Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
Амелия Мэри Эрхарт (ағылш. Amelia Mary Earhart; 24 шілде 1897 - 2 шілде 1937) - авиациялық ізашар және американдық жазушы. Атлант мұхитында ұшқан алғашқы әйел ұшқышы бола отырып, нетижелерінен Ұшудың қадірі атымен марапатталды. Бірнеше сатылған танымал кітаптардың авторы.
| Амелия Мэри Эрхарт | |
| Amelia Mary Earhart | |
| Амелия Эрхарт, 1935 жылы | |
| Туған кездегі есімі | Amelia Mary Earhart |
|---|---|
| Туған күні | 24 шілде 1897 |
| Туған жері | Атчисон, Канзас, США |
| Қайтыс болған күні | 2 шілде 1937 |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | Үлгі:АҚШ |
| Мансабы | Авиатор, жазушы, журналист |
| Марапаттары | Крест лётных заслуг |
| ameliaearhart.com |
Ол «Девяносто девять» деп аталатын әйел-ұшқыштар ұйымының алғашқы президенті және құрылуны үлес қосты. 1935 жылдан бастап Пардю Университетінің авиация факультетінің қонақ профессоры болды; Бұл қызметте ол әйелдерді авиация саласына тартуға және олардың мансаптары туралы кеңес беруге тырысты. Ол сондай-ақ Әйелдер ұлттық партиясының мүшесі және «тең құқықтар туралы түзетуді» қабылдауды алғашқы қолдаушылардың бірі болды.
1937 жылы Педью Университеті қаржыландырған Lockheed Model 10 Electra екі моторлы жеңіл ұшақпен әлемді шарлап өтпек болған кезде, Эрхарт Тынық мұхитының орталық бөлігінде Хауленд аралына жақын жерде жоғалып кетті. Оның өмірі мен мансабы тарихшылардың назарын осы күнге дейін аударып келеді және оның жоғалу құпиясы әлі шешілген жоқ.
Балалық шағы Өңдеу
Амелия Мэри Эрхарт 1897 жылы 24 шілдеде Атчисон қаласында (Канзас) адвокат Эдвин Эрхарттың отбасында дүниеге келді. Эдвиннің әйелі Эми жергілікті судьяның қызы болған. Амелия отбасындағы ең үлкен бала болды; екінші қызы Мьюриэль екі жарым жылдан кейін дүниеге келді.
Ерхарт апалары жас кезінен бастап кезектен тыс қызығушылықтар, достар және ойын-сауық таңдау еркіндігін ұнататын. Бала кезінен бастап Амелия тамаша шабандоз болған, жүзген, теннис ойнаған және әкесі сыйға тартқан 22 калибрлі мылтықтан оқ атқан. Ол төрт жасынан бастап оқуды үйренді және жастайынан көптеген әдебиеттерді бойына сіңірді, бірақ оның ұлы жаңалықтар мен шытырман оқиғалар туралы кітаптары ерекше қызығушылық тудырды. Нәтижесінде, «әлсіз жынысқа» жататындығына қарамастан, Амелия көрші көшелердегі балалар арасында танымал көшбасшы және жетекші болды. Оның мектепте алған бағалары әрдайым жақсы болды, әсіресе жаратылыстану, тарих және география пәндерінен. 10 жасында Амелия әуе кемесін алғаш көрген, бірақ сол сәтте ол оған аса қызығушылық танытпады. Кейінірек ол оны «тот басқан сым мен ағаштың бөлігі, ол мүлдем қызықтырмайды» деп сипаттады.
Уақыт өте келе отбасының қаржы жағдайы нашарлады; Эдвин Эрхарт ішімдікті көп іше бастады, бұл оның мансабын заңгер ретінде біртіндеп бұзды. Жаңа жұмыс іздеп, отбасы бірнеше рет көшті - алдымен Дес Мойнға (Айова), содан кейін Сент-Полға (Миннесота). 1915 жылға қарай отбасы өсіп келе жатқан қыздарға арналған көйлектерді ескі терезе перделерінен тігетін нағыз кедейлікті бастан кешіруге мәжбүр болды ... Нәтижесінде Эми, қыздарын алып, Чикагодағы туыстарының үйіне көшті. Алайда, 1916 жылдың күзінде анасы өзінің қалауымен алған ақшасын пайдаланып, Амелияны Пенсильваниядағы Ogontz School мектебіне жіберді.
1917 жылдың Рождество күнінде Торонтода кіші сіңлісіне қонаққа келген Амелия, көшеде Бірінші дүниежүзілік соғыс майдандарынан келген ауыр жараланған солдаттарды көрді. Ол мектепке оралудың орнына жеделдетілген мейірбике курсына жазылып, әскери госпитальға жұмысқа орналасқаны,жараланған солдаттар әсер қалдырды. Соғыстың аяғында жинақталған тәжірибе оны өмірін медицинаға арнау идеясына итермелейді. Алайда, ауруханадан алыс емес жерде әскери аэродром болды, ал бірнеше әуе шоуларына қатысқаннан кейін Амелия авиацияға қызығушылық танытты, бұл оның өмірін өзгертті.
Авиациялық мансаптың басталуы Өңдеу
Біраз уақыт Эрхарт Колумбия университетінде физика, химия және медицинаны, сонымен қатар француз классикалық әдебиетін оқыды (ол төрт шет тілін білді). 1920 жылы біріккен отбасы Лос- Анджелеске көшті. 1920 жылы Рождество күнінде Амелия Лонг-Бичте, Калифорниядағы авиация көрмесіне қатысты, ал үш күннен кейін Роджерс Филдте жолаушы ретінде алғашқы он минуттық рейсін орындады. Ұшу сезімін таңдандырған Амелия өзі ұшуды үйренуге бел буып, 1921 жылдың қаңтарынан бастап ұшу сабақтарын ала бастады.
Оның алғашқы нұсқаушысы Анита (Нета) Снук, сол жылдардағы әйел ұшқыштардың бірі болды. Оқыту үшін пайдаланылған Curtiss JN-4 пайдаланылды. Нета кабинада өзін сабырлы және сенімді сезінген жаңа студенттің табиғилығын атап өтті; дегенмен, ол авантюризмге деген бейімділігін де атап өтті - бірнеше рет Амелияның қону кезінде аэродромның жанынан өтіп жатқан электр желісінің сымдарының астынан ұшуға тырысуын болдырмай, бақылауға араласуға тура келді.
Сабақтар арзан болмады және оқу ақысын төлеу үшін Амелия жұмысқа орналасуға ұмтылды. Ол музыкалық залда банжо ойнады, фотограф, оператор, мұғалім, хатшы, телефон операторы, авто механик және жүк көлігінің жүргізушісі болып жұмыс істеді - сонымен бірге ұшу теориясынан бастап, ұшақ қозғалтқышының дизайнына дейін авиация туралы бәрін білуге тырысты. 1921 жылдың жазында Эрхарт өзінің алғашқы әуе кемесі болып табылатын кішкентай ашық сары биплан, Kinnear Ayrster сатып алды. Neta Snook сатып алуды мақұлдамады. Airster - әуе салқындатқышы бар 3 цилиндрлі қозғалтқышпен жұмыс жасайтын, Америка Құрама Штаттарында алғашқылардың бірі болып табылатын бір типті ұшақ. Осы қозғалтқыштың цилиндрлерінің бірі басып алуға бейім болды; тұтастай алғанда, көпшілік бұл қауіпті ұшақ, ұшу кезінде қателіктер мен кешірімсіз деп сенді. Осыған қарамастан, Амелия сатып алуды жоғары бағалады және көп уақытты ауада өткізді, тәжірибелі отставкадағы армия ұшқыштарының бірінің басшылығымен әуе акробатикасы өнерін игерді.
1922 жылы 22 қазанда Амелия Эрхарт 14000 фут биіктікке (шамамен 4300 м) көтеріліп, өзінің алғашқы әлемдік рекордын орнатты - осы уақытқа дейін кез-келген әйел ұшқыш басқарғаннан жоғары. Бірте-бірте ол «кәсіби беделге ие болды». Сол жылдары авиацияға деген қоғамның қызығушылығы өте зор болды, ал Калифорниядағы аэродромдарда әуе шайқастары, әр түрлі тәуекелді трюктар мен аэробатика өнерінің жарыстары бар әуе-шоулар жиі өткізіліп тұратын. Жыл соңына қарай Амелия осындай әуе родеосының танымал жұлдызына айналды, оның есімі авиациялық баспасөзде жиі пайда бола бастады. Америка Құрама Штаттарында авиацияны дамытудың сол кезеңінде жеке ұшақты басқаруға міндетті ресми лицензия қажет емес еді. Алайда 1923 жылы 16 мамырда Амелия Эрхарт Халықаралық аэронавигациялық федерациядан өзінің лицензиясын (№ 6017) алды және 16-шы әйел лицензияланған ұшқыш болды.
1924 жылы ата-анасының соңғы ажырасуы және қаржылық жағдайдың жаңа нашарлауы Амелияны анасымен бірге бүкіл ел бойынша Бостонға баратын көлік сатып алу үшін ұшақты сатуға мәжбүр етті. Мұнда Амелия балалар үйіндегі иммигрант балаларға ағылшын тілі мұғалімі болып жұмысқа орналасты. Ол өзінің барлық бос уақыты мен ақшасын ұшу жаттығуларына жұмсады. Ол тез арада жергілікті авиация үйірмелерінде танымал болды және құрметтелді, өйткені ол жақсы ұшып қана қоймай, сонымен қатар техникалық жұмыстарға немқұрайлы қарамай, әуежайдағы механиктерге және авиациялық қозғалтқыштарға қызмет көрсетуге және жөндеуге көмектесті.
1928 жылғы трансатлантикалық рейс Өңдеу
1927 жылы Чарльз Линдберг Атлант мұхиты арқылы ұшып өткеннен кейін, Англиядағы бай американдық әйел Эми Гост Атлантика арқылы әуе жолымен өткен алғашқы әйел болуға қызығушылық білдірді. Оның айтуынша, бұл рейс Ұлыбритания мен АҚШ арасындағы достықты бейнелеуі керек болған. Ұшуды Нью-Йорктегі әйгілі баспагер Джордж Палмер Путнам ұйымдастырды. Ұшуға Достық деп аталатын 3 моторлы Fokker F-VII сатып алынып, ұшқыш Уилмер Штульц пен борт-механик Лу Гордон жалданды.
Алайда дайындық туралы білген туыстары Эми Гостты рейстен бас тартуға мәжбүр етті. Содан кейін ол «лайықты» қызды іздеуді ұйғарды: «ұшақты басқаруды білетін, сыртқы келбеті мен жағымды мінез-құлқы бар американдық». Бұл авиацияға қызығушылық танытқан және Эрхартты Бостондағы «авиациялық қызметінен» білетін адмирал Р.Белкнап осы кәсіпорында ұсынған Амелия Эрхарт болып шықты.
Бәсекелестердің назарын аудармас үшін үш моторлы Fokker терең құпияда, Бостонның шетіндегі шеберханаларға айналдырылды, мұхиттық теңізге ұшу үшін барлық қажеттіліктермен жабдықталған және, мүмкін, дөңгелектерден жүзгіштерге айналдырылған.
1928 жылы 17 маусымда Ньюфаундлендтен ұшып шыққан ұшақ 20 сағат 40 минутта мұхитты кесіп өтіп, Англия жағалауында - Барри Портта (Уэльс) шашырап кетті. Ауа райының ерекше қолайсыздығынан және ауыр моторлы ұшақтарды басқару тәжірибесінің аздығынан Эрхарт қатты өкініп, бұл сапарды жолаушы ретінде жасады. Қонғаннан кейін ол ренжіген журналистерге: «Мені жай ғана картоптың қапшығындай алып жүрді!» Алайда, бұл Эрхарттың авиация саласындағы тамаша мансабының нақты бастамасы болды. Ұшудан кейін Амелия өзі туралы «Жиырма сағат және қырық минут» кітабын жазып, оны демеушінің әйелі Джордж Палмер Путнамға арнады.
Эрхарт сатып алынған атақты өзінің көзқарасы мен идеяларын белсенді насихаттау үшін трамплин ретінде пайдаланды, атап айтқанда, әйелдердің теңдігі үшін күрес және оларды дәстүрлі «ер» мамандықтарына, әсіресе авиацияға белсенді тарту. Қысқа уақыт ішінде ол баспасөзде авиацияның дамуы мен болашағы туралы көптеген мақалалар жариялады; ол елдің көптеген қалаларында осы тақырыпта ашық дәрістер оқыды. Эрхарт коммерциялық әуе жолдарының үлкен болашағына сенімді болды; ол бірнеше ірі жоспарланған АҚШ авиакомпанияларының негізін қалады. Ол өзінің көпшілік алдында сөз сөйлеуін көрермендерге арналған «Жақында трансатлантикалық авиакомпанияда кездескенше!» Деген фразамен аяқтағанды ұнататын.
Неке Өңдеу
1931 жылдың басында Амелия Эрхарт өзінің «баспасөз агентінің» және осы уақытқа дейін бірінші әйелімен ажырасқан іскери серіктес Джордж Путнамның үйлену туралы ұсынысын қабылдады. Отбасылық неке қию рәсімі 1931 жылы 7 ақпанда Путнамның Коннектикуттағы анасының кішкентай үйінде өтті; оған тілшілердің ешқайсысы жіберілмеген, екі күннен кейін жас жұбайлар өз жұмыстарына оралды. Көптеген достар мен туыстардың айтуы бойынша, олардың некелері сәтті болды және Амелия ұстанған тең серіктестік пен ынтымақтастық қағидаттары негізінде ұйымдастырылды. Алайда отбасымен таныс емес кейбір журналистер оны «ыңғайлы неке» деп сипаттауға бейім. Бұл нұсқа 2002 жылы теріске шығарылды, сол кезде Эрхарт пен Путнамның жеке хат-хабарлары Пурду Университетінің мұражайына (Индиана), сол уақытқа дейін олардың жеке отбасылық архивінде сақталған махаббат хаттарына ауыстырылды.
Зенит мансабы: жетістіктері, даңқы, қоғамдық қызметі Өңдеу
1931 жылдың көктемінде Эрхарт гироплананы игерген алғашқы әйел ұшқыштардың бірі болды; сәуірде ол әлемдегі биіктіктен 18451 фут - жаңа рекорд орнатты. 1920-1930-шы жылдардың басында гиропландар арзан, қауіпсіз және ұзақ мерзімді перспективада ұшақтарға балама ретінде белсенді түрде жарнамаланды. Алайда, іс жүзінде гиропландардың алғашқы үлгілері апаттың жоғары деңгейімен танымал болды, әсіресе ұшу және қону кезінде. Питкэйрн автогиро көрсету үлгісін - бірнеше рет бүлінген, апатқа ұшыраған және қайта салынған - ұшқыштар «Блэк Мари» фирмасында деп атады, өйткені олардың ешқайсысы осы ұшақты бірнеше сағат бойы апатсыз немесе инцидентсіз басқара алмады. Әуе кемесімен танысқан ұшқыштардың жалпы пікірі тез дамып, «кез-келген адамның осындай көлікте апатсыз ұшуының ең жоғарғы уақыты 10 сағаттан аспайтын шығар» деп айтты.
Алайда, 1931 жылдың көктемінде Эрхарт Питкэрн ПКА-2 гиропланында бүкіл АҚШ-тан өткен алғашқы ұшқыш әйел болды; таза ұшу уақыты 150 сағатты құрады, 76 жанармай құюмен (шамамен 2 сағат сайын қажет). Сонымен қатар, шығыстан батысқа дейінгі бүкіл бағыт бір апатпен белгіленбеген.
Қиындықтар, алайда, оны қайтар жолда «басып озды». Абилин қаласында (Техас) ұшу кезінде гироплананың жолында «шаңды шайтан» пайда болды - кенеттен пайда болған ұсақ шаңды дауыл - осы жерлерге тән ерекше табиғи құбылыс. Ауаның кенеттен сирек болуына байланысты, жылдамдықты жаңа көтеріп, жерден көтерілген құрылғы оған бірнеше метр биіктіктен құлап, толығымен құлады. Алайда бұл жағдайда Эрхарт тіпті жарақат алған жоқ. Келесі күні зауыт ұшқышы Питкэрн зауытынан жаңа гироплананы әкелді, ал ұшқыш өзінің шығысын жалғастырды.
Соңғы рейс Өңдеу
Ынтымақтастық үшін алғыс ретінде 1936 жылдың жазында университет Эрхартты туған күніне «Локхид-Электра» L-10E ең жаңа қос қозғалтқыш монопланын сыйлады. Енді Эрхарт өзінің ежелгі арманын жүзеге асыруға жақын - әлем бойынша ең ұзын маршрут бойынша экваторға жақындай отырып ұшу. Эрхарт бұл оның соңғы рекордтық ұшуы болады деп сенді. Ол баспасөзге, достарына және әріптестеріне уақыттың тез өзгеретінін айтты: «Көп ұзамай жазбалар авиация саласындағы прогрестің негізгі қозғалтқышы болмайды, ал авиациядағы басты адам енді батыл ұшқыш емес, жақсы дайындалған авиация инженері болады». Осы сенімге сәйкес, ол рекордтық рейстен оралғаннан кейін стратосфералық және жоғары жылдамдықтағы сынақ рейстерінің бағдарламасын әзірлеуге және жүзеге асыруға белсенді қатысқалы отыр, ал аралықтарда «Калифорния күнін, кітаптарын, достарын және демалатын ашық демалысын» еске аламыз деп айтты. «. Туысқандары мен достарының естеліктері бойынша, ол ақыры бала көтеру үшін (1937 жылдың жазында ол 40 жаста болуы керек еді) өзінің кәсіби іс-әрекетінде аз да болса кідіріс жасамақ болған.
Әлем бойынша дөңгелек рейс 1937 жылы 17 наурызда басталды. Ұшу кезінде Эрхартпен бірге екі штурман - Гарри Мэннинг және Фредерик Нунан жүруі керек еді. Алайда алғашқы әрекет сәтсіз аяқталды. Гавайи аралдарынан ұшудың екінші кезеңіне шыққан кезде ұшу шассиі жанармаймен тиелген ұшақтың салмағына төтеп бере алмады. Дөңгелектері жарылып, әуе кемесі лезде штурвалды бұза отырып, басқарудан шығып, ішіне өте ауыр зақым келтіріп, ұшып-қону жолағын бойлай өтті. Дегенмен, керемет сәттілікпен жарылыс болған жоқ.
Рейсті қандай да болмасын жүзеге асыруға бел буған Эрхарт бөлшектелген ұшақты теңіз арқылы Калифорнияға Локхид зауытына күрделі жөндеуге жіберді. Оның екінші әрекеті 1937 жылы 20 мамырда басталды. Енді оның жанында бір ғана штурман болды - Фред Нунан. Осы уақытта ауа- райы маусымы мен басым жел өзгеріп, Эрхарт сәйкесінше ұшу жоспарын өзгертті: енді ол батыстан шығысқа қарай ұшуы керек еді.
Іздеу Өңдеу
Есептеулерге сәйкес, Lockheed Electra отыны таусылған кезде, АҚШ Әскери-теңіз күштері іздеу- құтқару жұмыстарын дереу бастады. Бұл Америка Әскери-теңіз күштері тарихындағы ең ірі және ең қымбат операция болды. Әлемдегі ең ірі ұшақ кемесі Лексингтон мен «Колорадо» әскери кемесін қоса алғанда, көптеген кемелер Калифорния мен Гавайдағы базалардан шығып, дереу орталық Тынық мұхитына бет алды. Кемелер мен 66 ұшақ 2 апта ішінде 220 000 шаршы миль су бетін зерттеді; көптеген кішкентай тұрғын емес аралдар мен рифтер сыналды, бірақ барлық күш- жігер нәтижесіз болды. 14 күннен кейін флот басшылығы енді үміт жоқ екенін айтты: шамасы, Амелия Эрхарт пен Фред Нунан, апатқа ұшырап, мұхитта қайтыс болды. Осылайша, бұрын-соңды болмаған ізденіске қарамастан, Эрхарт ешқашан табылған жоқ. 1939 жылы 5 қаңтарда ол қайтыс болды деп жарияланды, дегенмен бейресми іздеулер кейінірек жалғасты және іс жүзінде біздің уақытымызда жүргізіліп жатыр. 2013 жылы мамырда әуе кемесінің болжамды сынықтарын Фоникс архипелагындағы Никумароро Атолл ауданынан сонар тапқаны туралы хабарланды.
Естелік Өңдеу
Валхалла мемориалды паркі зиратында аспан жаулап алушыларына арналған мемориал оның есімімен аталады.
Қазіргі Америка Құрама Штаттарында Амелия Эрхарт әлі күнге дейін әйгілі және танымал ұлттық кейіпкер және үлгі болып табылады. Соңғы онжылдықтарда АҚШ-та жыл сайын орта есеппен балаларға арналған фотоальбомдар мен кітаптарды есептемегенде Эрхарт туралы 4 жаңа кітап шығарылды. Ол туралы бірнеше деректі, деректі және көркем фильмдер түсірілді. Бірнеше жыл бұрын конгрессмендердің бастамашыл тобы Амелия Эрхартқа АҚШ Конгресінің отырыстары өтетін Вашингтон Капитолий ғимаратына ескерткіш орнату туралы мәселені қойды; 2003 жылдың 21 қаңтарында американдық БАҚ ұзақ мерзімді перспективада тиісті шешім қабылдау іс жүзінде кепілдендірілген деп хабарлады.
Оның құрметіне астероид (3895) Эрхарт, Сатурн Эрхарттың «винті» спутнигі, Венерадағы Эрхарт тәжі және Айдағы кратерге Эрхарт деп атау ұсынылды.
Эрхарттың отаны Каннас штатындағы Атчисонда Амелия Эрхарт фестивалі жыл сайын өткізіліп тұрады, оған 50 мыңға дейін қонақ келеді. Фестивальдің стандартты бағдарламасына аэробатикамен демонстрациялық рейстер, ашық аспан астындағы кантри музыкалық концерттері, отшашулар және Амелия Эрхарттың үй мұражайында ашық есік күні кіреді, ол 1971 жылдан бастап Америка Құрама Штаттарының ұлттық маңызды тарихи тізімдеріне енгізілген. Джари Митчелл, Патти Смит, Хизер Нова сияқты музыканттардың шығармаларында Эрхарт туралы жиі айтылады.
Амелия Эрхарт «Музейдегі түн 2» (2009) ғылыми-фантастикалық фильмінің басты кейіпкерлерінің бірі болды, оны актриса Эми Адамс ойнады.
2009 жылы Хилари Суонк ойнаған Мира Наирдың Амелия биопикасы шықты.
Амелия Эрхарт - «Жұлдызды жол: Вояджер» сериясының «Отыз жеті» маусымының 1-сериясының басты кейіпкері.
Амелия Эрхарт «Doctor Who» (11-маусымның 4-бөлімі) туралы айтылады.
Достар телехикаясында айтылады (9 сезон, 18 серия).
Минск облысының Копище ауылында көшелердің біріне Амелия Эрхарттың есімі берілді.