Шатьял — Пәкістанның солтүстігіндегі Гилгит-Балтистан аймағындағы Қарақорам тас жолындағы археологиялық маңызы транзиттік станция бар.
Орналасқан жері өңдеу
Шатьял — негізінен дүкендерден, демалыс орындарынан және сарайлардан тұратын маңызды транзиттік станция. Ол 60 шақырым Гилгит-Балтистандағы Инд өзенінің жанындағы жоғарғы Инд алқабындағы Чиластың батысында. Тарихи тұрғыдан ол Сват алқабын, Гилгит, Чилас және Читралды байланыстыратын ескі бағыттар мен айналма жолдардың түйіскен жері ретінде әрекет етті.
Археологиялық ескерткіштер өңдеу
Тарихи жол айрығы ретінде көптеген саудагерлер, будда миссионерлері, соғдылық көпестер мен қажылар Шатьялдан өтті, артында граффити мен жартастағы жазулар қалды. Үнді өзеніндегі Шатьял көпірінде 1000-нан астам жазулар мен 700 петроглифтерді табуға болады. Иран көпестері соғды тілінде 3-7 ғасырларға жататын 550-ден астам жазу, жойылып кеткен бактрия тілінде тоғыз және орта парсы және парфия тілдерінде екі жазу қалдырды. Бұл жазулардың көпшілігі қысқа, тек саяхатшылардың есімдерінен тұрады, бірақ кейбір жағдайларда екі немесе одан да көп отбасы мүшелерінің есімдері де айтылады. Көптеген жазуларда келу күні де айтылады, бірақ бұл сапардың күні немесе жылына қатысты екені белгісіз. Сюзан Уитфилдтің «Жібек жолы бойындағы өмір» кітабының тақырыбы болып табылатын Самарқандық атақты көпес Нанайвандак мұндай жазудың ең ұзын нұсқасын жазды:
Нарисафтың (ұлы) Нанай-вандак (осында) оныншы күні келіп, қасиетті жер Қарттың (ол) рухынан рақым сұрады. Мен Харвандан өте тез жетемін және көремін (менің) ардақты ағайын сау (денсаулықта).
Бұл ирандық жазбалар сол кездегі соғдылықтардың атау дәстүрлері туралы түсінік беруде маңызды, өйткені олардың кейбіреулері зороастризм және басқа құдайларға сілтеме жасайтын теофориялық. Бұл жазбалар нақты дата мен кезеңді көрсетпесе де, олардың көпшілігі Сасанилер кезеңіне (224-651 жж.) жатады деген болжам бар.
Жартастарда ежелгі брахми және кхароштхи тілдеріндегі жазулар мен граффитилер табылған, бұл жердің буддалық ғибадатханасы болғанын көрсетеді. Буддистік саяхатшылар бұл жазулар мен өнер туындыларын, әсіресе ступа мен Сиби Джатака сызбалары бар үлкен триптихты қастерлеген.
Дереккөздер өңдеу
- Introducing Shatial. Lonely Planet. Тексерілді, 21 наурыз 2013.
- ↑ Neelis, Jason; Alcock, Susan E.; Bodel, John; Talbert, Richard J. A. Shortcuts for Transmission of Buddhism // Highways, byways, and road systems in the pre-modern world — Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell, 15 May 2012. — Т. 5. — Б. 19. — ISBN 9780470674253.
- ↑ Williams, N. Sims. "The Iranian Inscriptions of Shatial". The Journal of the International Association of Sanskrit Studies 23–24 (Epigraphical and Numismatic Studies): 523–541. http://www.indologica.com/volumes/vol23-24/vol23-24_art32_SIMSWILLIAMS.pdf. Retrieved 22 March 2013.
- Whitfield, Susan Life along the Silk Road — Berkeley: University of California Press, 1999. — Б. 27–54. — ISBN 9780520232143.
Қосымша оқу өңдеу
- Arif, Muhammad. Study of Petroglyphs of Buddhist Period along the Silk Road between Shatial and Khunjerab Pass, Northern Areas, Pakistan. Higher Education Commission Pakistan (2001). Тексерілді, 15 сәуір 2022.