Ақшыл сепкілгүл (лат. Fritillaria pallidiflora) – лалагүлдер тұқымдасының сепкілгүл туысына жататын көп жылдық жуашықты өсімдік.
| Ақшыл сепкілгүл | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||||
| Fritillaria pallidiflora Schrenk |
Қазақстанда Тарбағатай мен Жетісу (Жоңғар) Алатауындағы субальпілік шалғыңдар мен жартастарда өседі. Биіктігі 40 см-дей, жуашығы ұсак, домалақ болады. Бұтақсыз сабағына жапырақтар кезектесіп немесе қарама-қарсы ор-наласады. Төменгі жапырақтары ланцет тәрізді, ал жоғарғы жапырақтары шоғырланып келеді. Ірі гүлі қоңырау тәрізді, дара немесе 2- 5 гүлі бар иілген шашақ гүл шоғырына бірігеді. Гүл күлтесі сарғыш не ақшыл жасыл, ал оның ішкі жағында қоңыр-кызыл түсті дақтары бар. Осыған байланысты ол Ақшыл сепкілгүл деп аталған. Ақшыл сепкілгүлдің жағымсыз иісі болады. Тұқымынан көбейеді. Мамыр-маусым айларында гүлдеп, шілдеде жеміс береді. Жемісі — көп тұқымды қауашақ. Ақшыл сепкілгүл — сирек кездесетін өсімдік. Жылдан-жылға таралу аймағының тарынуына байланысты қорғауға алынып, Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген. Мәртебесі: сирек кездесетін, дәрілік эндемик түр. Жоңғар Алатауы (солтүстік және оңтүстік үлкен жоталары) және Тарбағатайдың оңтүстік баурайында кездеседі. Қазақстан жерінен тыс тек Жоңғарияның (Құлжа) Қытай бөлігінде таралған. Шалғындарда, жасыл түсті беткейлерде, бұталар арасында, сирек таудың жоғарғы белдеулерінде төселіп өсетін арша алқабында өседі. Үлкен топ болып немесе бір шаршы метрде 4-5 дара болып шашырап кездеседі.Өте тертымды сәндік көпжылдық өсімдіктің ірі жалғыз немесе жоғарғы жағында шашақта төмен салбырап тұратын (6-ға дейін) сары түсті гүлдері болады. Пиязшығы ірі, шеңбері 2,5 см, топырақ бетінен онша терең орналаспайды. Бұрын гүл шоқтарына жинағаннан зардап шексе, соңғы онжылдықта кейбір елді мекенді жерлерде қасақылық кәсіпшіліктер ашылып, Қытай саудагерлеріне дәрілік шикізат ретінде пиязшықтарын жаппай жинау орын алып отыр. Осындай белсенділікпен жинау тоқтамаса, жақын арада түрдің жоғалып кетуі ғажап емес. «Қызыл Кітаптық» өсімдік түрлерін қорғау шараларын іске асырып, халық арасында насихат жұмыстарын жүргізу керек. Әрбір қазылған пиязшық үшін 360 мың теңге айып төлейтінін білсе, көпшілігі мұндай заңды бұзуға болар-болмасын ойланатын еді. Маймұр Қазақстанның оңтүстігінде және тіпті Мәскеу жағдайында да мәдени түрде жақсы өседі (бірінші Санкт-Петербургте 1857 жылы өсіріліп байқалған болатын). Жаңа жиналған тұқымдарын күзде ексе, көктемде өседі. Екпе көшеттері төртінші жылы гүлдейді. Түрді қорғап қалу үшін арнайы қорғалатын қорықшалар ұйымдастыру және мәдени түрде өсіруді (көгалдандыруға пайдалану) жолға қою.
Дереккөздер өңдеу
- Жетісу. Энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. — 712 бет. ISBN 9965-17-134-3
- Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы» Қызыл кітап беттерінен. А.А.Иващенко. Алматы 2006 жыл.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |