Жүрек Бұлшықет ұлпасы (лат. textus muscularis cordis textus — ұлпа, muscularis - Бұлшық ет, cor - жүрек) — жүректің ортаңғы қабығы — миокардты түзеді. Жүрек Бұлшықет ұлпасы сегменттелмеген мезодерманың ішкі (висцеральды) жапырақшасынан дамиды және еріксіз жиырылады. Ұлпа — пішіні цилиндр тәрізді кардиомиоциттерден құралған. Олардың сопақ ақшыл боялған ядросы жасуша цитоплазмасының ортасында орналасады. Жиырылу процесін іс жүзіне асыратын, актин және миозин миофиламенттерінен құралған протеиндік жіпшелер — миофибриллалар жасуша цитоплазмасының шеткі жағында ұзынынан орын тебеді. Кардиомиоциттер үштарындағы арнайы тұйықтаушы аймақтары арқылы өзара байланысып, аралық дискілер түзеді. Бүған қоса олар бүйір өсінділері арқылы да жалғасып, тор тәріздес құрылым түзеді. Осының нәтижесінде миокард кардиомиоциттері бір мезгілде жиырылады.
Көлденең жолақты жүрекет ұлпасы Өңдеу
Көлденең жолақты жүрекет ұлпасы (лат. textus muscularis striatus cardiacus) жүректің ортаңғы етті қабығы — миокардты құрайды. Көлденең жолақты жүрекет ұлпасы ет жасушалары — кардиомиоциттерден тұрады. Кардиомиоциттер қызметіне байланысты жұмысшы кардиомиоциттер және өткізгіш кардиомиоциттер болып екі түрге бөлінеді.
Жұмысшы кардиомиоциттер Өңдеу
Жұмысшы, немесе жиырылғыш кардиомиоциттердің ұзындығы 100-150 мкм, көлденең ені 10-20 мкм, пішіні цилиндр тәрізді ұзынша болып келеді. Жүрекет жасушасының екі ұзын ұштарындағы кардиомиоциттер сарколеммасы тым майда келген, пішіні саусақ тәрізді өсінділер түзеді. Көрші кардиомиоциттер өздерінің ұштарындағы осы саусақ тәрізді өсінділері арқылы бір-бірімен өзара тізбектеле байланысып, ұзынша келген бұлшықет талшықтары тәрізді құрылымдар түзеді. Кардиомиоциттер ұштарындағы өсінділерінің бір-бірімен қатпарлана байланысқан жерін ендірме дискілер деп атайды. Жұмысшы кардиомиоциттің сопақша келген ядросы жасушаның орталық бөлігінде, ал оның миофибриллалары кардиомиоцит цитоплазмасының шеткі жағына ығыса орналасады. Диаметрі 1-3 мкм миофибриллалардың құрылысы бұлшықет талшықтары миофибриллаларының құрылысына ұқсас. Кардиомиоциттердің жалпы органеллалары ядролардың екі ұштары маңында орын тебеді. Органеллалардың ішінде митохондриялар жақсы жетілген. Олар миофибриллалар айналасында тізбектеле орналасады. Агранулалы эндоплазмалық тор да жоғары деңгейде жетілген. Олар кардиомиоцит цитоплазмасының шеткі жағында, сарколемманың астында орналасып, бір-бірімен жалғасып жатқан кең қуысты өзекшелер (цистерналар) түзеді. Агранулалы эндоплазмалық тор өзекшелері де, миофибриллалардың аралықтарында ұзынынан жатады. Миоглобиндер кардиомиоцит цитоплазмасында біркелкі таралған, қосындылардан гликоген дәншелері, липид тамшылары және липофусцин пигменті кездеседі. Жануарлардың жасына байланысты липофусциннің саны көбейе береді. Бұл пигментті "қартаю пиг- менті" деп те атайды. Кардиомиоцит плазмолеммасы телофрагма (Z-сызығы) деңгейінде жасушаның ішіне қарай қатпарлана еніп, кең қуысты көлденең түтікшелер (tubulus transversus) түзеді. Бұларды Т-түтікшелер деп атайды. Бұл түтікшелердің бұлшықет талшықтарындағы Т-түтікшелерден айырмашылығы жасушаның ішіне қарай Т-түтікшелермен бірге, оларды сыртынан қаптаған плазмолемманың негіздік жарғағы қосарлана енеді. Көлденең жолақты жүрекет ұлпасы еріксіз жиырылады.
Өткізгіш кардиомиоциттер Өңдеу
Өткізгіш кардиомиоциттер мөлшері жағынан жұмысшы кардиомиоциттерге қарағанда ірі келеді. Олардың орташа ұзындығы 100 мкм, көлденеңі 50 мкм. Бұл кардиомиоциттердің цитоплазмаларында жалпы органеллалардың барлығы да бар. Бірақ, кардиомиоцит миофибриллалары аз болып келеді және олар жасушаның шеткі жағында сирек орналасады. Кардиомиоцит плазмолеммасы Т-түтікшелер жүйесін түзбейді. Өткізгіш кардиомиоциттер бір-бірімен тек ұштарымен ғана емес, бүйір беттеріндегі аралық өсінділері арқылы да байланысады. Ендірме дискілердің құрылысы қарапайым келеді, плазмолемманың саусақ тәрізді өсінділері және олардың аралықтарындағы десмосомалар мен нексустар жұмысшы кардиомиоциттерге қарағанда нашар жетілген. Өткізгіш кардиомиоциттердің негізгі қызметі — жүйкелер арқьлы келген қозу толқындарын (импульстерін) жұмысшы кардиомиоциттерге жеткізу. Өткізгіш кардиомиоциттер жүректің жүйке-ет өткізгіш жүйесін құрауға қатысады.
Дереккөздер Өңдеу
- Цитология және гистология. Оқу құралы. Сапаров Қ.Ә. - Алматы: Қазақ университеті, 2009. - 128 бет. ISBN 978-601-247-057-4
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі / — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9