ішіндегі ең кішісі болып табылады. .
Тарих Өңдеу
Ерте палеолит дәуірінен бері мекендеген қазіргі Франш-Конте территориясы ежелгі дүние дәуірінен бастап салыстырмалы түрде біртұтас болды. Бастапқыда бұл аумақта Секвани кельт тайпалары өмір сүрді, ал Версингеториг жеңілгеннен кейін жерлер римдіктердің иелігіне өтті. Аумағы қысқа уақыт бойына шығыс германиялық бургунд тайпалары Ұлы көші-қон кезінде қоныстанды, және франктар 534 жылы жаулап алды.
Франк королі Карл қайтыс болғаннан кейін бұл жерлер өз билеушілерін бірнеше рет ауыстырды. Франше-Конте аумағы X ғасырдан бері Бургундия графтығының бір бөлігі болды. Оның негізгі қаласы Доль болатын.
Франш-Конте есімі алғаш рет 1366 жылы ресми құжаттарға графиня Маргарита (Франция королі Филипп V Ұзынның қызы) енгізген кезде аталды.
Көптеген ғасырлар бойы Франше-Конте еуропалық державалар үшін тартыс болды. 1316—1322 жылдары ол француз королі Филипп V Ұзынның иелігінде болды, XIV-XV ғасырларда — шын мәнінде тәуелсіз бургунд герцогтары, ал 1493 жылдан бастап Габсбургтер бұл аумақты басып алды. 1558 жылы Франше-Конте Габсбург билігінің бөлінуі кезінде әулеттің испандық тармағына кірді, бірақ ресми түрде Қасиетті Рим империясының бөлігі болып саналуын жалғастырды.
Деволюция соғысы кезінде француз әскерлері 1668 жылдың басында провинцияны үш аптаның ішінде басып алып, Лакусон бастаған партизандардың қарсылығын талқандады, бірақ Бірінші аахен келісімінің шарттарына сәйкес (1668 жылы) Франция бұл аймақты Испанияға қайтарды.
1674 жылы француз әскерлері Франше-Контені қайтадан басып алды және бұл аймақ 1678 жылғы Нимвеген бейбітшілігінің шарттарына сәйкес Францияға берілді. Ерекшелігі солтүстік-шығыстағы Монбельяр княздігі шығарылды; ол 1793 жылы революциялық соғыстар кезінде ғана Францияның құрамына кірді.
Француз революциясы кезінде Франше-Конте департаменттерге бөлінді.
1960—1970 жылдары Францияның жаңа экономикалық және әкімшілік аудандастыруымен Франше-Конте тәуелсіз аймақ ретінде қайта құрылды.
Табиғи нысандар мен көрікті жерлер Өңдеу
Табиғи объектілер Өңдеу
- Жоғарғы Юра аймақтық табиғи паркі, Юра тау жотасының оңтүстік-батысында орналасқан.
- Эриссон өзеніндегі каскадтар, ең көрнекті Юра өзені. Бұл каскадтар әсіресе қар еріген кезде немесе әсіресе суық қыста жақсы.
- Вогез шыңы (фр. Ballon d'Alsace), биіктігі 1247 метр, Вогез тау жотасының оңтүстік бөлігіндегі ең биік нүкте. Ол Эльзас, Франш-Конте және Лотарингия жерлерінде, Вогез саммитінің аймақтық табиғи паркінің қақ ортасында орналасқан.
- Сен-Пуэн көлі, сондай-ақ Мальбуиссон ретінде белгілі, Ду департаментінде орналасқан. Бұл Франциядағы ең үлкен табиғи көлдердің бірі.
- Вугланс көлі (фр. lac de Vouglans), Юра департаментінде орналасқан. Көлемі бойынша (620 млн текше метр су) бұл Франциядағы үшінші жасанды су қоймасы. Бөгет 1964-1969 жылдар аралығында орнатылған.
- Бом-ле-Месьенің соқыр (қап тәрізді) алқабы.
- Лу өзенінің бастауы ( фр. Loue ), биік жардан тура сарқырамадай ағып жатыр.
- Ду сарқырамасы.
- Мон д'Ор шыңы және Юра тау жотасының басқа шыңдары.
- Көптеген тау үңгірлері мен жер асты үңгірлер: Пудрей құзы (Франциядағы ең үлкен жабдықталған жерасты залы және бүкіл Еуропадағы он көрнекті үңгірлердің бірі); Оссель үңгірі (оның табиғи әшекейлері, әртүрлі кристалдық пішіндері мен реңктері, геологиялық құбылыстары мен тарихқа дейінгі байлықтары үңгірді әлемдегі ең маңыздыларының біріне айналдырады; сонымен қатар бұл ең көне туристік үңгір); Мұз үңгірі (Еуропада жазда биіктігі 525 метр мұздықты көруге болатын жалғыз үңгір).
Зәулім құрылыстар Өңдеу
Франш-Конте аймағында сақталған көптеген зәулім құрылыстар бұл аймақтың бай оқиғаларға толы тарихын айғақтайды.
- Францияның шекаралық аймағы Франше-Конте аумағында көптеген бекіністер мен қорғаныс бекіністері бар. Көрнекті әскери инженер Вобан құрған Безансон бекінісі ең әдемі бекіністердің бірі; ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген. Сондай-ақ атап өткен жөн Жу қамалы, Руссе форты (фр. Rousses), Монбельяр сарайы және Белфорт пен оның төңірегіндегі бекіністер.
- Арк-э-Сенандағы корольдік тұз зауыты — классицизм сәулетші Клод-Никола Ледудың жұмысы. Ол Сален-ле-Бен маңындағы тұз шахтасынан алынған тұзды ерітіндіден тұз өндіруге арналған. Бұл екі нысан да ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген.
- Белфор арыстаны — Фредерик Огюст Бартольдидің мүсіні. Бұл ескерткіш 1870— 1871 жылдардағы соғыс кезіндегі Пруссия әскерлерінің шабуылына Белфор қаласының қаһармандық қарсылығының құрметіне тұрғызылған.
- Рончамптағы капелла, француз-швейцариялық сәулетші Ле Корбюзье жасаған, 1955 жылы салынған.
- Безансондағы Гранвель сарайы
- Түрлі-түсті ауылдар көп.
Бұқаралық ақпарат құралдары Өңдеу
- BIP радиосы (radio BIP)
- Радио Plein Air (radio Plein Air)
- France Bleu
- France 3
- MaCommune.info
- La Presse du Doubs
- L'Est Républicain
- Voix du Jura
Гастрономия Өңдеу
Франш-Конте аспаздық дәстүрі жергілікті өнімдер мен терруар сипаттамаларына негізделген:
- Сырлар: Конте, Канкуайот, Мон-д’Ор, Морбье, Эдель де Клерон және т.б.
- Шұжықтар: Морто шұжықтары және Монбельярд шұжықтары .
- Аспаздық тағамдар: контилік десерт печеньесі, контилік тауық еті (фр. poulet à la comtoise), морбифлетт (фр. morbiflette), тыржыңқұлақпен қаусырма, Юра фондюсі, пулярд етімен тыржыңқұлақ, Téméraire пирогы, Фужероль ащы шиесі, крок-шалғам және т.б.
Сілтемелер Өңдеу
- Франш-Конте Wikivoyage-да(франц.)