Сэр Видиадхар Сураджпрасад Найпол (ағылш. Vidiadhar Surajprasad Naipaul; 17 тамыз 1932, Чагуанас, Тринидад және Тобаго - 11 тамыз 2018, Лондон, Ұлыбритания) — Тринидадтан шыққан үнді тектес британдық жазушы. Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты (2001). Жазушы Шива Найполдың ағасы.
| Видиадхар Сураджпрасад Найпол | |
| Vidiadhar Surajprasad Naipaul | |
| В. С. Найпол | |
| Лақап аты | V. S. Naipaul |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | Чагуанас, Тринидад және Тобаго |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Лондон, Ұлыбритания |
| Азаматтығы | Тринидад және Тобаго[ |
| Мансабы | жазушы |
| Шығармашылық жылдары | 1957—2010 |
| Жанры | роман, эссе және әңгіме |
| Шығармалардың тілі | Ағылшын тілі |
| Марапаттары | Әдебиет бойынша Нобель сыйлығы (2001) Букер сыйлығы (1971) |
Балалық пен жастық шағы өңдеу
Найпол сол кезде Британияның колониясы болған Тринидад аралдарындағы Шагуанас қалашығында дүниеге келген. Ол отбасында екінші бала. Әкеcі мен анасының аталары қант қамысы плантацияларында жұмыс істеген. Әкесі, журналист Сеирсуд Найпол 1929 жылдан бастап Trinidad Guardian газетіне әңгімелер жазып, кейін провинциялық тілші болды. Әкесінің жазушыларға деген құрметі Видиадхар Найполдың кәсіби таңдауына үлкен әсер етті.
Найполдар отбасының тарихында индуист брахмандар болған, бірақ жазушы дүниеге келген ұрпақта барлық қатаң тыйымдар сақталмаған. Киім, тіпті отбасында сөйлейтін тіл де өзгерді. Барлығы Батыс елдерінің мәдениетіне еліктеу болды, сәйкесінше отбасы ағылшын тілінде сөйледі. Жазушы 7 жасқа толғанда, оның отбасы Тринидад астанасына көшті.
Көп ұзамай Найпол өте беделді деп саналатын Королева колледжіне оқуға түсті. Шетелде оқуға үкіметтік стипендияны жеңіп алғанда ол әлі 17-ге толмаған болатын. Сөйтіп, Оксфорд университетіне ағылшын тіліне оқуға түседі.
1950 жылы Оксфордқа келгенде ол үлкен үмітте болды, бірақ бір жылдан кейін ештеңе жаза алмауының салдарынан депрессияға ұшырады. Барлық жинақтарын алып, Испанияға демалуға кетті.
Университетте ол Патриция Анн Хейлмен кездесті, онымен байыпты қарым-қатынас орнатты. Бірақ екі жақтың ата-аналары олардың үйленуіне қарсы болды.
1953 жылы жазушының әкесі ауырып қайтыс болды, бірақ Найпол жерлеу рәсіміне келе алмады, өйткені оның жерлеу рәсімін өткізуге уақыты да, билеті үшін ақшасы да болмады.
Найполдың жұмыс табуға тырысқанына қарамастан, оның сол немесе басқа мекемеге жіберген барлық өтініштері қабылданбады және ол ештеңе жариялай алмады. Осы кезде өзінен көмек күткен оның отбасы оған қысым жасай бастады. Толық емес жұмыс уақытында жұмыс істеп, қарызға ақша ала отырып, ол испан әдебиетіне назар аудара отырып, әдебиет дәрежесін алуға жұмыс істей бастады.
1953 жылы Оксфорд университетін өнер бакалавры мамандығы бойынша бітірді.
Осы оқиғалардан кейін Найпол Лондонға кетіп, сонда өзінің немере ағасының пәтеріне орналасты. Патриция Бирмингемде оқуға стипендия алып, Найпол оған баруға болатын жалдамалы пәтерге көшті. Достарының көмегіне қарамастан, ол әлі күнге дейін жұмыс таба алмады, бірақ 1954 жылы ол ВВС-де жұмысқа кірісуге мүмкіндік алды және толық емес кестемен 4 жылға келісімшартқа отырды. 1955 жылы Найпол Патрисиямен үйленіп, неке туралы ата-анасына ескертусіз Килборнға көшті.
Әдеби мансаптың басталуы өңдеу
BBC-де Найпол аптасына бір рет бағдарламалар жүргізіп, жаңалықтар бағанасын жазып, сұхбаттасты. Оның пәтері Кариб жазушыларымен толтырылды. Алайда ол әлі де жазушы ретінде қалыптасқан жоқ. Жаздың бір күнінде ол бір отырыста 3000 сөзден тұратын әңгіме жазды. Достары оған жұмысты жалғастыруға кеңес берді. Бес аптада ол "Мигель көшесі" атты өзінің алғашқы кітабын жазды. Бұл Тринидад астанасындағы көшедегі оқиғалармен байланысты оқиғалардың жиынтығы. Кітап бірден жарық көрмегенімен, Найпол көптеген баспагерлердің назарын аударды.
Найполдың редакторына кітап ұнады, бірақ баспагер Андре Дойч белгісіз автордың әңгімелер жинағы Ұлыбританияда жақсы сатылмайды деп ойлады. Ол Найполдың роман жазуды құптады. Сонымен, Найпол ешқандай ынта-жігерсіз «Жұмбақ массажист» 1955 жылдың күзінде жазды. Баспа романды қабылдап, қаламақы үшін 125 фунт төледі.
1956 жылы тамызда ол Тринидадтағы отбасымен кездесуге шешім қабылдады. Ол әйелін өзімен бірге алып жүрмеді, бірақ өзінің хаттарында алған әсерлерін егжей-тегжейлі сипаттады. Ол бірнеше жыл болмаған кезде Тринидадтың қалай өзгергенін көрді. Сайлау қарсаңында елде этникалық және діни қарама-қайшылық басталды. Ол Тринидадтан кеткелі тұрған кезде, оған Тринидадтағы ауылдық сайлау туралы роман жазу идеясы келді. Бұл идея «Эльвира дауыс береді» романымен аяқталды.
Англияға оралғаннан кейін баспагер романды басып шығару 10 айға кешіктірілетінін мәлімдеді. Дегенмен, шыққаннан кейін роман өте жылы қабылданды. Гонорарын күте отырып, ол құрылыс журналыy шығаратын Cement and Concrete Association (C&CA) (Цемент-бетон ассоциациясы)-ке редактордың көмекшісі ретінде жұмысқа қабылданды. Ол бұл жұмысты жек көргенімен, бұл оған қаржылық тұрақтылық беріп, өзінің «Мистер Стоун және серігі рыцарлар» романына сюжет берді. Достары Найпульге 1957-1961 жылдар аралығында жасаған аннотацияларды жазу арқылы ақша табуға көмектесті. 1958 жылы ол әуе күштерімен байланысты үзді. Оның романдары сыншылардың жоғары бағасын алады. «Мигель көшесі» (Rue Miguel) жинағы үшін 1961 жылы ол Сомерсет Могам сыйлығын алды .
Автордың негізгі еңбектері өңдеу
Көп ұзамай «бойынша жұмыс басталғанға дейін Домом для мистера Бисваса» Найпол мен оның әйелі үлкен үйге көшіп келеді. Кітап бойынша жұмыс 3 жыл уақытты алды.
Кітапта әкесінің өмірінің елестетілген нұсқасы суреттелген. Бұл әңгімелер автор үшін шындыққа айналғаны соншалық, оларды нақты оқиғалармен шатастыра бастады. Кейіпкердің барлық амбициясы отаршыл қоғамға байланысты. Отбасы көбіне әзілмен сипатталады. Әзіл көптеген шиеленісті сәттерді тегістейді. Біраз уақыттан кейін, оның екі баласы шетелде колледжге түсіп, денсаулығы нашарлаған кезде, әйелі екеуі бөлек тұрады.
Кітапты сыншылар жылы қабылдады. Көптеген басылымдар, соның ішінде The Observer, шығарманың данышпандығы туралы жазды.
1962 жылы оның Үндістанға сапары бірнеше туындылардың, соның ішінде «Түнек аймағы», «Аралдың үстіндегі ту» және «Мистер Стоун және серілер серіктері» туындыларын тудырды. Лондонда. Жарияланған кітаптар әлемге танымал болды, бірақ олар авторға ақша әкелмеді.
1964 жылы оған американдық фильмнің сценарийін жазу тапсырылды. Тринидад аралдарында ол «Аралдың үстіндегі ту» роман жаза бастайды. Бірақ режиссерге ұнамады, сондықтан фильм ешқашан түсірілмеген. Роман соғыс жылдарында аралға келген және кедей арал тұрғындарына көмектесуге тырысқан Фрэнки туралы баяндайды. Оның әрекеттері - бұл әлеуметтік мәселелерді шешуге тырысу.
"Аралдың үстіндегі ту" шыққаннан кейін көп ұзамай Найпол өзінің кезекті «Жалғандар» романы бойынша жұмыс істей бастады. Бұл роман бұрынғы романдарға ұқсамайды, оған комиксизм элементі жетіспейді. Бірақ сонымен бірге оның тілі ирониялық. 300 беттік роман өте ауқымды және тіпті түсініксіз. Онда көптеген шегіністер бар, әсіресе тропикалық аралдардың сипаттамасы. Сюжет аралдардағы саясаткердің айналасында орналасқан. Ол айдауда және өз естеліктерін жазуға тырысады. Онда ол өзінің саяси мансабы туралы айтады, бірақ кейінірек оның естеліктері жекеше бола бастайды.
1993 жылы ол бірінші Дэвид Коэн сыйлығын алды .
Нобель сыйлығы Видиадхар Найполға 2001 жылы «әдеттегідей талқыланбайтын фактілер туралы ойлануға мәжбүр ететін қайтпас адалдығы» үшін берілді.
Өлім өңдеу
Найпол 2018 жылы 11 тамызда Лондондағы үйінде, жақындарының ортасында қайтыс болды.
Библиография өңдеу
Көркем шығармалар өңдеу
- Жұмбақ массажист (ағылш. The Mystic Masseur) - (1957, 2001 ж. киноға түсірілген)
- Дауыс берген Эльвира (ағылш. The Suffrage of Elvira) - (1958)
- Мигель көшесі (ағылш. Miguel Street) - (1959)
- Бисвас мырзаның үйі (ағылш. A House for Mr Biswas) - (1961)
- Стоун мырза және оның рыцарь серіктері (ағылш. Mr. Stone and the Knights Companion) - (1963)
- Арал үстіндегі ту (ағылш. A Flag on the Island) - (1967)
- Жалғандар (ағылш. The Mimic Men) - (1967)
- Тоқтатылды (ағылш. In a Free State) - (1971) - Букер сыйлығы
- Партизандар (ағылш. Guerillas) - (1975)
- Өзеннің иілуі (ағылш. A Bend in the River) - (1979)
- Орталықты іздеу - (1984)
- Көрініс құпиясы (ағылш. The Enigma of Arrival) - (1987)
- Әлемге жол (ағылш. A Way in the World) - (1994) өмірбаян
- Жартылай шығарылу кезеңі (ағылш. Half a Life) - (2001)
- Сиқырлы дәндер - (2004)
Нон-фикшн өңдеу
- Орта жол. Кариб теңізіне саяхат (ағылш.The Middle Passage: Impressions of Five Societies — British, French and Dutch in the West Indies and South America) (1962)
- Қараңғылық аумағы (ағыл.An Area of Darkness) (1964)
- Эль-Дорадоның жоғалуы - (1969)
- Толып жатқан барак және басқа мақалалар (1972)
- Үндістан: жараланған өркениет (1977)
- Конго күнделігі (1980)
- Эва Перонның оралуы және Тринидадтағы өлтірулер (1980)
- Сенушілердің арасында: Исламдық саяхат ү(1981)
- Орталықты табу (1984)
- Оқу және жазу: жеке шот (2000)
- Оңтүстіктегі бұрылыс (1989)
- Үндістан: Миллион көтеріліс (1990)
- Таңдау бойынша үйсіздер (1992)
- Бомбей (1994, Рагубир Сингхпен бірге)
- Сенімнен тыс: конверсияланған халықтар арасындағы исламдық экскурсиялар (1998)
- Әке мен баланың арасы: Отбасы хаттары (1999)
- Жазушы және әлем: очерктер (2002)
- Әдеби жағдайлар: очерктер (2003)
- Жазушының халқы: көзқарас пен сезім жолдары (2007)
- Африка маскасы: африкалық сенімнің көріністері (2010)
Дереккөздер өңдеу
- Nobel Prize-winning British author VS Naipaul dies aged 85 (ағыл.), BBC (11 August 2018). Тексерілді 12 тамыздың 2018.
Әдебиет өңдеу
- Колесникова Н. В. Лауреат Нобелевской премии В. С. Найпол: жизнь, творчество, судьба : [арх. 14 октября 2016] / Отв. ред. Н. И. Пригарина. — М. : ИВ РАН, 2014. — 250 с. — ISBN 978-5-589282-586-3.
Сыртқы сілтемелер өңдеу
- Мурашковски С. «Сэр Видиа»: литература факта или форма социального расследования? // Электронный журнал «Знание. Понимание. Умение». — 2009. — № 5 — Филология.