Дуан округтік приказ парсы دیوان мемлекеттік кеңес Ресей империясының 1822 жылғы Сібір қырғыздары туралы жарғысына сәйке

‎Дуан округтік приказ (парсы: دیوان‎ — мемлекеттік кеңес) — Ресей империясының 1822 жылғы «Сібір қырғыздары туралы жарғысына» сәйкес қазақ даласында ашылған округтердің орталығын орысша «Приказ», қазақша «Дуан» деп атаған. Кейде дуан атауы округ атауына балама ретінде де қолданылған. Аталған жарғы бойынша Орта жүз қазақтары 1824 — 68 жылдары 8 дуанға (Көкшетау, Қарқаралы, Аманқарағай, Ақмола, Аягөз, Үшбұлақ, Баянауыл, Көкпекті) бөлінген. 1859 жылдың аяғында Құсмұрын дуаны (1852 жылдан бастап Аманқарағай дуаны осылай аталған) жабылып, орнына Атбасар дуаны ашылған. Бірақ Құсмұрын дуаны жерінің негізгі бөлігі саналатын Қызылжар аймағы 1859 жылдың соңына қарай Көкшетау дуанына қараған.

Округтік приказ – Ресей үкіметі құрған әскери-әкімшілік басқару мекемесі. Округтік приказды аға сұлтан басқарып, құрамында облыстық бастық тағайындайтын екі заседатель мен сайланып қойылатын екі құрметті қазақ болды. Аға сұлтан Округтік приказдың төрағасы төрелер арасынан үш жыл мерзімге, жай қазақтан ұсынылатын заседательдер екі жыл мерзімге сайланды. Сайлауға сұлтандар мен билер ғана қатысты. округтік приказдың орыс-қазақтарынан жасақталған шептік әскері, полициясы мен соты болды. Ресей өкіметіне қарсы шығу, тонау, барымта, билікке бағынбаушылық қылмыстық істерге жатқызылды, оның үстіне барлық талап-арыз істері билердің қатысуымен ауылдар мен болыстарда тал-қыланатын болды. Сұлтандар жөніндегі шағымдарды қарау облысы басқарманың отырысына көшірілді. Әрбір округтік приказда барлығы 15-ке дейін штаттағы қызметкерлер болды. Жарғыда аурухана ұстау, мерекелер өткізу, мектептер мен училище ашу, қайырымдылықты қолдау, т.б. шаралар қарастырылды. Округтік приказдар халық санағын жүргізуге, округ аумағы арқылы өтетін сауда керуендерін бақылауға, салықты төлету ісін тексеруге міндетті болды.

Дереккөздер

Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Қазақ энциклопедиясы 7- том
Материалы по истории политического строя Казахстана, т. 1, А., 1960; Ремнев А.В.
Самодержавие и Сибирь. Административная политика в первой половине ХІХ в., Омбы, 1995.Д. Сатпай

[1] Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3

[2] Қазақ энциклопедиясы 7- том

[3] Материалы по истории политического строя Казахстана, т. 1, А., 1960; Ремнев А.В.

[4] Самодержавие и Сибирь. Административная политика в первой половине ХІХ в., Омбы, 1995.Д. Сатпай