Ирак түрікмен геноциді

Ирак түрікмен геноциді — Ислам мемлекеті Ирак түрікмендерін өлтіру, зорлау, өлім жазасына кесу, елден қуу және жыныстық құлдыққа айналдыру әрекеттерін білдіреді. Ол 2014 жылы ДАИШ Ирак түрікмен жерлерін басып алған кезде басталды және ДАИШ Ирактағы барлық жерінен айырылғанға дейін жалғасты. 2017 жылы ДАИШ-тің Ирак түрікмендерін қудалауын Ирак парламенті ресми түрде геноцид деп таныды, ал 2018 жылы Ирак түрікмен қыздары мен әйелдерінің сексуалдық құлдығын Біріккен Ұлттар Ұйымы мойындады.

Ирак түрікмен геноциді
Қаратападағы шиіт түрікмен қарсыластары (2017)
Шабуыл орны	Ирак
Шабуыл нысаны	Ирак түрікмендері
Дата	1 тамыз 2014 жыл - 31 тамыз 2017 жыл
Шабуыл әдiсi	Геноцид, жаппай қырғын, этникалық тазарту, басқа сенімге мәжбүрлеу, зорлық, жыныстық құлдық
Қаза тапқандар саны	Кем дегенде 3500 адам қаза тапты, 600000-нан астам адам босқынға айналды, 4900-ге жуық адам хабарсыз кетті.
Террористер	Ирак және Шам Ислам мемлекеті
Ұйымдастырушылар	Ирак және Шам Ислам мемлекеті

Алғышарттары

Ирак түрікмендері Ирактағы үшінші үлкен этникалық топ. Олар түркі текті және оңтүстікте арабтар мен солтүстікте күрдтер арасында тұрады. Олар сунниттер мен шииттер арасында бірдей дерлік бөлінген. Геноцидте сунниттік те, шиіттік түрікмендер де нысанаға алынды.

2014 жылдың маусым айындағы Солтүстік Ирак шабуылы кезінде ДАИШ Мосул, Талафар, Тикрит және Киркук пен Дияла провинцияларының бір бөлігі сияқты түрікмендер көп немесе түрікмендер көп тұратын көптеген жерлерді басып алды.

Геноцид

2014 жылдың маусым айында ДАИШ әскері Талафарды алғаш басып алған кезде 1300 ирактық түрікменді, 700-ге жуық ер адамды, 470 әйелді және 130 баланы ұрлап әкетті. Ирак Түрікмен майданы 1300-ден 42-сі ғана елге оралды, қалғандары енді ешқашан көрінбейді деп мәлімдеді. Түрікмендердің үйлері өртеніп, құрбанның малы ұрланып, көпшілігі қашуға мәжбүр болды. 2014 жылдың қыркүйегінде көпшілігі Тал-Афардан келген кем дегенде 350 000 түрікмен босқынға айналды. Оларға аштық қаупі төнді. Тұрғындар мен жергілікті белсенділердің айтуынша, шабуылдардан бері Талафардағы түрікмендердің 90 пайызы қашып кеткен. Ирактың бұрынғы адам құқықтары министрі және Түрікмен аудандарыды құтқару қорының баспасөз хатшысы Мехди әл-Бейати 2017 жылдың ақпан айында түрікмен босқындарының саны 600 мыңға жеткенін мәлімдеді. Мехди әл-Бейати сонымен бірге ДАИШ-тен Түрікмен аудандарының әрбір аймағының инфрақұрылымына қатты зақым келгенін мәлімдеді.

Көптеген ДАИШ содырлары Ирак түрікмендерін қырып, қудалаған Саддам Хусейн тұсындағы Ирак армиясының бұрынғы сарбаздары болды.

9 маусымда Мосулда ДАИШ қолынан Талафардан келген 15 түрікмен тұтқыны өлтірілді. Сол қаладағы шиіттердің мешітін бомбалаудан кейін көптеген адамдар қаланы тастап, тоғыз босқын қаза тапты. Ата-анасының өлтірілуіне куә болған түрікмен қауымынан 65 бала Мосулдағы жетімдер үйінде қалды. Бұл балалардың кейбірі жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған.

2014 жылдың 16 маусымында ДАИШ Киркук қаласына жақын жерде 4 түрлі жерден (Чардагли, Караназ, Бешир, Биравчи) кемінде 40 түрікменді қырып салды. ДАИШ тағы да түрікмендерді ұлтына байланысты нысанаға алды деп айыпталды. Бір күннен кейін Беширде тағы 52 түрікмен өлтірілді, жергілікті тұрғындардың айтуынша, қырғын этникалық негізде болған. Дәл сол жер 18 маусымда және 20-21 маусым аралығында тағы бір рет зардап шекті, бес, содан кейін 17 бейбіт тұрғын қаза тапты. ЮНИСЕФ-тің Ирактағы өкілі Марко Бабилленің айтуынша, Беширден келген куәгердің айтуынша, қалада 700 түрікмен қырылған. Талафар, Башир, Биравчи және Караназ ауылдарының көптеген түрікмен тұрғындары да жиһадшылардан көбірек хат алып, қашып кетті.

18 маусымда Амирли мен Туз қалалары арасында ДАИШ пен Ирактың Құрлық әскерлері арасындағы қақтығыс кезінде кем дегенде 20 бейбіт түрікмен қаза тапты. Әмірлі қоршауында ауыр жағдайдың салдарынан 150 адам қаза тапты, оның ішінде 50 бала мен 10 жаңа туған нәресте. 2014 жылы Әмірли құлағаннан кейін қаланың электр жарығы, азық-түлік және сумен қамтамасыз ету тоқтатылды. Гуманитарлық көмек жеткізілгенге дейін ондаған адам қайтыс болды, оның ішінде жүкті әйелдер де бар. Үйлер мен мектептер, сонымен қатар Караназ, Чардаглы және Биравчидегі мешіттер өртенді.

23 маусымда ДАИШ Губа, Шрихан және Талафар аудандарынан кем дегенде 75 түрікменді ұрлап әкетті. Тек 2 мәйіт Губаның солтүстігіндегі алқаптан табылды. Олар өлім жазасына кесілген болуы мүмкін. 950 түрікмен жанұясы ДАИШ-тен кетуді талап еткеннен кейін аймақтардан қашып кетті. 7 тамызда Синжарда 100 түрікмен азаматы өлім жазасына кесілді.

600-ге жуық түрікмен әйелін ДАИШ тұтқынға алып, секс-құл ретінде пайдаланған. Олардың 400-500-ге жуығы ДАИШ-тің Сириядағы уақытша түрмелеріне жіберілді. 2018 жылдың ақпан айында бір топ әйел Киркуктегі БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі кеңсесі алдында наразылық акциясын өткізді. Олар қолдарын ұстап, Ирак үкіметінен 450-ге жуық жоғалып кеткен түркімен әйелдерін қалпына келтіру үшін бірдеңе жасауды талап етті, дегенмен наразылық елеусіз қалды. ITF жетекшісі Хасан Тұран түркімен әйелдері қайтып оралса, олардың отбасылары ар-намысы үшін өлтіру құрбаны болуы мүмкін деп қорықты. Ол: «Көптеген қыздар қайтып оралмайды, мен олардың отбасылары қайтып оралса, оларды әлі де қабылдайды деп үміттенемін. Олар құрбандар» деді. Кейінірек 2018 жылы БҰҰ түркімен әйелдерінің сексуалдық құлдығын мойындады.ДАИШ-тен аман қалған Тикрит маңындағы әл-Алам деген шағын қалашықтан келген аты аталмайтын түрікмен әйелі BBC-ге берген сұхбатында ДАИШ-тің жалғызбасты қыздарды тұрмыстағы әйелдерден бөліп, барлығының көзінше бойдақ қыздарды зорлай бастағанын айтты. ДАИШ қаладағы түркімен тілінің мұғалімін де зорлап, соның салдарынан ол қайтыс болды. Кейбір Ирак түрікмендері мен адам құқықтарын қорғау ұйымдары «Ислам мемлекеті» ұйымының Ирак түрікмендерін геноцид жасауына түрікке қарсылық себеп болды деп мәлімдеді.

Балалар да әдетте жаттығу мақсатында ұрлаудың құрбаны болды. 13 наурызда Ниневиде 10 мен 17 жас аралығындағы 25 түрікмен баласы Барам балалар үйінен ұрланып, Талафардағы балалар лагеріне жіберілді.

Наурыз айында Киркук маңындағы Баширде 16 түрікменге тиесілі жаппай бейіт табылды. Наурызда тағы да ИШИМ Ниневадағы Қара Куян қаласында 9 түрікмен жесірін өлім жазасына кесті, олардың күйеулері жиһадшылар қолынан қаза тапты. Олардың өлім жазасына кесілуіне ДАИШ жауынгерлерімен некеге тұрудан бас тартуы себеп болған. Биравчили ауылында ДАИШ ауылдың 23 тұрғынын өлтіріп, екі түрікменді ұрлап әкетті. Губа мен Шриханда 60 түрікмен жігіті мен жігіті ұрланған. Сол айда Орхон Чамчи есімді түрікмен жасын Киркуктегі үйінен ұрлап әкетті.

Бір жылдан кейін 2015 жылдың тамызында Мосулда ДАИШ 700 ирактық түрікменді діннен безді деп айыптап, жаппай өлім жазасына кесті.

2015 жылы Саладин провинциясында ДАИШ-тің бір көлікті бомбалауы 40 түрікменнің өмірін қиды. ITF ДАИШ-тің Ирак түрікмендеріне жасаған шабуылдарының стратегиялық этникалық тазарту науқаны екенін мәлімдеді.Таль-Афардан 540 бейбіт түрікмен ДАИШ қолынан із-түссіз жоғалып кетті, оның ішінде 125-і әйел, олардың тек 22-сі қайтадан табылды.

2015 жылдың жазында 3000 түрікмен Амерли қаласынан қашып кетті. 2015 жылдың соңында 1500 түркімен отбасы (7500 адам) Кербаладан пана тапты.

Таза Хурмату 8 наурызда химиялық қарумен шабуыл жасап, үш адам қаза тауып, 1500 адам жараланған. 25 мың адам қаладан қашып кетті. Сол жылы Бешир ауылына да химиялық қарумен шабуыл жасалды. 2016 жылы Беширді қайтарып алу кезінде оның 90% қираған, оның ішінде 250 үй. Түркіменстанның Башир ауылында 9 әйелді ұрлап әкетіп, зорлап, қоғамдық орындарда шам бағандарына іліп қойған. Сол ауылда 12 жасар қызды топтасып зорлап, электр бағанасына іліп қойған. Түркіменстандықтар оның денесін әкелмек болған кезде ДАИШ-тің снайперлерінің оқынан 15 ер адам қаза тапты. Зорлау оқиғалары маусымда Тұз Хурмату құлағаннан кейін де тіркелді.

Қаңтарда Ирак қарулы күштері Мосул маңындағы Рашидиядағы жаппай бейітті тапты. Бейіт қырғынға ұшыраған 27 түрікмен жігіті мен жігітіне тиесілі болған. Олардың денелерінде азаптау іздері болған. 2017 жылы із-түзсіз жоғалған түркімен әйелдері, қыздары мен балаларының саны 1200 болды. 2018 жылы 1300 түрікмен із-түзсіз жоғалған.

Дереккөздер

1. IŞİD’ın Irak’ta Türkmen Coğrafyasındaki Katliamları.
2. البرلمان العراقي يعتبر جرائم "داعش" بحق التركمان إبادة جماعية.
3. Iraqi parliament recognizes ISIS persecution of Turkmen as genocide.
4. McKay, Hollie The ISIS War Crime Iraqi Turkmen Won't Talk About  (ағыл.) (5 March 2021).
5. Turkmen women call to uncover fate of 1300 missing Turkmen abducted by ISIS  (ағыл.).
6. Oğuzlu, Tarik H. (2004), "Endangered community: the Turkoman identity in Iraq", Journal of Muslim Minority Affairs (Routledge) 24 (2): 309–325, doi:10.1080/1360200042000296681 
7. Oğuzlu, 2004, p. 313
8. Urban, Mark. Iraq crisis: Where next in the struggle for the country?, BBC News (23 June 2014).
9. Turkmen women call to uncover fate of 1300 missing Turkmen abducted by ISIS  (ағыл.).
10. UNPO: Iraqi Turkmen: Intense Summer Heat Poses Danger for Refugees in Iraq.
11. AA Turkmen refugees in danger of starvation: Turkmen MP (en-US) (21 қыркүйек 2014).
12. Iraq: ISIS Kidnaps Shia Turkmen, Destroys Shrines  (ағыл.) (27 June 2014).
13. Shams, Alex Iraq's Turkmen mobilise for a post-ISIL future  (ағыл.).
14. UNPO: Iraqi Turkmen: Looking Ahead to the Future after Daesh.
15. How Saddam’s men help Islamic State rule.
16. Bruno, Alessandro The Ba’athist Roots of Islamic State  (ағыл.) (31 August 2015).
17. Saddam's Ex-Officer: We've Played Key Role In Helping Militants.
18. http://www.turkmen.nl/1A_Others/hrwtu.pdf
19. https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Countries/IQ/UNAMI_OHCHR_POC_Report_FINAL_6July_10September2014.pdf
20. Shiite villagers describe "massacre" in northern Iraq (June 16, 2014).
21. ISIS genocide of Yezidis and Christians – Department of Information Technology, KRG  (ағыл.).
22. Iraq crisis: Islamic State accused of ethnic cleansing (en-GB), BBC News (2 қыркүйек 2014).
23. Institute (GPPi), Global Public Policy Iraq after ISIL: Kirkuk (en-US).
24. "Report on Human Rights in Iraq: January-June 2014". UNAMI Human Rights Office/OHCHR. 2014. https://www.prisonstudies.org/sites/default/files/resources/downloads/unami_hro_ohchr_hr_report_jan-jun2014_eng_final_18dec14.pdf. 
25. Women and children among massacred Iraqi Turkmen.
26. UNPO: Urgent Action For Iraq's Vulnerable Components Needed: June 2014.
27. Turkmens of Iraq: The Third Ethnic Component of Iraq (2015).
28. UNPO: Iraqi Turkmen: Intense Summer Heat Poses Danger for Refugees in Iraq.
29. Iraq: ISIS Abducting, Killing, Expelling Minorities  (ағыл.) (19 July 2014).
30. Between the Millstones: The State of Iraq's Minorities Since the Fall of Mosul — 1st. — Brussels, Belgium: IILHR, MRG, NPWJ and UNPO, 2015. — ISBN 978-1-907919-58-9.
31. https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Countries/IQ/UNAMI_OHCHR_POC_Report_FINAL_6July_10September2014.pdf
32. Iraqis rally to free abducted Turkmen women in Syria.
33. McKay, Hollie The ISIS War Crime Iraqi Turkmen Won't Talk About  (ағыл.) (5 March 2021).
34. Turkmen women call to uncover fate of 1300 missing Turkmen abducted by ISIS  (ағыл.).
35. Iraqi Turkmen woman recalls horrors of IS captivity (en-GB) (15 қазан 2017).
36. Iraqi MP: ISIS killed hundreds and displaced thousands of Turkmens (28 шілде 2015).
37. ISIS genocide of Yezidis and Christians – Department of Information Technology, KRG  (ағыл.).
38. Refugees, United Nations High Commissioner for Refworld | Report on the Protection of Civilians in the Armed Conflict in Iraq: 1 November 2015 – 30 September 2016  (ағыл.).
39. Agency, Anadolu Mass grave of Turkmen fighters killed by ISIS discovered near Kirkuk (en-US) (15 наурыз 2015).
40. d11681 :: Mar 13: Nine widows killed in Qara Quean village, Ninewa :: Iraq Body Count.
41. UNPO: Urgent Action For Iraq's Vulnerable Components Needed: June 2014.
42. UNPO: Iraqi Turkmen: ISIS Massacre in Mosul Goes Unnoticed by the International Community.
43. Iraqi MP: ISIS killed hundreds and displaced thousands of Turkmens (28 шілде 2015).
44. The untold tragedy of Iraq's Turkmen women abducted by Islamic State  (ағыл.).
45. Shiite Militias Are Crashing the Mosul Offensive  (ағыл.).
46. Daesh shells Turkmen village with chemical weapons.
47. UNPO: Iraqi Turkmen: Inside Taza Village after the Chemical Attacks.
48. Iraqi Turkmen village struggles after expulsion of Daesh.
49. Puttick, Miriam (2015). "No Place to Turn: Violence against women in the Iraq conflict". CESAFIRE center for civilian rights. https://minorityrights.org/wp-content/uploads/2015/10/ceasefire-report-no-place-to-turn.pdf. 
50. Army forces find mass grave containing remains of 27 Turkmens near Mosul (en-US) (29 қаңтар 2017).
51. UNPO: Iraqi Turkmen: Looking Ahead to the Future after Daesh.
52. https://www.state.gov/wp-content/uploads/2020/03/IRAQ-2019-HUMAN-RIGHTS-REPORT-1.pdf