Саксо́ния-А́нхальт, немесе Саксония-Ангальт — Германия жері, ГДР қосылысынан кейін ФРГ мүшесіне кірген жаңа жерлердін бірі. Астанасы — қала Магдебург.
| Федералды жер | |||
| Саксония-Анхальт | |||
| Sachsen-Anhalt | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Премьер-министр | Райнер Хазелофф (ХДО) | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Жер аумағы | 20 445 км² | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 2 367 554(по состоянию на 30.06.2009) адам | ||
| Тығыздығы | 121 адам/км² | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| ISO 3166-2 коды | DE-ST | ||
|
|
Ортақ мәлімет
Анхальт (нем. Anhalt) алғашқы рет 1212 жылы аскан княздарының басқару кезеңдерінде кездеседі. Жердің гербі — бұрынғы пруссялық Саксония провинциясы және Ангальт жерлерінің гербтерінің қисындасуы болып келеді. Әкімшілік орталығы— Магдебург қаласы. XIX ғасырының басынан аяғына дейін Саксония провинциясының гербі сары-қара түсті тілкемді және қия беріс жасыл түсті тісті тәж қосылған болған. Веймар республикасының кезеңдерінде үстінгі он жақ шетіне пруссиялық бүркіт, ал астынғы жағына— Анхальт жерінің ескерткіш таңбасы —аюдың қызыл түсті тісті қабырға бойында адымдап жүргені қосылды. Саксония-Анхальт флагы екі түсті — үстінгі жағы сары, ал астынғы жағы қара.
География
Саксония-Анхальт Германияның жүрегінде орналасқан. Саксония-Анхальт жері солтүстігінде Төменгі Саксониямен шектесетін Альтмарк аймағынан, Германияның ең теріскей жағындағы шарап жасайтын ауданы болып келетін, Зале және Унструт өзендері бойндағы белес баурайында жүзімдікпен толы жерлерімен аяқталады. Осы жерлердің арасында шұрайлы Магдебург жазықтығы және Галле мен Биттерфельд өнеркәсіптік аймақтары орналасқан. Жердің аумағынын 300 шақырымға созылып Эльба ағып өтеді. Оңтүстік-шығысында Магдебург жазығында Гарц таулары орналасқан. Ен биік нүктесі — Броккен (1142 метра).Аса байтақ әрі көз тартатын қорықты зоналары, ұлттық Гарц саябағы, және әлі де жабайы құндыздары мекен ететін Эльбы маңындағы биосфериялық резервтері.
Қалалар
| Тұрғындары 20 мыңнан асатын қалалар 31 желтоқсан 2010 жылғы санақтар бойынша | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Тарихы
Х ғасырда қазіргі Саксонии-Анхальтының бүкіл территориясына жуығы, Киелі Римдік империясының құрамында болған, ірі Саксония герцогтігінің мүшесі болған. XII—XIII ғасырларында Саксония герцогтігі бірнеше тәуелсіз герцогтігілеріне және графтықтарға ыдырады. 1157 жылы кейін Бранденбург империялық маркграфтығына айналған, Солтүстік марка (қәзіргі Альтмарк өңірі) құрамынан бөлінді. Анхальт графтығы 1212 жылы аскан княздары билік кезенінде бөлініп, князь Анхальт-Дессау Леопольд III билік кезенінде мәдени нұрланды. Саксония бөліктерінің ең маңыздысы Саксен-Виттенберг герцогтығының иелері Саксония курфюрсті лауазымымына ие болды.
1423 мұрагерсіз қалған Саксен-Виттенберг герцогтығы Мейсен маркграфтығына берілді. Сонымен бірге маркграф Саксония курфюрсті лауазымымына ие болды (кеінірек курфюрсттік корольдікке айналды).
Наполеондік соғыстарынан кейін қазіргі Саксония-Анхальт территориясының түгеліне жуығы(сонымен қоса өткен Саксен-Виттенберг герцогтығы) Пруссиямен жауланып алынды. Сол жерде пруссиялық Саксония провинциясы құрылды. Ангальт герцогтығы Германиялық империясына 1871 жылы қосылды.
1918 жылы, Германияда монархияның құлатылуынан кейін, Ангальт еркін Ангальт мемлекетіне айналды; 1934 жылынан кейін— Ангальт жеріне. Екінші дүниежүзілік соғысынан кейін Ангальт совет басқыншылық зонасына енгізіліп, біраз уақытқа өткен пруссиялық Саксония провинциясымен Саксония-Анхальт жеріне қосылды.
Саксония-Анхальтінің еркін жер ретіндегі тарихы өте қысқа болып келеді. 1947 жылы пайда болып, 1952 жылына дейін өмір сүрді. 1952 жылы 25 шілдеде "ГДР жерлеріндегі мемлекеттік органдарының структурасының және жұмыс методтарының ары қарай демократияландыру" заңының қабылдағанынан кейін, Саксония-Ангальт ландтагі өз-өзінің таратылуы және Галле мен Магдебург округтарының құрылуы туралы ұйғарды.
1990 ж. 3 қазанда Германияның қайта қауысуы болды. Саксония-Ангальт қайтадан Германия картасында жеке жер ретіде пайда болды. 14 қазанда алғашқы рет 1946 жылдан кейін тұрғындар жер парламентінің ерікті сайлауында қатысты. Саксония-Ангальт жеріне кіретін жеке аймақтар Германияның отағасы мәдени орталығы болып саналады.
Назар аударарлық орындар
Назар аударлық қалалар Гарцта орналаласқан, XVI—XVIII ғасырлық фахверковтік үйлерімен көз тартатын Гальберштадт, Вернигероде және Кведлинбург қалалары. Кведлинбургтың ескі бөлігінің, әрдайым реконструкцияланатын 1200 фахверковтік үйлерді ЮНЕСКО Әлемдік мәдени мұрасы тізіміне енгізді. Наумбургта XIII ғасырда қаланған, ішінде Эккехард және Ута негіздеушілерінің мүсіндері бар, назар аударарлық қасиетті Истра және Павлдың соборы орналасқан. 1773 ж. қаланған, Леопольд III сарайы орналасқан, Дессаудағы Берлиндік саябағы (ауданы — 112 га) Европадағы ен көрікті ағылшын саябағы болып есептеледі. Саяхатшылардың назарын, Саксония-Анхальт террииториясында 1000 шақырымға созылып 70 архитектуралық ескерткіштерді қосатын "Роман стиліндегі жол " аударады. Дессауда әлемдегі ен танымал «Баухауз» әрлем мектебі орналасқан. 1922 жылдан 1933 жылдарында бұл мектепте Василий Кандинский ұстаз болған.
Экономикасы
Саксония-Анхальт экономикасы даму кезенінде табылады. Германияның қайта қауысуынан кейін кәсіпорындарының көбі жабылды немесе кедейленді. Сол үшін Саксония-Анхальтта жұмыссыздық деңгейі өте биік (жұмыссыздардың саны: 184 558 / жұмыссыздық деңгейі — 14,6 % (2007 ж. желтоқсан өлшемі бойынша))
Маңызды экономика бөлімдері ауыл шаруашылық және химиялық өндіріс болып табылады. Магдебург жазықтығының және Гарц тау етегінің орманды жерлері Германияның ен құнарлы жерлері болып саналады. Сол жерлерде көбінесе дәнді-дақылдылар, қант қызылшасы, картоп ж2не к-кен3стер егіледі. Және де, Кведлинбург қаласының арқасында Саксония-Анхальт жерлері Германияның шекарасының ар беттерінде тұқым өсіру шаруашылығының орталығы ретінде белгілі. Сонымен қатар Саксония-Анхальт көптеген азық-түлік өнеркәсібтерімен толы. Оған қант зауыттары да қосылады. Магдебург пен Дессауда маңызды рольды салмақты көлікті машина жасау атқарады.
Атақты адамдар
- Ресейлік патшаханым Екатерина II Анхальта-Цербстта дүниеге келген.
- Айслебенде Мартин Лютер дүниугу келіп кейін қаза тапты. Оның бейіті Виттенберг шіркеуінде орналасқан. Кезінде 1517 жылы ол Виттенберг шіркеуінің есігіне өзінің 95 тезисін ілген.
- XIII ғасырда Фалькенштайн сарайында Айке фон Репгов "Саксондық зерцало" атты айтарлықтай орта ғасырлық құқықтық жинағын жазды. Х ғасырда «Мерзебург сиқырлары» атты, неміс тілінің екі көней әдеби мұралары жазылды.
- Дессауда біздің ғасырдың ерекше композиторларының бірі Курт Вейль дүниеге келген.
- Галлада Георг Фридрих Гендель дүниеге келген.
- Магдебургта — Георг Филипп Телеман.
- Кетендік князьдің сарайының айналасынд аИоганн Себастьян Бах «Бранденбург концерттерін» шығарған.
- 1663 жылы табиғат зерттеуші Отто фон Герике атмосфералық қысымның бар екенін дәлелдеу үшін «магдебург жарты шарымен» тәжірибесін көрсетті. Ауа тартатын сорғыны да ол ойлап шығарған.
- 1754 жылы Галла қаласының университетінің ғылыми дәрежесіне ие болған тұңғыш неміс әйел-дәрігер Доротея Кристиана Эркслебен-Лепорин Кведлинбургта дүниеге келген.
- Шёнхаузенде (Альтмарк) 1815 ж. Отто фон Бисмарк дүниеге келген(германдық рейхсканцлер 1871-90 ж.) Қайтыс болған күнінің 100 жылдығына арнайы Шёнхаузенде Бисмарк мұражайы ашылды.
- Реккен қонысында 1844 жылы филослв әрі жазушы Фридрих Ницще дүниеге келген.
- Валлхаузенде Оттон дүниеге келген I Қасиетті Римдік империясының германдық ұлтынан тұңғыш шыққан Ұлы императоры(нем. Otto I der Große) 23 қараша 912 жылы.
Дереккөздер
- Саксонию-Ангальтқа қош келдіңіз. Ресми сайт 20 тамыздың 2011 жылы.
- Кандинский Василий Васильевич. Суретшінің өмірбаяны 23 қаңтардың 2009 жылы.
- Саксония-Ангальт жайлы қысқа очергі(қолжетпейтін сілтеме) (нем.)
Сыртқы сілтемелер
- Саксония-Анхальт 1 қыркүйектің 2007 жылы. — Ресми сайт