www.wikidata.kk-kz.nina.az

Дауысты дыбыстар дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан фонациялық ауаның кедергісіз еркін және баяу шығуынан жа

Дауысты дыбыстар

Дауысты дыбыстар — дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан, фонациялық ауаның кедергісіз, еркін және баяу шығуынан жасалатын дыбыстар. Дауысты дыбыстар фонациялық ауаның көмейде керіліп тұрған дауыс шымылдығына соқтығуынан пайда болған дірілден жасалады. Дауысты дыбыстардың басты қасиеті сөз ішінде буын жасап, дауыссыз дыбыстармен тіркесе алатындығында. Қазіргі қазақ тілінің дауыстылар жүйесі 9 дыбыстан құралған: а, о, е, ы, і, о, ө, ұ, ү. Дауысты дыбыстар айтылғанда жақтың, еріннің, тілдің қатысу дәрежесіне қарай: ашық — қысаң, еріндік — езулік, жуан — жіңішке болып бөлінеді.

  • Дифтоңдар — екі немесе үш дыбысты біріктіретін: и, у, ю, я

Мысалы: ми [мый], миіз [мійіз], мия [мыйа], тиым [тыйым], тию [тійіу], тию [тыйыу], жиын [жыйын], жиен [жійен], шипа [шыйпа], шие[шійе], сүю [сүйіу], сия [сыйа], би [бій], бидай [быйдай], зиян [зыйан], ию [ійіу], у [ұу], су [сұу] сурет [сүурет] .

  • Жуан дауыстылар — тілдің кейін жиырылуы арқылы жасалатын дауыстылар: а, о, (у), ұ, ы
  • Жіңішке дауыстылар — тілдің ілгері созылуы арқылы жасалатын дауыстылар: ә, е, (и), ө, ү, і
  • Ашық дауыстылар — тілдің таңдайға қарай төмендеп барып көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар, оларды айтқанда жақ кең ашылып, иек төмендейді. Қазақ тіліндегі ашық дауыстылар: а, ә, е, о, ө.
  • Қысаң дауыстылар — жақтың кең ашылмай, тілдің таңдайға қарай жоғары көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар. Қазақ тіліндегі қысаң дауыстылар: ы, і, (и), (у), ү.
  • Еріндік дауыстылар — айтылуда еріннің алға қарай сүйірленуі арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: о, ө, ұ, ү, (у). Бұлар орыс тіліндегі әдебиеттерде "Лабиализованные гласные" деп те айтылады.
  • Езулік дауыстылар — айтылуда еріннің кейін тартылып, езудің жиырылуы арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: а, ә, е, э, ы, і, (и). Орыс тіліндегі әдебиеттерде "Нелабиализованные гласные" терминімен де беріледі.

Тағы қараныз:

Дереккөздер

  1. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9


Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар.
Жарияланған күні:
Dauysty dybystar dybystau mүshelerinin biryngaj tolyk katysuynan fonaciyalyk auanyn kedergisiz erkin zhәne bayau shyguynan zhasalatyn dybystar Dauysty dybystar fonaciyalyk auanyn komejde kerilip turgan dauys shymyldygyna soktyguynan pajda bolgan dirilden zhasalady Dauysty dybystardyn basty kasieti soz ishinde buyn zhasap dauyssyz dybystarmen tirkese alatyndygynda Қazirgi kazak tilinin dauystylar zhүjesi 9 dybystan kuralgan a o e y i o o u ү Dauysty dybystar ajtylganda zhaktyn erinnin tildin katysu dәrezhesine karaj ashyk kysan erindik ezulik zhuan zhinishke bolyp bolinedi 1 Diftondar eki nemese үsh dybysty biriktiretin i u yu yaMysaly mi myj miiz mijiz miya myja tiym tyjym tiyu tijiu tiyu tyjyu zhiyn zhyjyn zhien zhijen shipa shyjpa shie shije sүyu sүjiu siya syja bi bij bidaj byjdaj ziyan zyjan iyu ijiu u uu su suu suret sүuret Zhuan dauystylar tildin kejin zhiyryluy arkyly zhasalatyn dauystylar a o u u y Zhinishke dauystylar tildin ilgeri sozyluy arkyly zhasalatyn dauystylar ә e i o ү i Ashyk dauystylar tildin tandajga karaj tomendep baryp koterilui arkyly zhasalatyn dauystylar olardy ajtkanda zhak ken ashylyp iek tomendejdi Қazak tilindegi ashyk dauystylar a ә e o o Қysan dauystylar zhaktyn ken ashylmaj tildin tandajga karaj zhogary koterilui arkyly zhasalatyn dauystylar Қazak tilindegi kysan dauystylar y i i u ү Erindik dauystylar ajtyluda erinnin alga karaj sүjirlenui arkyly zhasalatyn dauysty dybystar o o u ү u Bular orys tilindegi әdebietterde Labializovannye glasnye dep te ajtylady Ezulik dauystylar ajtyluda erinnin kejin tartylyp ezudin zhiyryluy arkyly zhasalatyn dauysty dybystar a ә e e y i i Orys tilindegi әdebietterde Nelabializovannye glasnye terminimen de beriledi Tagy karanyz ӨndeuDauyssyz dybystar Dauyssyzdar үndestigi Dauystylar үndestigi Til arty dauystylar Til aldy dauystylar Grammatika DybystarDerekkozder Өndeu Til bilimi terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2005 ISBN 9965 409 88 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet https kk wikipedia org w index php title Dauysty dybystar amp oldid 3129647 betinen alyngan